Ekologia miasta
Ekologia miejska, ekologia miasta (urban ecology): dział ekologii stosowanej, badania nad relacjami między ludźmi, organizmami na terenach miejskich.
Blog
absorpcja-psychologia
Absorpcja: w psychologii, koncentracja uwagi na przedmiocie postrzegania.
Abertam
Abertam (Abertamský sýr, Abertamer Käse): czeski ser owczy lub kozi.
Muzyka etiopska
Muzyka etiopska (abisyńska): tradycje muzyczne Etiopii.
walor
Walor (walor malarski): stopień rozjaśniania i ściemniania kolorów.
wychowanie plastyczne
Wychowanie plastyczne: kształcenie w zakresie widzenia plastycznego i
wychowanie przez sztukę
Wychowanie przez sztukę
wyobraźnia artystyczna
Wyobraźnia artystyczna (wyobraźnia plastyczna): zdolność świadomego przedstawiania sobie obrazów.
wystawa
Wystawa Wystawa – zbiór przedmiotów wystawionych na pokaz, miejsce wystawienia przedmiotów w sklepie (ekspozycja, zwłaszcza w oknie sklepowym), a także dowolne inne miejsce wystawiania przedmiotów na pokaz. Projektowaniem wystaw zajmuje się wystawiennictwo, obejmujące projekt plastyczny ekspozycji i sposób prezentacji wystawianych przedmiotów, a także architekturę pawilonów wystawowych. “Wystawami” nazywa się także stanowiące imprezy masowe ekspozycje jednorazowe ...
wzornictwo przemysłowe
Wzornictwo przemysłowe Wzornictwo przemysłowe (w zbliżonych znaczeniach także wzornictwo, design lub spolszczone desajn) – działalność zmierzająca do projektowania obiektów kultury materialnej o wysokim poziomie artystycznym. Są to przy tym we wzornictwie przemysłowym wyroby przeznaczone do produkcji masowej. Celem wzornictwa przemysłowego jest wysoka wartość estetyczna przedmiotów codziennego użytku oraz rozwijanie kultury materialnej. Wzornictwo przemysłowe wykształciło się ...
zabytek sztuki
Zabytek sztuki: dawne dzieło sztuki
ziggurat
Ziggurat (zigurat, zikkurat): świątynia mezopotamska o tarasowym kształcie.
złudzenie optyczne
Złudzenie optyczne: błędne postrzeżenie wzrokowe, definicja
znak plastyczny
Znak plastyczny: obraz pojęć przekazywany za pomocą środków wizualnych.
zwornik
Zwornik: w architekturze, skrzyżowanie żeber.
żebro
Żebro: element sklepienia.
Maszyna żakardowa
Maszyna żakardowa: rodzaj maszyny tkackiej.
Igniting Minds: Cultivating a Lifelong Passion for Learning
Phasellus vel ante mi. Aliquam sit amet velit tortor. Fusce efficitur diam sit amet mauris consequat, vel vestibulum est gravida. Praesent lacinia velit nec arcu aliquam euismod at at dolor. Vivamus efficitur pellentesque nulla et vestibulum. Praesent at luctus nulla, eget convallis nunc. Mauris a dolor dictum, sagittis elit non, hendrerit felis. In non pharetra ...
kult przodków w Chinach
Kult przodków w Chinach: jeden z głównych elementów religijności Chin, w chińskiej religii ludowej i w konfucjanizmie.
różdżka radiestezyjna
Różdżka radiestezyjna: przyrząd stosowany w radiestezji do poszukiwania wody, metali, innych substancji.
radiestezja
Radiestezja: poszukiwanie substancji przy zastosowaniu promieniowania i przyrządów radiestezyjnych.
Robert Adam
Robert Adam (1728-1792) - szkocki architekt i dekorator wnętrz.
reklamiarski
reklamiarski: znaczenie wyrazu, w odniesieniu do prymitywnej reklamy.
odlewanie ciśnieniowe
Odlewanie ciśnieniowe, odlewanie pod wysokim ciśnieniem: odlewanie, w którym roztopiony metal wtłaczany jest do form odlewniczych pod ciśnieniem za pomocą tłoków lub sprężonego powietrza.
argument
Argument: ciąg przesłanek przedstawiony w celu uzasadnienia danej tezy.
stempel
Stempel: narzędzie do obróbki plastycznej.
reklama
Reklama: komunikat perswazyjny mający na celu zwrócenie uwagi na produkt, usługę, ideę lub postawę.
gazy kopalniane
Gazy kopalniane Gazy kopalniane – w górnictwie: mieszanina gazów, która występuje w kopalniach podziemnych, zwłaszcza cechująca się niską zawartością tlenu i niebezpieczna dla życia i zdrowia górników (wybuch metanu). Wyróżnia się przy tym kilka rodzajów gazów kopalnianych, z których największe znaczenie ma gaz kopalniany zawierający metan. Gaz kopalniany jest więc mieszaniną gazów w powietrzu kopalnianym, ...
afiliacja
Afiliacja: potrzeba przynależności do grupy społecznej.
wydobycie węgla
Wydobycie węgla: pozyskiwanie węgla kamiennego i brunatnego ze złóż.
