Dawid, król Izraela

Dawid – król starożytnego Izraela i Judy, jedna z głównych postaci historycznych w Biblii i jedna z kluczowych postaci w dziejach kultury. Jego życie przypada na przełom X i XI wieku p.n.e., panowanie Dawida datuje się tradycyjnie na około 1012-972 p.n.e. W chrześcijaństwie Dawid stanowi typ mesjański.


Zobacz też: Dawid Michała Anioła, Dawid Donatella, Dawid z głową Goliata Caravaggia.

Król Dawid – najważniejsze informacje

Król Dawid, tradycyjnie uznawany za twórcę Psalmów, ma więc znaczenie także dla dziejów muzyki i literatury. Jego życie i panowanie opisują przede wszystkim księgi historyczne Biblii, głównie 1 Księga Samuela, 2 Księga Samuela oraz 1 Księga Kronik. Opisywane w Biblii sceny z życia Dawida na przestrzeni wieków budziły zainteresowanie artystów. Najbardziej znane są rzeźby przedstawiające Dawida jako atletycznego młodego mężczyznę, które stworzyli Donatello, Michał Anioł i Bernini. W malarstwie do najbardziej znanych przykładów należy Dawid z głową Goliata, ostatni obraz Caravaggia. Sztuka ukazuje Dawida w sposób różnorodny: jako wojownika, jako króla, jako śpiewaka i jako pasterza.

Dawid to według tradycji najwybitniejszy spośród władców starożytnego Izraela – obok swojego syna Salomona. Według Biblii był człowiekiem wybranym przez Boga i szczególnie mu bliskim (“bliskim Jego sercu”). Jest centralną postacią starożytnego Izraela tak jako postać historyczna, jak i w sensie religijnym i teologicznym. Dawid zjednoczył plemiona Izraela i sprawił, że zaakceptowały one ustój monarchiczny. W chrześcijaństwie Dawid jako wybrany władca staje się przez to typem, pierwowzorem Mesjasza, nadziei na zbawienie Izraela. Od imienia władcy pochodzi także popularne imię Dawid (w Europie znane początkowo głównie na wyspach brytyjskich) oraz nazwa gwiazdy Dawida (magen Dawid), symbolu Izraela. Sama gwiazda Dawida pojawia się jednak później, od VII wieku p.n.e.

W kulturze Dawid przedstawiany jest przeważnie jako młody, urodziwy pasterz – symbol muzyki i patron muzyków, grający na cytrze lub flecie (także na harfie, przy czym jednak harfa nie istniała w czasach Dawida i została wprowadzona do jego wyobrażeń później). Talent Dawida zaskarbił mu łaskę króla Izraelitów Saula – Dawid został jego ulubionym sługą, a następnie, po konflikcie z nim, przejął jego tron. Częstym motywem w kulturze jest również walka Dawida z Goliatem w czasie bojów Izraelitów z Filistynami – Dawid zabił potężnego olbrzyma Goliata strzałem z procy. Dawid jest tu symbolem zwycięstwa inteligencji nad bezrozumną siłą, a także symbolem odwagi. Dawid przedstawiany jako sędziwy król jest natomiast symbolem sprawiedliwości.

Etymologia imienia Dawid jest niejasna. Pochodzi ono być może od hebrajskiego dawidum  – “przywódca”, może być jednak związane także z arabskim słowem wadda – “kochał”.

