Diagonalizm

Diagonalizm – w terminologii sztuk pięknych: zasada kompozycyjna. Polega na akcentowaniu w obrazie, rzeźbie lub innym dziele plastycznym kierunków i linii ukośnych (linii diagonalnych); ograniczeniu znaczenia pionów i poziomów na rzecz jednej lub kilku osi ukośnych. Stosowanie linii skośnych służy przede wszystkim nadaniu dziełu dynamiki, wywołaniu wrażenia ruchu. Ukośny kierunek kompozycji to diagonala. Diagonalizmowi przeciwstawia się horyzontalizm (akcentowanie linii poziomych) i wertykalizm (akcentowanie linii pionowych).


Etymologia: z języka francuskiego, diagonal, “ukośny”. Do języka francuskiego słowo to przeszło z łaciny nowożytnej – (linea) diagonalis – “linia skośna”, “przekątna”. Do łaciny z kolei słowo to przeszło z greki – διαγώνιος, diagonios, “diagonalny”.

Kompozycja diagonalna w dziejach sztuki

Kompozycja diagonalna występowała szczególnie często w malarstwie barokowym (np. Rubens, Francisco de Zurbarán). W sztuce barokowej kompozycja taka opiera się jednak nie tylko na indywidualizacji pewnych elementów dzieła, ale także na powtarzalności i rytmiczności linii ukośnych: kompozycjom diagonalnym nieobca jest więc symetria. Przykład zastosowania obu tych zasad kompozycyjnych stanowić może Bankiet oficerów gwardii cywilnej Fransa Halsa (1616, Halsmuseum, Haarlem) – obraz, w którym symetria linii ukośnych jest równie ważna, jak wrażenie ruchu, które linie te wywołują. Inne wyraziste przykłady diagonalizmu baroku to Pogrzeb hrabiego Orgaza El Greca (1586-1588, Iglesia de Santo Tomé, Toledo) i Ostatnia wieczerza Jacopo Tintoretto (1594, kościół San Giorgio Maggiore, Wenecja).

Diagonalizm występował często także w sztuce hellenistycznej, w wielu aspektach bliskiej barokowej. Stosuje się nawet określenie “barok hellenistyczny”, podkreślające dynamikę rzeźby hellenistycznej. Charakterystycznym przykładem jest diagonalistyczna rzeźba Grupa Laookona z okresu hellenistycznego.

Tak w sztuce baroku, jak i w sztuce hellenistycznej diagonalna kompozycja dzieła pozwalała nie tylko na indywidualizację postaci i wprowadzanie ruchu, ale także na tworzenie dzieł zarazem monumentalnych i “teatralnych”, przykuwających uwagę odbiorcy. Stosunkowo często diagonalizm pojawiał się także w malarstwie romantycznym, w którym wiązała się z naciskiem na indywidualizację dzieła (przeciwstawienie się klasycystycznemu horyzontalizmowi).

Diagonalizm, wertykalizm, horyzontalizm

Przekątne podkreślane być mogą za pomocą światłocienia, poprzez kolor lub poprzez zastosowanie określanego elementu przedstawianego (np. draperie). Podkreślenie takie występuje w kompozycji dzieł plastycznych rzadziej, niż tradycyjne linie pionowe (wertykalizm) i poziome (horyzontalizm). Często spotyka się metaforyczne określenie baroku jako “epoki diagonalizmu” (podczas gdy średniowiecze ze swoim teocentryzmem i dążeniem do Boga to “epoka wertykalizmu”, a renesans ze swoim antropocentryzmem i przywiązaniem do spraw ziemskich to “epoka horyzontalizmu”). Metafora ta ma ująć barok jako epokę dynamizmu, kontrastu, wewnętrznych napięć i walki sprzeczności.

Diagonalizm ma więc nie tylko znaczenie formalne, ale także treściowo-symboliczne. W malarstwie barokowym wyraża wewnętrzną walkę, zmienność, grę sprzeczności, nawiązując też do typowo barokowego motywu vanitas (marności i przemijalności świata).


Tagi
Encyklopedia sztuk pięknych

Dodaj komentarz