Akropol w Atenach
Akropol w Atenach: wzgórze w Atenach z zespołem zabytków starożytnych (Partenon, Erechtejon).
Akropol
Akropol: w starożytnej Grecji "górne miasto" stanowiące fortyfikacje i ośrodek kultowy.
odlewnictwo
Odlewnictwo: w technologii metali wykonywanie przedmiotów poprzez wypełnianie form ciekłym metalem, odlewanie. Także w innych dziedzinach - odlewy z tworzyw sztucznych, wytwarzanie porcelany.
Abolicjonizm
Abolicjonizm, ruch abolicjonistyczny: ruch społeczny, działalność na rzecz zniesienia niewolnictwa.
carboloy
Carboloy: stop wolframu z kobaltem i węglem.
kalcynowanie
Kalcynowanie, kalcynacja, prażenie kalcynujące: rodzaj prażenia, termiczny rozkład ciał stałych w celu wydzielenia z nich składników lotnych.
brąz
Brąz: stop miedzi z cyną i cynkiem.
britannia – stop
Britannia: stop cyny z antymonem i miedzią.
Lutowanie twarde
Lutowanie twarde: lutowanie w temperaturze powyżej 450°C.
mosiądz
Mosiądz: stop miedzi i cynku.
wielki piec
Wielki piec: piec przemysłowy służący do pozyskiwania surówki z rudy żelaza.
proces Bessemera
Proces bessemerowski (proces Bessemera): metoda wytwarzania stali.
proces Bayera
proces Bayera: metoda wytwarzania tlenku glinu z boksytów.
boksyty
Boksyt: skała osadowa, źródło aluminium.
konwertorowy proces tlenowy
Konwertorowy proces tlenowy (proces tlenowy, tlenowy proces konwertorowy, proces L-D): metoda otrzymywania stali.
babbit – stop
Babbit: stop łożyskowy.
oznaczanie metalu
Oznaczanie metalu: jakościowa i ilościowa analiza metali, rud i stopów.
wyżarzanie
Wyżarzanie: rodzaj obróbki termicznej metali i stopów.
amalgamowanie
Amalgamowanie (amalgamacja): metoda otrzymywania złota i srebra z rud, także złocenia i produkcji luster.
Amalgamat
Amalgamat: stop rtęci.
Stop
Stop: mieszanina metali i innych metali lub niemetali, o właściwościach metalicznych.
sztolnia
Sztolnia: poziomy wykop zapewnianiający dostęp do złoża.
Gustav Rose
Gustav Rose (1798-1873): niemiecki mineralog.
René Just Haüy
René Just Haüy (Abbé Haüy): francuski uczony, twórca krystalografii geometrycznej.
Axel Fredrik Cronstedt
Axel Fredrik Cronstedt
Henry Cort
Henry Cort: brytyjski wynalazca, opracował proces pudlarski.
Vannoccio Biringuccio
Vannoccio Biringuccio: włoski metalurg epoki renesansu.
Henry Bessemer
Henry Bessemer: brytyjski wynalazca, stworzył metodę taniej i szybkiej produkcji stali (proces bessemerowski).
Torbern Olof Bergman
Torbern Olof Bergman: szwedzki chemik i mineralog. Jeden z twórców chemii analitycznej i chemii minerałów.
Georgius Agricola
Georgius Agricola: XVI-wieczny uczony znany jako "ojciec geologii"
Konferencja berlińska
Konferencja berlińska, 1884-1885: międzynarodowa konferencja poświęcona problemom kolonizacji Afryki.
Asz-Szabab
Asz-Szabab (Al-Shabab, Al-Shabaab): islamska organizacja fundamentalistyczna w Somalii.
Sani Abacha
Sani Abacha: prezydent Nigerii.
Autotrofizm
Autotrofizm (samożywność) Autotrofizm – zdolność organizmów do biosyntezy, samodzielnego wywarzania związków organicznych ze związków nieorganicznych (w procesie fotosyntezy lub chemosyntezy), wykazywana przez rośliny i niektóre bakterie. Są to substancje potrzebne do życia i rozwoju organizmu. Zjawisko samożywności dotyczy grupy organizmów określanej jako producenci. Producenci to organizmy mające zdolność wytwarzania materii organicznej z materii nieorganicznej. Możliwe ...
Bajronizm
Bajronizm: zespół tendencji w literaturze romantyzmu, związanych z życiem i twórczością George'a Byrona.
Les Temps modernes
"Les Temps modernes": wydawane od 1945 francuskie czasopismo polityczne, filozoficzne i literackie.
Prawo Malraux
Prawo Malraux (loi Malraux): francuskie prawo mające na celu ochronę historycznej tkanki miejskiej.
Abalone
Abalone: ślimaki morskie cenione w sztuce kulinarnej.
yaprak dolması
Yaprak dolması, także yaprak sarması (yaprak sarma, yaprak dolma): potrawa kuchni tureckiej, rodzaj gołąbków z liści winogron.