Dawid w Piśmie Świętym i w historii Izraela

Dzieciństwo i młodość Dawida

Według 1 Księgi Samuela Dawid był ósmym, najmłodszym, ukochanym synem Jessego (Isaja), mieszkańca Betlejem, a więc miasta, w którym narodził się później Jezus. Inna tradycja mówi o sześciu braciach i dwóch siostrach Dawida (1 Krn 2,13-16). Genealogia Dawida wywodzi go z plemienia Judy, Dawid miał jednak także pochodzenie częściowo obce, spoza Izraela (Rut 4,18-22) – był prawnukiem Moabitki Rut. Odnosimy wrażenie, że Jesse był człowiekiem ubogim i pokornym. Drzewo Jessego, a więc wywód przodków Jezusa, stanowi element Nowego Testamentu, a także częsty motyw w sztuce – Ewangelie podkreślają ciągłość między Jezusem a królem Dawida i założoną przez niego dynastią (Jezus określany jest jako “syn Dawida”). Pismo Święte nie przekazuje imienia matki Dawida. Niekiedy identyfikuje się ją z córką Nachasza (2 Sm 17,25), jest to jednak tradycyjna identyfikacja oparta na niejasnym i często poprawianym miejscu Pisma Świętego. 1 Księga Samuela (1 Sm 16,12; 17,42) opisuje zwięźle wygląd zewnętrzny Dawida, co ma znaczenie dla historii sztuki – Dawid był mężczyzną o pięknej twarzy i pięknych oczach, miał rude włosy.

W młodości Dawid zajmował się wypasaniem owiec swojego ojca na wyżynach Judy. Jako pasterz Dawid wsławił się odwagą, walcząc z dzikimi zwierzętami, lwami i wilkami (1 Sm 16,11; 17,34-36). Był również zdolnym muzykiem (1 Sm 16,18) – grającym na tradycyjnych instrumentach pasterskich, cytrze i flecie, według późniejszej tradycji na harfie.

Z polecenia Bożego do Betlejem udał się król Izraela Saul, aby namaścić jednego z synów Jessego na swojego następcę (1 Sm 16,1-13). Według późniejszego biegu zdarzeń, cel namaszczenia pozostał przy tym ukryty dla jego świadków, w tym nawet dla Jessego i samego Dawida. Dawid udał się następnie na dwór Saula – istnieją dwa różne przekazy mówiące, jak do tego doszło (1 Sm 16,14-23 i 1 Sm 17,1-18,5). Według pierwszej Dawid znalazł się na dworze władcy ze względu na swoje zdolności muzyczne – miał swoją muzyką odpędzić melancholię Saula. Według drugiej został giermkiem Saula dzięki swojej niezwykłej odwadze wykazanej w pojedynku z Goliatem.

Dawid na służbie u Saula

Saul cenił zdolności muzyczne i inne zalety Dawida, uczynił więc go swoim “giermkiem”, do którego obowiązków należało m.in. noszenie broni królewskiej (1 Sm 16,15-23). Odwaga Dawida i jego popularność wśród ludu, którą zdobył dzięki zabiciu Goliata, wzbudziła jednak w Saulu zazdrość (1 Sm 17,12-58; 18,5-9). Saul próbował zabić Dawida (1 Sm 18,10-11), nie ustając w próbach (1 Sm 19,1). Najbliższym przyjacielem Dawida został jednak syn Saula Jonatan, który zawarł z Dawidem przymierze braterskie, córka Saula o imieniu Mikal pokochała zaś Dawida (1 Sm 18,1-4, 17-27). Saul nie ustępował w próbach zabicia Dawida lub przynajmniej zaszkodzenia mu, co wskazywało, że widział w nim silnego rywala, czyhającego na jego tron. Saul, sprzeciwiając się woli Boga, pragnął, by jego następcą został jego własny syn Jonatan.

Wygnanie Dawida

Świadomy niechęci i wrogości Saula Dawid zbiegł, znajdując schronienie na pustyniach południowej Judy. Udał się do Nob, znajdując schronienie u kapłana Achimeleka (1 Sm 21,2-10). Sługa Saula, Edomota Doeg, doniósł o tym Saulowi, który nakazał wymordowanie przyjaznych Dawidowi kapłanów (1 Sm 22,9-19). Wywołało to gniew ludu, wokół Dawida zaczęli gromadzić się jego krewniacy, zbiegowie i inne osoby niezadowolone z rządów Saula. Dzięki swojej odwadze i sprytowi Dawid zdołał uniknąć wielu zasadzek, które zastawiał na niego Saul, uciekając przed jego wysłannikami (1 Sm 23,19-24,22; 26-1,25). Śmiałe czyny Dawida, także walka z wrogami Izraela, zjednywały mu coraz większą popularność (1 Sm 23,5; 25,7-17; 30,26-31). Niektórzy mieszkańcy Judy byli jednak wobec Dawida podejrzliwi i niechętni (1 Sm 23,12; 25,10; 26,1). Dawid zmuszony był nawet szukać pomocy u największych wrogów, Filistynów, udając się do filistyńskiego króla Gat (1 Sm 27,1-12). Gdy Dawid dowiedział się o klęsce, którą ponieśli Izraelici w bitwie z Filistynami pod górą Gilboa, opłakiwał ją, układając hymn żałobny – w bitwie tej zginęli jego największy wróg Saul i najbliższy przyjaciel Jonatan (2 Sm 1,19-27).

