Dawid Michała Anioła

Dawid Michała Anioła – jedno z najbardziej znanych dzieł sztuki renesansu, marmurowa rzeźba, którą w latach 1501-1504 stworzył włoski rzeźbiarz Michał Anioł (Michelangelo). Biblijny Dawid (tam też ogólne omówienie motywu Dawida w sztuce) ukazany jest tu jako atletyczny młodzieniec, na krótko przed walką z Goliatem.


Zobacz też: Dawid, Donatello, Dawid z głową Goliata, Caravaggio.

Dawid, Michał Anioł. Rzeźba Dawida autorstwa Michała Anioła w obecnej lokalizacji. Biała marmurowa rzeźba na tle białej kopuły z kasetonami, na niskim postumencie.
Michał Anioł, Dawid.

Geneza i historia rzeźby Dawida

Posąg zamówiony został jako ozdoba systemu przyporowego katedry we Florencji (Santa Maria del Fiore) – miał początkowo stanąć w jednej z przypór blisko kopuły kościoła. Rzeźba Dawida wykonana została z bloku białego marmuru z Carrary. Tego samego bloku użyli częściowo wcześniej inni rzeźbiarze, pozostawiając go w warunkach zewnętrznych – rzutowało to na proces powstawania i zamysł Dawida. Sam Michał Anioł miał mówić, że w kawałku marmuru dostrzega już gotowe dzieło.

W związku z planowanym umieszczeniem rzeźby, miała ona być oglądana nie od frontu, ale od dołu, i to z dużej odległości. Także to wpłynęło na  kompozycję Dawida oraz na fakt, że Michał Anioł zdecydował się stworzyć posąg monumentalny, rzeźbę kolosalnych rozmiarów. Dawid ma około czterech metrów wysokości.

Po zakończeniu prac nad rzeźbą Dawida władze Florencji zdecydowały się na ustawienie jej w innym miejscu, niż pierwotnie zamierzone. Zachwyceni dziełem mieszkańcy Florencji postanowili stworzyć dla niego godniejsze, bardziej eksponowane miejsce. Stworzono złożoną z najwybitniejszych artystów komisję, która miała ustalić najlepsze miejsce dla posągu – w jej skład wchodzili m.in. Leonardo da Vinci, Sandro Botticelli i Filippino Lippi. Dawid Michała Anioła stanął ostatecznie na placu przed Palazzo Vecchio, siedzibą rządu republiki, która powstała po wygnaniu z Florencji Medyceuszy w 1494 roku. Rzeźba nie wyraża jednak ideałów republikańskich (zob. niżej).

Dawid był ulubionym tematem rzeźbiarzy Florencji wczesnego renesansu. Posągi Dawida stworzyli już wcześniej Donatello i Andrea del Verrocchio. Są one jednak bardzo odmienne tak w formie artystycznej, jak i w wymowie. Michał Anioł głębiej niż swoi poprzednicy sięga do tradycji grecko-rzymskiej, a większa dojrzałość Dawida podkreśla większą dojrzałość ujęcia artystycznego. Inspiracją dla Dawida Michała Anioła nie były więc poprzednie rzeźby Dawida – istnieją jednak dzieła sztuki, które go zapowiadają. Geneza Dawida Michała Anioła wiąże się z inną rzeźbą Donatella – jest to Święty Jerzy powstały dla florenckiego kościoła Orsanmichele (1415-1417). W rzeźbie tej święty Jerzy, podobnie jak Dawid Michała Anioła, ukazany jest w momencie poprzedzającym walkę, w pozie pełnej napięcia.

W 1527 roku przeciwnicy Medyceuszy obrzucili posąg kamiennymi ławami, co doprowadziło do znacznych uszkodzeń jednego ramienia i dłoni Dawida. Wiązało się to z faktem, że Dawid Michała Anioła postrzegany był przez zwolenników republiki jako agresywny symbol medycejskiej monarchii (patrz niżej). Giorgio Vasari i Francesco Salviati, wtedy jeszcze nastolatkowie, zebrali uszkodzone fragmenty posągu, co umożliwiło jego rekonstrukcję.

Obecnie oryginalna rzeźba, ze względu na konieczność jej ochrony przed działaniem czynników atmosferycznych, znajduje się w Galleria dell Accademia we Florencji. Cenne dzieło przeniesiono tam już w 1873 roku. W mieście oglądać można kopie – jedną umieszczono na Piazza della Signora, w miejsce rzeźby oryginalnej, drugą zaś na wysoko położonym Piazzale Michelangelo, z doskonałym widokiem całej Florencji.

“Dawid” Michała Anioła – kompozycja i interpretacja dzieła

Mimo że rzeźba przedstawia młodość Dawida, który nie jest tu jeszcze królem Izraela, ale młodym pasterzem i wojownikiem – jest ona niewątpliwie symbolem potęgi i władzy. Młody Dawid był popularnym motywem już w rzeźbie wczesnego renesansu. Wcześniejsze rzeźby Dawida (Donatello, Luca della Robia, Andrea del Verocchio) reprezentują siłę gospodarczą i kulturową włoskich republik miejskich, z których największe znaczenie miała kolebka sztuki renesansowej, Florencja.