Absolut a literatura
Absolut a literatura: koncepcja literatury jako łącznika między światem zmysłowym i Absolutem typowa była zwłaszcza dla romantzymu.
ewaporymetr
Ewaporymetr (ewaporometr, atmometr): przyrząd do pomiaru intensywności parowania.
ceilometr
Ceilometr: urządzenie do pomiaru wysokości pułapu chmur.
barometr
Barometr: instrument stosowany do pomiaru ciśnienia atmosferycznego.
barograf
Barograf: barometr rejestrujący ciśnienie w sposób stały.
pasy Van Allena
Pasy Van Allena: pasy radiacyjne Ziemi.
stratosfera
Stratosfera: druga od powierzchni Ziemi warstwa atmosfery.
prądy strumieniowe
Prądy strumieniowe: strumienie powietrzne na obu półkulach.
sztuka Eskimosów
sztuka Eskimosów: tradycje artystyczne Eskimosów (Inuitów).
jonosfera
Jonosfera: warstwa atmosfery zawierająca dużą ilość wolnych jonów i elektronów.
pyły atmosferyczne
Pyły atmosferyczne: drobne cząstki zawieszone w atmosferze.
pieśni (pieśń)
Pieśń: forma muzyczna, utwór wokalny lub wokalno-instrumentalny.
Pieśń
Pieśń: gatunek literacki, utwór liryczny związany genetycznie z muzyką.
Arpeggio
Arpeggio: technika wykonywania akordów.
aria
Aria: forma wokalno-instrumentalna, zwłaszcza w operze, oratorium i kantacie.
akustyka
Akustyka: nauka o falach sprężystych - dźwiękach, ultradźwiękach i infradźwiękach.
Akompaniament
Akompaniament: tło muzyczne głównej partii dzieła muzycznego.
Słuch absolutny
Słuch absolutny: umiejętność rozpoznawania wysokości dźwięku bez odwołania się do dźwięku wzorcowego.
Abendmusik
Abendmusik: wieczorne koncerty muzyki religijnej, zwłaszcza w XVII-wiecznej Lubece.
Hans von Aachen
Hans von Aachen - niemiecki malarz renesansowy.
lady
Lady: zwrot grzecznościowy w języku angielskim oraz brytyjski tytuł.
Jean Ladrière
Jean Ladrière: belgijski filozof nauki i religii.
Anatolij Ladow
Anatolij Ladow (1855-1914): rosyjski kompozytor ("Baba Jaga", "Kikimora", "Zaczarowane jezioro").
Duro Ladipo
Duro Ladipo (1931-1978): nigeryjski pisarz i reżyser, kompozytor, jeden z kluczowych ludzi teatru Afryki.
Ladino
Ladino: zeuropeizowani mieszkańcy Ameryki Środkowej.
Język ladino
Język ladino: język romański używany przez Sefardyjczyków.
Język ladyński
Jezyk ladyński: język z grupy retoromańskiej używany we Włoszech (Tryden-Górna Adyga, Veneto).
Grupa Lagos
Grupa Lagos: konferencja państw afrykańskich, która dała początek Organizacji Jedności Afrykańskiej.
László Paál
László Paál (1846-1879, Paál László) - węgierski malarz ze szkoły barbizońskiej.
C.K.
c.k. - skrót oznaczający różne instytucje monarchii austro-węgierskiej
Zdanie podstawowe
Zdanie podstawowe: zdanie o postaci "w miejscu M i w czasie T znajduje się przedmiot o własności obserwowalnej W".
Ile liter ma alfabet polski?
⇐ Główny artykuł – Alfabet polski (z obszernymi informacjami historycznymi dotyczącymi polskiego alfabetu). Ile liter ma alfabet polski? Ile liter ma alfabet polski? – współczesny standardowy alfabet polski ma 32 litery. Są to kolejno litery: 1. A, a; 2. A, ą 3. B, b 4. C, c 5. Ć, ć 6. D, d 7. E, ...
żywoty
Żywoty (vitae), żywot (vita): gatunek literatury biograficznej.
żurnal
Żurnal: czasopismo poświęcone modzie zawierające wykroje. Dawniej ogólna nazwa czasopism, dzienników.
Żywoty świętych
Żywoty świętych: gatunek literatury biograficznej, życie świętych przedstawione w tradycyjnej konwencji hagiograficznej.
żywa pagina
Żywa pagina: pagina, która zawiera nazwisko autora, tytuł dzieła lub tytuł rozdziału.
Zwischenruf
Zwischenruf (z języka niemieckiego): głośny okrzyk z sali przerywający wypowiedź publiczną, np. debatę parlamentarną.
życie literackie
Życie literackie: ogół warunków i zjawisk społecznych, które określają zjawiska literackie - zwłaszcza instytucje literackie.
Żongler
Żongler: artysta cyrkowy zajmujący się podrzucaniem przedmiotami (żonglowaniem). W średniowieczu żonglerzy - wędrowni muzykanci, poeci, deklamatorzy.
żart
Żart: zachowanie (wypowiedź) nakierowane na rozśmieszenie kogoś. Zabawa mająca na celu wywołanie efektu komicznego.
Zamówienie
Zamówienie: dokument określający cechy towarów lub usług, które dostawca ma dostarczyć klientowi.