Dawid jako król Hebronu i Jerozolimy

Po śmierci Saula, w wieku 30 lat, około 1000 roku p.n.e., Dawid został królem Judy, z ośrodkiem władzy w Hebronie (2 Sm 2,1-4). Inne plemiona Izraelickie podążyły jednak za dowódcą wojsk Saula, Abnerem, i uznały swoim królem Iszbaala, syna Saula (2 Sm 2,12-4,12). Spowodowało to wybuch wojny domowej, zakończonej zwycięstwem Dawida. Abner i Iszbaal zostali zamordowani, wbrew woli Dawida i ku jego smutkowi (2 Sm 2,12-4,12).

Dawid panował w Hebronie przez siedem lat, po czym wybrany został królem całego Izraela (2 Sm 5,1-5). Dawid zjednoczył rozproszone plemiona izraelskie – pierwszym królem Izraela był wprawdzie Saul, rzeczywiste zapoczątkowanie ponadplemiennej państwowości żydowskiej jest jednak zasługą Dawida, który stworzył silne militarnie i bogate państwo. Do Dawida przyłączały się stopniowo poszczególne plemiona i rody izraelickie, w tym ród kapłański – Aaronici.

Dawid podbił główny ośrodek plemienia Jebusytów, Jerozolimę – Jerozolima była odtąd stolicą Izraela (2 Sm 5,6-10). Stopniowo stawała się także głównym ośrodkiem kultowym religii żydowskiej, Świątynię Jerozolimską zbudować miał jednak dopiero syn Dawida, Salomon. Z intencją uczynienia Jerozolimy głównym ośrodkiem kultu Jahwe, król Dawid nakazał przeniesienie do Jerozolimy Arki Przymierza, największej świętości Izraelitów, która znajdowała się dotąd w Kiriat Je’Arim (2 Sm 6). Król Dawid ustanowił w Jerozolimie także najwyższych kapłanów, którymi zostali Sadok i Abiatar, synowie Achimeleka (2 Sm 8,17). Dawid pragnął wybudować w Jerozolimie świątynię, powstrzymał go od tego jednak nakaz Boży, oznajmiony przez proroka Natana. Prorok Natan zapowiedział jednak, że świątynie wybuduje syn Dawida, a królestwo Dawida będzie trwać na wieczność (2 Sm 7,1-17). Zapowiedź na interpretowana jest jako przepowiednia mesjańska, proroctwo mówiące o narodzeniu Chrystusa i założeniu Kościoła. Stworzenie zrębów organizacyjnych liturgii i bardzo wielu elementów związanej z kultem świątynnym pobożności przypisuje się w Biblii Dawidowi (1 Krn 22,2-26,32). Prawdopodobnie są to jednak opisy retrospektywne, projektujące na odległą przeszłość kult drugiej świątyni, zbudowanej już po wygnaniu Żydów i niewoli babilońskiej.

Administracja i samo panowanie Dawida są słabo znane i zwięźle opisywane w Biblii. Wrażenie o panowaniu Dawida dają np. krótkie listy jego głównych urzędników i powierzonych im obowiązków (2 Sm 8,15-18; 20,23-26). Dysponujemy także informacją o spisie ludności za panowania Dawida, przeprowadzonym prawdopodobnie ze względu na potrzeby podatkowe i pobór wojskowy w jego królestwie (2 Sm 24,1-9). Wymiar sprawiedliwości sprawowany był głównie lokalnie, choć król Dawid był także najwyższym sędzią, do którego można było apelować od wyroków niższych sądów (2 Sm 14,1-24). Taki stan rzeczy budził zresztą niezadowolenie ludu, co ułatwiło bunt Absaloma (2 Sm 15,1-6). Armia króla Dawida składała się z doborowej gwardii przybocznej – “sławnych żołnierzy” Dawida (2 Sm 23,8-39), pospolitego ruszenia – hufców poszczególnych plemion izraelickich (1 Krn 27,15) i obcych najemników (2 Sm 20,23). Najwybitniejszym dowódcą wojsk Dawida był jego krewniak Joab, którego cechowała jednak także samowolność, zawiść i bezwzględność.