Dawid Michała Anioła, mimo że w latach 1494-1512 Florencja ponownie stała się republiką, jest już raczej pochwałą renesansowej monarchii. Być może sam Michał Anioł nie zdawał sobie do końca sprawy z takiej właśnie wymowy dzieła – byli jej jednak świadomi tak akcentujący ją Medyceusze, jak i wrogo nastawiona do monarchii Medyceuszy publiczność Florencji. Po obaleniu republiki rzeźba stała się symbolem władzy, potęgi jej władców i tego, że są oni w stanie bronić miasta, także przed silniejszymi obcymi potęgami. Książęta Florencji rządzą sprawiedliwie, jak Dawid w Izraelu, dysponują jednak także jego sprytem i kulturalnym wyrafinowaniem. Już samo to, że Dawid Michała Anioła jest pochwałą silnej jednostki, a nie pochwałą dobrze zorganizowanej zbiorowości politycznej, zbliża go do renesansowych ideałów Księcia Machiavellego.

Istotny jest także renesansowy antropocentryzm Dawida Michała Anioła. Stanowi on symbol doskonałości ludzkiej. Jego atletyczne, doskonałe ciało i dynamizm jego ruchu jest symbolem renesansowego ideału człowieczeństwa. Sama nagość postaci Dawida jest symbolem zwrócenia się ku człowiekowi. Nie jest to jednak oczywiście naturalistyczny antropocentryzm, zwrócenie się ku codzienności człowieka – przeciwnie, nadnaturalne wymiary rzeźby i ponadnaturalne piękno Dawida wyrażają neoplatoński ideał doskonałości ludzkiej. Także ruch, dynamizm Dawida wyraża symbolicznie renesansowy aktywizm. Dawid czerpie z natury, Michał Anioł niewątpliwie studiował naturalne proporcje ciała człowieka – jest to jednak natura doskonała, zmatematyzowana, przetworzona przez artystę – Dawid Michała Anioła to doskonałe dzieło natury, ale też doskonałe dzieło człowieka, który odczytuje jej matematyczne prawa. W tym sensie rzeźba Dawida przypomina słynnego Człowieka witruwiańskiego Leonarda da Vinci.

Kompozycja rzeźby związana jest z faktem, że Dawid ukazany jest tu na chwilę przed pojedynkiem z Goliatem – kontrastuje go to również ze wcześniejszymi ujęciami rzeźbiarskimi tematu. Ciało Dawida jest atletyczne, ale młodzieńcze, głowa wydaje się wskazywać raczej na późniejszy wiek, przynależy już do młodego mężczyzny. Dawid Michała Anioła trzyma w ręku kamień, ma też zarzuconą na ramieniu procę, akcesoria te są jednak mało widoczne, nie odrywają uwagi od samej postaci. Jest to zabieg celowy, mała istotność akcesoriów jeszcze bardziej podkreśla wagę tematu.

We wcześniejszych przedstawieniach rzeźbiarskich Dawida, Donatella (ok. 1446–1460, Florencja, Museo Nazionale del Bargello) i Verrocchia (ok. 1470, Florencja, Museo Nazionale del Bargello) Dawid przedstawiony jest jako młody pasterz – o wiele delikatniejszy, niemal dziewczęcy. Nastrój tych dzieł to młodość, wiosenność i świeżość wczesnego, rodzącego się dopiero renesansu, kojarzący się np. z malarstwem Botticellego. Dawid Michała Anioła akcentuje natomiast dojrzałość – jest on nie tylko silniejszy, ale też starszy (szczególną uwagę zwraca tu dorosła już twarz Dawida). Michał Anioł kieruje się tu w stronę tradycji antycznej, w której doskonałość artystyczna łączy się z dojrzałością – a więc ku klasycyzmowi. Nagość Dawida oznacza tu także jego siłę, sprawczość i heroizm. Ideały klasycystyczne Dawida Michała Anioła to również piękno, matematyczna harmonia i subtelna równowaga ciała.

Inna niż we wcześniejszych rzeźbach jest także postawa Dawida – jest on przedstawiony w kontrapoście. Kontrapost to zaczerpnięty ze sztuki greckiej układ ciała posągu, w którym jego ciężar opiera się tylko na jednej nodze. Pozwala to na uniknięcie monotonnego frontalizmu i wprowadzenie do dzieła sztuki ruchu, dynamiki. Dynamizm Dawida Michała Anioła jest już wczesną zapowiedzią sztuki baroku, widoczny jest tu już pewien diagonalizm. Ruch Dawida jest jednak bardzo delikatny i subtelny – wiąże się to z faktem, że Dawid ukazany jest tu przed walką z Goliatem, nie w czasie walki. Wcześniejsze rzeźby Dawida ukazywały natomiast bohatera już po walce, w pozie triumfu. U Michała Anioła ruch bardzo stopniowo narasta, wzmaga się, nie widzimy jednak jeszcze samej walki. Jednym z największych osiągnięć artystycznych Michała Anioła jest umiejętność pokazania rozpoczęcia ruchu, przekonujący nastrój antycypacji. Dawid napina mięsnie, marszczy brwi, intensywnie i przejmująco spogląda na swojego wroga.

Dynamizm dzieła Michała Anioła zapowiada sztukę baroku, w której wyraźny staje się nacisk na ruch i wewnętrzne napięcie. Rzeźba Michała Anioła wywarła wpływ na Giovanniego Lorenzo Berniniego – Dawid Berniniego (1623-1624, Rzym, Palazzo Borghese) ukazany jest nie przed walką, ale w samym momencie walki – w jej kulminacyjnym momencie, w akcie najwyższego napięcia.


Tagi
Encyklopedia BibliiEncyklopedia sztuk pięknych

Dodaj komentarz