Żale
Żale: gatunek literatur staropolskiej, wyraz bólu spowodowanego nieszczęściami zewnętrznymi.
Żagary
Żagary: grupa poetycka działająca w okresie dwudziestolecia międzywojennego, zaliczana do drugiej awangardy.
Żeromszczyzna
Żeromszczyzna : naśladownictwo stylu i tendencji pisarstwa Stefana Żeromskiego.
magodia
Magodia (magoidia) Magodia (magoidia) – w teatrze starożytnej Grecji rodzaj sceny komicznej. Obejmowała ona występy mężczyzn, którzy dla wywołania efektu komicznego występowali w strojach kobiet. Stanowiła osobny podgatunek mimu, który rozkwitał w III wieku p.n.e. Cechowała ją groteskowość i obsceniczność. Magodia w teatrze starożytnej Grecji Z literatury greckiej magodie przejął następnie mim rzymski. Męscy aktorzy ...
D’Este
D'Este (Este, Estensi): włoski ród panujący, książęta Ferrary i Mantui.
Cornelis Engebrechtsz.
Cornelis Engebrechtsz. (Cornelis Engelbrechtsz., Cornelis Engelbrechtsen, ok. 1458-1533): niderlandzki malarz.
Wizerunek (effigium)
Wizerunek, podobizna, effigium: reprezentacja plastyczna osoby.
Ekfraza
Ekfraza: literacki, w tym zwłaszcza poetycki opis dzieła sztuki, także figura retoryczna.
Drzwi Wschodnie Baptysterium we Florencji
Drzwi Wschodnie: drugie drzwi Baptysterium we Florencji (po drzwiach Andrei Pisano). Wykonał je z brązu w latach 1402-1425 Lorenzo Ghiberti.
Podniesienie krzyża
Podniesienie krzyża: obraz ołtarzowy Rubensa stworzony w latach 1610-1611.
Kantoria w kościele Santa Maria del Fiore
Kantoria w kościele Santa Maria del Fiore: trybuny śpiewacze (cantorie), Luca della Robbia i Donatello.
Escorial
Escorial, El Escorial, San Lorenzo de Escorial, Eskurial: monumentalne założenie architektoniczne obejmujące pałac królewski z klasztorem, mauzoleum i kościołem św. Wawrzyńca.
El Greco
El Greco, właściwie Domenikos Theotokopulos (ok. 1540-1614): malarz pochodzenia greckiego działający w Hiszpanii. Czołowy przedstawiciel manieryzmu.
gemmy Abraksasa
Gemmy Abraksasa: starożytne gemmy, amulety gnostyckie,
della Rovere
Della Rovere: włoski ród arystokratyczny, papieże i kardynałowie, władcy Urbino.
Śmierć Marii
Śmierć Marii (Zaśnięcie Marii): obraz Caravaggia powstały w latach 1605-1606.
De re aedificatoria – Ksiąg dziesięć o sztuce budowania
De re aedificatoria, Ksiąg dziesięć o sztuce budowania: renesansowy traktat o architekturze Leona Battisty Albertiego
Gerard David
Gerard David (ok. 1460-1523): niderlandzki malarz, przedstawiciel wczesnego renesansu północnego.
Dawid z głową Goliata
Dawid z głową Goliata - obraz Caravaggia z 1610 roku.
Luis Dalmau
Luis Dalmau: hiszpański malarz, zapoczątkował styl hispano-flandryjski.
Dawid Donatella
Dawid Donatella: renesansowa rzeźba z brązu autorstwa Donatella, powstała we Florencji w połowie XV wieku.
Bernardo Daddi
Bernardo Daddi (Bernardus Florentinus, Bernard z Florencji, ok. 1290-1348): malarz włoski wczesnego renesansu.
Dawid Michała Anioła
Dawid Michała Anioła - jedno z najbardziej znanych dzieł sztuki renesansu, marmurowa rzeźba, którą w latach 1501-1504
Danae
Danae: postać w mitologii greckiej, matka Perseusza, kochanka Zeusa.
Dawid
Dawid, król Izraela Dawid – król starożytnego Izraela i Judy, jedna z głównych postaci historycznych w Biblii i jedna z kluczowych postaci w dziejach kultury. Jego życie przypada na przełom X i XI wieku p.n.e., panowanie Dawida datuje się tradycyjnie na około 1012-972 p.n.e. W chrześcijaństwie Dawid stanowi typ mesjański. Zobacz też: Dawid Michała Anioła, ...
Dante
Dante Aligheri (Alighieri): najwybitniejszy poeta literatury włoskiej i średniowiecznej, filozof, działacz polityczny.
Andrea del Castagno
Andrea del Castagno (ok. 1419-1457), właściwie Andrea di Bartoldi di Simone: włoski malarz wczesnego renesansu.
Ludovico Carracci
Ludovico (Lodovico) Carracci: włoski malarz wczesnobarokowy.
Uniwerbizacja
Uniwerbizacja: wprowadzenie nazwy jednowyrazowej na miejsce nazwy dwuwyrazowej.
Agostino Carracci
Agostino Carracci (1557-1602): włoski rytownik i malarz wczesnego baroku.