Dwór Dawida był skromny i nieliczny. Dość liczne były jednak żony Dawida, jego harem składał się z co najmniej ośmiu kobiet, których imiona przekazuje Biblia (1 Sm 18,27; 25,42-34; 1 Kr 3,2-3,5). Liczba ta mogła być jednak większa (2 Sm 5,13-16). Spośród synów Dawida, sześciu urodziło się jeszcze w Hebronie, a trzynastu już w Jerozolimie (2 Sm 5,14; 1 Kr 3,5-9).

Władza Dawida musiała zmagać się z wieloma wrogami wewnętrznymi, które wywoływały np. partykularyzmy plemienne. Jako król Izraela Dawid stłumił kilka buntów (2 Sm 15,1-18,33; 20,1-22). Prowadził także wiele wojen z wrogami zewnętrznymi – największym zagrożeniem byli wciąż Filistyni ((2 Sm 5,17-25; 23,9-17), ale także Ammonici (2 Sm 10,1-14; 12,26-31), Aramejczycy (2 Sm 10,15-19), Moabici i Edomici (2 Sm 8,2, 13-14; 1 Krl 11,15–18) oraz Damaszek i Soba (2 Sm 8,3-12). Trwały sojusz król Dawid zawarł natomiast z Hiramem, władcą fenickiego miasta Tyr (2 Sm 5,11-12; 1 Krl 5,12). Według Biblii królestwo Dawida osiągnęło znaczne rozmiary, jego terytorium sięgało od granic Egiptu aż po rzekę Orontes w Syrii.

Cieniem na życie i dokonania Dawida kładzie się cudzołóstwo, które popełnił z kobietą o imieniu Batszeba (Betsabe) i morderstwo, które popełnił na jej mężu Uriaszu Hetycie (2 Sm 11,1-27). Dawid przyznał się wprawdzie do grzechu i żałował go (2 Sm 2,1-14). Grzech Dawida dał jednak zły przykład ludowi i rodzinie władcy, co stało się pośrednio przyczyną późniejszych nieszczęść jego dynastii i państwa. Synem Dawida i Batszeby był kolejny król Izraela, Salomon.

Nieszczęśliwy ciąg zdarzeń doprowadził do demoralizacji rodziny Dawida, w tym nawet do kazirodczego gwałtu, którego syn Dawida Amnon dokonał na swojej przyrodniej siostrze Tamar (2 Sm 13,1-33). Amnon był najstarszym synem Dawida, król nie ukarał go więc za ten występek – wzbudziło to nienawiść brata Tamar, Absaloma. Absalom zabił Amnona i zbuntował się przeciw Dawidowi – bunt Absaloma był nabardziej dramatycznym momentem w życiu Dawida. Absalom został zabity wbrew rozkazom Dawida, z czym nie mógł on się przez długi czas pogodzić. Po śmierci Absaloma, wielu intrygach i walkach rodzinnych, następcą Dawida został ostatecznie jego słynący z mądrości syn Salomon (1 Krl 1,1-53).

Król Dawid zmarł po 40 latach panowania, około 960 r. p.n.e. Położenie grobu Dawida było znane tak w czasach starotestamentowych – za czasów proroka Nehemiasza (Ne 3,16), jak i za czasów Chrystusa (Dz 2,29). Według Biblii znajdował się on na górze Ofel, dziś jednak jego dokładna lokalizacja nie jest już znana. Późniejsza tradycja lokalizuje grób Dawida w Jerozolimie, “mieście Dawidowym” – w budynku Wieczernika. Jest ona jednak z całą pewnością nieautentyczna.

Znaczenie religijne Dawida

Pismo Święte przedstawia Dawida jako wybrańca Boga, “według swego serca” (1 Sm 13,14). Określenie to powtarza także Nowy Testament (Dz 13,22). Nie oznacza to bezgrzeszności Dawida, ale podkreśla jego posłuszeństwo i szczerość wobec Boga. Obszerny opis zalet Dawida przedstawia również Księga Syracha (Syr 47,1-12). Autorzy biblijnych ksiąg historycznych tworzą idealny obraz Dawida, przedstawiając go jako model władcy doskonałego (1 Krl 14,8). Także jako ziemski władca doskonały Dawid stanowi typ mesjański. Starotestamentowi prorocy i księgi Nowego Testamentu stwierdzają, że Mesjasz będzie potomkiem Dawida (Jr 23,5; Jr 33,15; Iz 11,1; Mt 9,27). Mesjasza postrzega się nawet jako rodzaj “nowego Dawida”, osobę w jakiś sposób tożsamą z Dawidem (Oz 3,5; Jr 30,9; Ez 37,24). Tradycja przypisuje Dawidowi również autorstwo wielu psalmów, Biblia chwali też często jego zdolności jako poety i muzyka.

Ikonografia. Król Dawid w sztuce i kulturze

Biblijna historia króla Dawida stanowiła dla artystów skarbiec motywów i tematów. Jest jedną z najczęściej przedstawianych w sztuce postaci Starego Testamentu, przede wszystkim ze względu na charakter typologiczny jego historii. Władcę można było przy tym ujmować w bardzo różnorodny, a często kontrastowy sposób. Znaczenie miał także związek króla Dawida z muzyką i literaturą, co jeszcze bardziej popularyzowało go w sztuce.

Sztuka wczesnochrześcijańska

W sztuce wczesnochrześcijańskiej częstym motywem są sceny z młodości Dawida, rzadko przedstawia się natomiast jego panowanie. Już wtedy szczególnie lubiana była scena walki Dawida z Goliatem i już wtedy postać Goliata często pomijano. Dawida przedstawiano w momencie walki, z procą w ręku, ubranego w krótką tunikę (tunica exomis), z procą w ręku. Przedstawienia takie pojawiają się już w III wieku w katakumbach Domicylli (III wiek), następnie np. na sarkofagach z Ankony (V wiek). Scena ta miała wymowę symboliczną, oznaczała walkę “bez broni”, którą męczennicy rzymscy prowadzili z pogańskim światem. Na Wschodzie postać Dawida pojawia się np. na freskach z Dura Europos i w nekropolii z Bawit. Freski w synagodze w Dura Europos (III w.) to najstarsze znane wyobrażenie Dawida.

Sztuka średniowieczna

W sztuce średniowiecza szczególną popularność mają indywidualne przedstawienia króla Dawida jako poety, śpiewaka i psalmisty. Typ ten ten reprezentują już pochodzące z VI wieku miniatury do dzieła Topografia chrześcijańska Kosmasa Indikopleustesa (Biblioteka Watykańska). Dawid ukazany jest tu jako dojrzały mężczyzna z brodą i długimi włosami, jednocześnie z atrybutami królewskimi (korona, ornat, tron) i artystycznymi (harfa, towarzyszące królowi grupy muzyków, śpiewaków i tancerzy).

Motyw Dawida jako tronującego psalmisty miał wiele innych wariantów: 1) Dawid tronujący z dwoma tancerzami i dwoma muzykantami (Psałterz z Sankt Gallen, ok. 880, Stiftsbibliothek), 2) Dawid tronujący z dwoma pisarzami (Psałterz z Canterbury, VIII w., British Museum); 3) Dawid z czterema psalmistami (Asaf, Heman, Hedutun, Etan Ezechita; Księga hymnów św. Ambrożego, X w., Biblioteka Watykańska); Dawid grający na harfie, bez dodatkowych postaci (iryjski Komentarz do psalmów, VIII w., biblioteka katedry w Durham). Często przedstawiano także samego króla jako tancerza, co nawiązywało do biblijnego opisu jego tańca przed Arką Przymierza. Poza malarstwem miniaturowym motywy te występowały w rzeźbie architektonicznej, witrażach i w oprawach książek.