Annibale Carracci
Annibale Carracci (1560-1609): włoski malarz, grafik i rysownik wczesnego baroku.
Carracci
Carracci: rodzina malarzy włoskich, bracia Agostino i Ludovico Carracci oraz ich kuzyn Ludovico. Akademia Carraccich, Accademia Carracci (Accademia dei Carracci, Akademia Bolońska, Accademia degli Incamminati).
Vittore Carpaccio
Vittore Carpaccio (ok. 1460- 1526); włoski malarz wczesnorenesansowy, przedstawiciel szkoły weneckiej.
Vicente Carduco
Vincente Carducho: hiszpański malarz manierystyczny, autor dzieła Diálogos de la pintura (Dialogi o malarstwie).
Abominarium
Abominarium (abominaria): zbiór klątw kościelnych, średniowieczna księga z klątwami kościelnymi
Grający w karty
Grający w karty, Szulerzy, Gra w karty: obraz Caravaggia.
Dzwonnica Giotta
Dzwonnica Giotta, Kampanila we Florencji: kampanila przy katedrze Santa Maria del Fiore we Florencji.
Camerino d’alabastro
Camerino d'alabastro (camerini d'alabastro): alabastrowa komnata w Ferrarze, pokój (studiolo) księcia Alfonsa I d'Este.
Camera degli Sposi
Camera degli Sposi (Komnata Małżonków, Komnata Małżeńska, Sala Małżeńska), Camera Picta (Komnata Malowana): komnata audiencyjna w Palazzo Ducale w Mantui z freskami Andrei Mantegni.
carpaccio
Carpaccio: przystawka (antipasto) pochodząca z Włoch.
Jacques Callot
Jacques Callot (1592-1635): francuski rysownik i grafik, przedstawiciel manieryzmu.
Eugenio Caxés
Eugenio Caxés (Eugenio Cajés): hiszpański malarz barokowy.
Caravaggio
Caravaggio, wł. Michelangelo Merisi: włoski malarz, czołowy przedstawiciel malarstwa wczesnego baroku.
Baptysterium we Florencji
Baptysterium we Florencji (Baptysterium św. Jana Chrzciciela, wł. Battistero di San Giovanni): romańskie baptysterium słynne mozaiki i drzwi (Ofiara Izaaka, Drzwi Raju).
Bankiet oficerów gwardii cywilnej św. Jerzego
Bankiet oficerów gwardii cywilnej św. Jerzego: obraz Fransa Halsa z 1616 roku
Chrzest Pański
Chrzest Pański (Chrzest Chrystusa, Chrzest Chrystusa w Jordanie, chrzest w Jordanie) - chrzest Jezusa Chrystusa, w religii i w sztuce.
Makata
Makata: tkanina dekoracyjna jedwabna, złotolita lub srebrnolita. Często haftowana lub aplikowana.
Alessio Baldovinetti
Alessio Baldovinetti (Alesso Baldovinetti, Alesso di Baldovinetto, ur. 1425, zm. 1499) - włoski malarz renesansowy.
Filippo Baldinucci
Filippo Baldinucci (1625-1697): kolekcjoner rysunków i historyk sztuki.
Giovanni Baglione
Giovanni Baglione - włoski malarz barokowy, historyk sztuki.
Sisto Badalocchio
Sisto Badalocchio (ur. 1585, zm. po 1620): włoski malarz i grafik wczesnego baroku.
Bachus
Bachus, Bacchus: łacińska forma imienia Bakchos, które w mitologii greckiej funkcjonuje jako alternatywne imię Dionizosa.
bank
Bank (banki): samodzielna instytucja finansowa przeprowadzająca transakcje finansowe związane z obiegiem i gromadzeniem pieniądza (operacje pieniężne).
akognitywizm
Akognitywizm, także anty-kognitywizm lub nonkognitywizm: stanowisko w metaetyce.
abondance
Abondance - we francuskiej terminologii kulinarnej wino rozcieńczone wodą.
Dirck van Baburen
Dirck van Baburen (około 1595-1624): niderlandzki malarz, caravaggionista utrechcki,
Chory Bachus
"Chory Bachus", "Bacchino malato": obraz Caravaggia z 1594 roku
Babilońska niewola papieży
Babilońska niewola papieży: określenie okresu w dziejach Kościoła, także określenie polemiczne.
Pietro Aldobrandini
Pietro Aldobrandini (1571-1621): kardynał, mecenas i kolekcjoner sztuki.
Andrea Alciato
Andrea Alciato (1492-1450): włoski humanista, prawnik, autor popularnego dzieła "Emblemata".
Francesco Albani
Francesco Albani (1578-1660): włoski malarz.
Albizzi
Albizzi (Albizi): władcy Florencji, ród oligarchiczny.
Leon Battista Alberti
Leon Battista Alberti : architekt i teoretyk sztuki epoki renesansu, humanista, pisarz, uczony.
Giovanni Battista Agucchi
Giovanni Battista Agucchi: teoretyk sztuki okresu renesansu, sekretarz papieski.
Modlitwa w Ogrójcu
Modlitwa w Ogrójcu, konanie w Ogrójcu, Chrystus w Ogrójcu, Chrystus na Górze Oliwnej: wydarzenie z życia Chrystusa, częsty temat w sztuce.
Pieter Aertsen
Pieter Aertsen (Aertsz, Aertszen, Aertszone): niderlandzki malarz renesansowy, znany z martwych natur i scen rodzajowych.
Eneida
Eneida: epos Wergiliusza z I wieku p.n.e., narodowy poemat rzymski.
badine
Badine: rodzaj dekoracyjnej laski.
pokłon trzech króli
Pokłon trzech króli, także motyw pokłonu trzech króli, hołd trzech króli, adoracja dzieciątka Jezus przez trzech króli: motyw w sztuce.
Akademia Świętego Łukasza
Akademia Świętego Łukasza (Accademia di San Luca): renesansowa akademia artystyczna założona w 1577 w Rzymie.
Nacechowaność
Nacechowaność, nacechowanie: w terminologii językoznawczej - posiadanie przez jeden z członów opozycji prywatnej cechy, której pozbawiony jest człon drugi.
kabaret
Kabaret: kabaretami nazywa się dziś tak teatrzyki kabaretowe (z własnym lokalem), zespoły kabaretowe (bez stałej siedziby) i same spektakle kabaretowe.
Aspekt
Aspekt, aspekt czasownika: kategoria gramatyczna czasownika, dzieląca ogół czasowników na dwie klasy, czasowniki dokonane i czasowniki niedokonane.
Piotr Bagration
Piotr Bagration (1764-1812): rosyjski generał w czasie wojen napoleońskich.
Aurangzeb
Aurangzeb, 1618-1707 - szósty władca indyjski z dynastii Wielkich Mogołów.
Eduowie
Eduowie: starożytny lud galijski.
East Radio
East Radio: sieć lokalnych stacji radiowych w Szanghaju.
Dakou
Dakou: chińska subkultura młodzieżowa.
A capite ad calcem
A capite ad calcem: sentencja łacińska, dosłownie "od stóp do głów".
Telewizja kablowa w Chinach
Telewizja kablowa w Chinach - od lat 90. XX wieku telewizja kablowa w Chinach zyskała znaczną popularność.
Bai Fengxi
Bai Fengxi: chińska dramatopisarka i aktorka.
A Jia
Ah Jia: chiński dyrektor teatralny, dramaturg i teoretyk teatru.
Ignotum per ignotum
Ignotum per ignotum: błąd logiczny, definiowanie wyrażeń niezrozumiałych przez inne wyrażenia niezrozumiałe.
Całe życie Sabiny
"Całe życie Sabiny": powieść psychologiczna Heleny Boguszewskiej z 1934 roku.
kabi
Kabi: wędrowny poeta i śpiewak hinduski, zwłaszcza w Bengalu, gdzie organizowano zawody śpiewacze
kontrtytuł
Kontrtytuł, tytuł zbiorowy, tytuł nadrzędny, tytuł seryjny: informacje formalne umieszczane na drugiej stronnicy książki wchodzącej w skład publikacji wielotomowych i publikacji seryjnych.
zuppa genovese
Zuppa genovese (di tonno): tradycyjna zupa rybna z Genui,
inlagd gurka
Inlagd gurka, smörgåsgurka, ättiksgurka: w kuchni szwedzkiej ogórki konserwowe.
Handkäse
Handkäse, Handkäs: tradycyjny niemiecki ser twarogowy dojrzewający, zwłaszcza regionalny Hessischer Handkäse. Podawany jako Handkäse mit Musik i Handkäse ohne Musik
game pudding
Game pudding: potrawa angielska, pudding z dziczyzny.
Farce de gibier
Farce de gibier: francuski farsz z wątróbki z dziczyzny.
entrée
Entrée - wieloznaczny termin kulinarny: przystawka podawana na początku posiłku. Także w terminologii muzycznej, baletowej, teatralnej i cyrkowej.
Kabalistikon
Kabalistikon (kabalistykon), cabalisticon, cabalisticum, sermo occultus: gatunek poetycki oparty na zaszyfrowanym kodzie, forma przepowiedni.
Dunesslin pudding
Dunesslin pudding: szkocki deser, pudding zbliżony do kremu angielskiego (custard).
xa
Xa (xả): w języku wietnamskim trawa cytrynowa, częsty element nazw potraw i technik kulinarnych. Także cay xa (cây xả), cay sa (cây sả) i sa chanh (cỏ chanh).
Custard powder
Custard powder: brytyjski produkt spożywczy typu instant, umożliwia sporządzanie błyskawicznej wersji kremu angielskiego,
Caledonian cream
Caledonian cream (krem kaledoński): tradycyjny deser szkocki z bitej śmietany i marmolady pomarańczowej.
battuto
Battuto: w kuchni włoskiej popularna baza zup i sosów, złożona z ziół, pietruszki, czosnku, cebuli.
Akni
Akni, yakhni: w kuchni Indii i krajów sąsiednich bulion ziołowy lub gotowany na baraninie.
Art director
Art director: zawód w branży reklamowej i w mediach, pracownik działu kreatywnego.