Psałterze i księgi liturgiczne przedstawiały też często Dawida w półpostaci – zwłaszcza w inicjałach. Przedstawienie króla Dawida w półpostaci pojawiło się pierwotnie w sztuce angielskiej, następnie także niemieckiej, francuskiej i polskiej (np. Expositiones psalmorum, Trzemeszno, XII wiek). Innym motywem jest król Dawid klęczący przed chrześcijańskimi symbolami wiary, np. przed Krzyżem (Psałterz Barberiniego, X wiek, Biblioteka Watykańska). W malarstwie miniaturowym późnego średniowiecza coraz większą rolę odgrywa krajobraz, Dawida przedstawia się też często w zbroi rycerskiej (Godzinki księcia de Berry, 1485).

Sztuka bizantyjska upodobała sobie przedstawienie grupowe Dawida wśród innych proroków starotestamentowych. Dawid z innymi prorokami występuje zwłaszcza w mozaikach bizantyjskich (np. Dafni, Palermo) oraz w ikonostasach. Pojawiają się także tego rodzaju malowidła ścienne (np. serbskie – monaster Mileševa, monaster Sopoćani) i obrzeża ikon Matki Bożej, na których widnieje Dawid z prorokami.

Motyw Dawida wśród proroków znany jest również sztuce średniowiecznej Zachodu. Przykładami mogą być witraż katedry w Augsburgu (XII wiek),  w katedrze w Augsburgu, rzeźba Clausa Slutera w Champol (1402, muzeum w Dijon). Nie są to tylko prorocy starotestamentowi, Dawid asystować może też scenom zwiastowania lub zmartwychwstania (np. Psałterz Pantokratora z góry Athos, X wiek).

Motyw króla Dawida bardzo często wiąże się też z tematyką zstąpienia Chrystusa do otchłani – anastasis. Jako jedna z postaci Starego Testamentu Dawid uwalniany jest z otchłani przez Chrystusa – w sztuce bizantyjskiej wyobrażenia takie obecne są od VII wieku, w zachodnioeuropejskiej od X wieku. Przykładami mogą być bizantyjski relikwiarz z Fieschi (ok. 700 roku) i freski z opactwa Sant’Anelo in Formis.

Alegoryczne przedstawienia króla Dawida wiążą się z faktem, że postrzegany był on jako figura mesjańska. Podkreślano więc podobieństwa miedzy  życiem Chrystusa i życiem króla Dawida. Paralelą męki pańskiej jest np. witraż z Katedry w Le Mans, w którym Dawida przedstawia się z pelikanem karmiącym pisklęta (odwołanie do Psalmu 101,7). Dawid i Batszeba stanowić mogą natomiast symbol miłości Chrystusa i Kościoła. Dawid ukazywany jest bardzo często jako przodek Chrystusa – tzw. drzewo Jessego. Jako symbol dobrego władcy i jego cnót Dawid występuje np. na koronie cesarskiej Ottonów z XI wieku.

Malarstwo miniaturowe przedstawia często cykle z życia Dawida, tak z okresu jego młodości, jak i z okresu rządów. Przykładami mogą być francuski rękopis Starożytności żydowskich Józefa Flawiusza, ilustracje do którego wykonał Jean Fouquet (1470-76, Landesbibliothek w Stuttgarcie) oraz rękopis Weltchronik Rudolfa z Ems (XIV w.). W malarstwie monumentalnym cykle z życia Dawida to np. malowidła ścienne z kościoła klasztornego w szwajcarskim Münster  (780-840) i mozaiki posadzkowe w kościele św. Gereona w Kolonii (XI w.).

Sztuka nowożytna

W sztuce nowożytnej przedstawienia Dawida mają przede wszystkim znaczenie ilustracyjne, na dalszy plan schodzi treść symboliczna i religijna. Jest tak nie tylko w rzeźbie monumentalnej (słynne posągi Dawida Michała Anioła i Donatella) i w malarstwie. Ilustracyjny charakter mają także np. przedstawiające Dawida grafiki i gobeliny flamandzkie.