Achaja
Achaja: region w starożytnej Grecji, północny zachód Peloponezu.
Achajowie
Achajowie: jedno z głównych plemion greckich, przez Homera utożsamiane ze wszystkimi Grekami. Twórcy kultury mykeńskiej.
Abadan
Abadan (Abbadan): miasto w Iranie, na terenie ostanu (prowincji) Chuzestan.
Aaronsohnowie
Aaronsohnowie: izraelska rodzina znana z działalności w siatce szpiegowskiej Nili. Agronom Aaron Aahronson i jego siostra Sarah Aarohnson.
akumulacja: geologia
Akumulacja: w geologii, nakładanie się osadów.
Akumulacja
Akumulacja, akumulacja kapitału (ekonomicznego): przeznaczanie zasobów na dalszy rozwój, gromadzenie dochodów w celach inwestycyjnych.
aktynometr
Aktynometr: urządzenia do pomiaru natężenia promieniowania słonecznego.
aktynometria
Aktynometria: dział meteorologii badający promieniowanie słoneczne, ziemskie i atmosferyczne.
Aktualizm: geologia
Aktualizm geologiczny, uniformitaryzm, uniformitarianizm: jedna z podstawowych zasad geologii, w wyjaśnianiu przeszłości Ziemi należy opierać się wyłącznie na obserwacji sił działających obecnie.
aktualizm
Aktualizm, aktualizm filozoficzny: określenie stanowisk odkreślających rolę stawania się i zmienności w strukturze ontycznej rzeczywistości, zwłaszcza idealizm aktualny Giovanniego Gentile. Podobne stanowiska występują także w teologii i antropologii filozoficznej (przede wszystkim związanej z teologią protestancką). W innych znaczeniach termin ten występuje w psychologii (psychologia Wilhelma Wundta i jego kontynuatorów) oraz w naukach przyrodniczych i filozofii przyrody (zasada aktualizmu i aktualizm geologiczny). W naukach przyrodniczych określa się tak koncepcje podkreślające ciągłość procesów zachodzących w przyrodzie.
Klimaty akseryczne
Klimaty akseryczne: klimaty o stałej wilgotności.
astronomia
Astronomia: definicja, przegląd zagadnień, historia astronomii.
alabaster
Alabaster: minerał, głównie alabaster gipsowy, także kalcytowy.
akratotermy
Akratotermy: rodzaj wód podziemnych.
akratopegi
Akratopegi: rodzaj wód podziemnych.
akr
Akr, akry: anglosaska jednostka miary powierzchni gruntu (acre, acres).
aklimatyzacja
Aklimatyzacja: obejmujące zmiany niedziedziczne procesy przystosowania się organizmów do zmienionych warunków środowiska.
ajmak
Ajmak, ajmaki: podstawowe jednostki podziału administracyjnego Mongolii i Mongolii Wewnętrznej.
agroklimatologia
Agroklimatologia, klimatologia rolnicza: dział klimatologii, nauka badająca wpływ klimatu na rośliny uprawne i gospodarkę rolną.
agradacja
Agradacja: zwiększanie się grubości osadów w zbiorniku.
Aglomerat
Aglomerat: rodzaj skały piroklastycznej.
aglomeracja
Aglomeracja, aglomeracja miejska, aglomeracja miejsko-przemysłowa: zespół miast powiązanych funkcjonalnie, komunikacyjnie i gospodarczo.
Strefa afotyczna
Strefa afotyczna, warstwa afotyczna: głęboko położona, pozbawiona światła warstwa oceanów, mórz i jezior.
Afganiec
Afganiec: wiatr regionalny w Afganistanie i Tadżykistanie. Także potoczne określenie mieszkańców Afganistanu (Afgańcy).
Strefa aeracji
Strefa aeracji, strefa nawietrzona, strefa napowietrzenia: strefa w obrębie skorupy ziemskiej, warstwa przepuszczalnego gruntu częściowo wypełniona powietrzem.
Stopień aerotermiczny
Stopień aerotermiczny: liczona w metrach wysokość, której przekroczenie powoduje spadek temperatury o 1 °C.
Aerologia
Aerologia: dział meteorologii, nauka badająca procesy i zjawiska zachodzące w wysokich warstwach atmosfery ziemskiej. Dawniej ogólna nauka o powietrzu i atmosferze.
Aerofototopografia
Aerofototopografia: dział topografii, sporządzanie map i planów na podstawie zdjęć lotniczych.
aeracja
Aeracja, aeracja gleby, aeracja gruntu, napowietrzanie - wymiana powietrza atmosferycznego z powietrzem zawartym w glebie. W ogrodnictwie i rolnictwie: zabieg pielęgnacyjny służący ułatwieniu wnikania do gleby powietrza, a także wody i nawozów.
Adwekcja
Adwekcja: napływ nad określony teren mas powietrza o określonych cechach.
Adret
Adret, stok dosłoneczny: nasłoneczniony stok wzgórza.
Jednostka administracyjna pierwszego rzędu
Jednostka administracyjna pierwszego rzędu: jednostki podziału terytorialnego, na które dzieli się bezpośrednio dane państwo, względnie określone terytorium autonomiczne.