Popularny temat walki Dawida z Goliatem od XIV wieku syntetyzuje się – w sztuce Włoch, Niemiec i Niderlandów XIV i XV wieku widzimy często Dawida z mieczem w dłoni, z głową Goliata u stóp. W sztuce renesansu włoskiego, szczególnie wczesnego, wyobrażenia Dawida miały silny wydźwięk polityczny – Dawid reprezentował w nich siłę i niezależność niewielkich, ale potężnych i wyrafinowanych kulturowo włoskich republik miejskich. Widoczne jest to tak w rzeźbie (Donatello, Andrea del Verrocchio, Luca della Robbia, następnie Michał Anioł), jak i w malarstwie (Antonio Pollaiuolo, Taddeo Gaddi, Caravaggio, Giorgione, Guido Reni). W rzeźbie Dawid pojawia się przeważnie jako młody mężczyzna, w malarstwie częściej przedstawiany jest w blasku chwały królewskiej, ale także w momencie walki z Goliatem (Caravaggio, Artemisia Gentileschi). Dawid Rembrandta jest rodzajem autoportretu, malarz nadał mu bowiem swoje rysy. Jedno z ciekawszych przedstawień Dawida z głową Goliata, na tarczy paradnej, stworzył Andrea del Castagno.

W sztuce renesansu wielu artystów tworzyło także wielofigurowe przedstawienia Dawida, w tym Michał Anioł, Giulio Romano i Rafael. Dawid przedstawiany w grupie proroków to najczęściej figura ołtarzowa (np. Bernardino Luini, Cykl pasyjny, 1529, kościół Santa Maria degli Angioli w Lugano).

Temat Dawida i Batszeby służył w sztuce renesansu nie tyle jako moralizująca alegoria, co jako motyw ukazujący pierwiastek erotyczny. Przykładem może być obraz Dawid i Batszeba (ok. 1600), który stworzył niemiecki manierysta Hans von Aachen.

W sztuce baroku maleje znaczenie atletycznych przedstawień Dawida, częstsze stają się natomiast jego wizerunki jako króla lub psalmisty. Wiąże się to również z faktem, że w XVII i XVIII wieku król Dawid był często patronem chórów, śpiewaków i organizacji muzycznych (np. bractwa śpiewacze). Częste  stają się drobniejsze przedstawienia Dawida, np. na parapetach chórów kościelnych i plafonach ponad organami (np. prospekty organowe w katedrze w Oliwie i w kościele Bernardynów w Leżajsku). W malarstwie renesansu i baroku do najpopularniejszych motywów należą walka Dawida z lwami i niedźwiedziami (Luca Giordano, Giulio Romano), gra Dawida na harfie przed królem Saulem (Rembrandt, Ippolito Scarsella, Bernardo Cavellino), pojednanie Dawida i Absaloma (Rembrandt, Tiepolo) oraz triumf Dawida (Nicolas Poussin, Abraham van Diepenbeeck, Francesco Fontebasso). Szczególne znaczenie ma w malarstwie baroku Dawid z głową Goliata Caravaggia (1610), który odchodzi od tradycyjnych konwencji heroicznych i triumfalnych na rzecz złożonej symboliki winy i kary.

Od XVI wieku ryciny przedstawiające Dawida do katolickich i protestanckich wydań Biblii tworzyło wielu słynnych grafików. Należeli do nich np. Lucas Cranach Starszy, Jost Amman i Christoph Weigel.

Stosunkowo często Dawid pojawia się też w sztuce XIX wieku – niekiedy w raczej sentymentalnych ujęciach, jako grający na harfie młodzieniec. Przedstawiali go w ten sposób np. Dante Gabriel Rossetti i Arnold Böcklin. Pojawiają się także ujęcia świeckie, w których Dawid to personifikacja sprawiedliwości – w ten sposób przedstawił Dawida np. Anonin Mercié  w jednej z rzeźb w paryskim ratuszu (początek XX wieku). W XX wieku postacią Dawida interesował się Marc Chagall – w latach 1930-1951 stworzył on miedzioryty z jego życia, a 1951 obraz Le roi David.

Muzyka i inne nawiązania kulturowe

W kulturze Dawid funkcjonuje również jako twórca Psalmów, “psalmista” – stąd Księga Psalmów określana była dawniej jako “psałterz Dawida”, “psalmy Dawida” “psalmy Dawidowe”, u Jana Kochanowskiego “Psałterz Dawidów”. Literackie przekłady psalmów na język polski stworzyli m.in. Mikołaj Rej, Jan Kochanowski, Leopold Staff, Roman Brandstaetter i Czesław Miłosz.

Chociaż Dawid jest patronem muzyki i muzyków, dzieła muzyczne stosunkowo rzadko odwołują się do jego postaci. Wyjątkiem są oczywiście same psalmy, do których słów przez wieki tworzono muzykę. Dotyczy to także muzyki współczesnej – Krzysztof Penderecki stworzył kompozycję na chór i perkusję Psalmy Dawida.

W psychologii wyróżnia się mechanizm obrony osobowości znany jako reakcja króla Dawida. Polega ona na fałszywym przypisywaniu innym osobom negatywnych cech, co usprawiedliwia chęć zemsty i inne zachowania agresywne. Nazwa ta nawiązuje do zabójstwa męża Batszeby, którego dopuścił się Dawid.

Znaczenie religijne króla Dawida

Starotestamentowa cześć dla postaci, które odegrały znaczącą rolę w dziejach Izraela w chrześcijaństwie rozwinęła się w ich kult jako prekursorów dzieła zbawienia. Święci Starego Testamentu czczeni są jednak w Kościele zachodnim (a w mniejszej mierze także wschodnim) rzadko. Początkowo, w starożytności chrześcijańskiej, dotyczyło to również Dawida, który w Kościele zachodnim był postacią mało znaną, przede wszystkim ze względu na słabe relacje Kościoła zachodniego z ośrodkiem w Jerozolimie. We wczesnym średniowieczu sytuacja ta uległa zmianie, pojawił się bowiem bardzo żywy kult króla Dawida w Irlandii.

W V wieku n.e. kult Dawida rozpowszechnił się w Irlandii, przede wszystkim za sprawą św. Patryka. Na całych wyspach brytyjskich i w całej zachodniej Europie rozpowszechnili go następnie misjonarze iroszkoccy. W Irlandii, Walii, Anglii i Szkocji imię Dawid stało się także popularnym imieniem chrzcielnym – w wielu innych krajach europejskich, w tym w Polsce, imię to popularność zyskało jednak dopiero w XX wieku. Wcześnie imię Dawid zyskało popularność także w zachodnim Tyrolu i w Szwajcarii.

Na średniowiecznym Zachodzie król Dawid to patron muzyków i śpiewaków, a także poetów i władców. W Alpach Dawid był również patronem górników. W Martyrologium romanum wspomnienie króla Dawida, obchodzone od IX wieku, znalazło się prawdopodobnie pod wpływem Florusa z Lyonu. Święto króla Dawida (Hierosolymis sancti Davidi, regis et prophetae – świętego Dawida z Jerozolimy, króla i proroka) obchodzone jest 29 grudnia.

W Kościołach wschodnich, ze względu na silniejsze kontakty z Jerozolimą, kult króla Dawida od początku był bardzo żywy. W samym Kościele jerozolimskim wiązało się to także ze stałym oddziaływaniem tradycji żydowskiej. Praktykowano pielgrzymki do grobu Dawida. Istniały także jego święta, np. przeniesienia relikwii i ustanowienia kościołów pod wezwaniem króla Dawida. W kościele jerozolimskim święto króla Dawida przypada 29 grudnia, w greckim i maronickim w niedzielę po Bożym Narodzeniu, w koptyjskim 19 grudnia, w melchickim i rosyjskim 26 grudnia, w ormiańskim 22 grudnia.


Tagi
Encyklopedia BibliiEncyklopedia historycznaEncyklopedia literaturyEncyklopedia muzykiEncyklopedia sztuk pięknych

1 komentarz do “Dawid”

Dodaj komentarz