Gradient adiabatyczny
Gradient adiabatyczny, adiabatyczny gradient temperatury: w meteorologii, gradient suchoadiabatyczny i gradient wilgotnoadiabatyczny.
Proces adiabatyczny
Przemiana adiabatyczna, proces adiabatyczny: proces termodynamiczny w układzie izolowanym od otoczenia.
Adaptacja biologia
Adaptacja, przystosowanie: proces biologiczny polegający na zmianie budowy i funkcji organizmów w celu dostosowania się do nowych warunków.
absorpcja
Absorpcja, sorpcja wgłębna, sorpcja objętościowa, pochłanianie, wchłanianie :pochłanianie jednej substancji (określanej terminem absorbat - ciało wchłaniane) przez inną (określaną terminem absorbent - ciało wchłaniające).
minimum absolutne
Minimum absolutne: w meteorologii i hydrologii minimalna wartość elementu w określonym miejscu i czasie.
Maksimum absolutne
Maksimum absolutne (maksymum absolutne): ekstremalnie wysoka wartość elementu meteorologicznego (hydrologicznego).
Agregacja
Agregacja: łączenie elementów w konglomerat.
Abrazja
Abrazja: erozyjne niszczenie brzegów morskich razem z przybrzeżem.
Ablacja
Ablacja (ablacja lodowcowa): topnienie lodowca.
osady abisalne
Osady abisalne (osady abyssalne): głębinowe osady morskie.
Abisal
Abisal, także w formie abysal oraz sfera abisalna, sfera głębinowa - w hydrologii: najgłębsza sfera w morzach i oceanach (także głębokich jeziorach), strefa przydenna.
Aberracja światła
Aberracja światła Aberracja światła, także aberracja astronomiczna lub aberracja gwiezdna (dawniej także w formie aberacja światła) – w astronomii: zmiana kierunku światła powodująca pozorne przemieszczenie się ciała niebieskiego na sferze niebieskiej. Zjawisko to wywoływane jest przez ruch obserwatora względem obserwowanego obiektu (np. wraz z Ziemią). Zobacz też: aberracja – różne znaczenia terminu, tam też etymologia ...
Aberracja
Aberracja: nieprawidłowość, odchylenie od normy. Termin fachowy w astronomii, fizyce, biologii i medycynie.
Aktorstwo
Aktorstwo, sztuka aktorska: odgrywanie przez aktorów roli w filmie i na scenie.
aktor
Aktor, aktorka: artysta odtwarzający postaci sceniczne, grający jakąś rolę w teatrze, filmie, telewizji.
Stanisław Bąk
Stanisław Bąk (1900-1981): językoznawca, dialektolog.
Jan Baudouin de Courtenay
Jan Baudouin de Courtenay: Jan Niecisław Baudouin de Courtenay (1845-1929), polski językoznawca.
Bartłomiej z Bydgoszczy
Batłomiej z Bydgoszczy: jeden z pierwszych polskich leksykografów, autor dwóch słowników polsko-łacińskich, bernardyn.
Jerzy Bandtkie
Jerzy Samuel Bandtkie: badacz Śląska, historyk drukarstwa, filolog i językoznawca.
Budowa zdania
Budowa zdania: zespół wzajemnie powiązanych członów zdania.
Budowa słowotwórcza wyrazu
Budowa słowotwórcza wyrazu: podział wyrazu na podstawę słowotwórczą i formanty.
Budowa słowotwórcza rzeczowników
Budowa słowotwórcza rzeczowników: struktura słowotwórcza rzeczowników w język polskim.
Budowa słowotwórcza przysłówków
Budowa słowotwórcza przysłówków: struktura słowotwórcza przysłówków w języku polskim.
Budowa przymiotników
Budowa przymiotników: budowa słowotwórcza przymiotników w języku polskim.
Budowa słowotwórcza liczebników
Budowa słowotwórcza liczebników: struktura słowotwórcza liczebników w języku polskim.
Budowa liczebników złożonych
Budowa liczebników złożonych: struktura słowotwórcza liczebników złożonych.
Budowa liczebników zbiorowych
Budowa liczebników zbiorowych: budowa słowotwórcza liczebników zbiorowych.
Budowa liczebników wielorakich
Budowa liczebników wielorakich: struktura słowotwórcza liczebników wielorakich.
Budowa liczebników prostych
Budowa liczebników prostych: budowa słowotwórcza liczebników prostych.
Bezokolicznik w dialektach
Bezokolicznik w dialektach: zróżnicowanie dialektalne w formach bezokolicznika w języku polskim.
Budowa liczebników porządkowych
Budowa liczebników porządkowych: struktura słowotwórcza liczebników porządkowych.
Założenie pytania
Założenie pytani: w logice pytań (logice erotetycznej); każdemu pytaniu towarzyszą określone założenia, tezy, które pytający domyślnie przyjmuje.
Budowa liczebników mnożnych
Budowa liczebników mnożnych: struktura słowotwórcza liczebników mnożnych.
Budowa słowotwórcza czasowników
Budowa słowotwórcza czasowników: struktura słowotwórcza czasowników w języku polskim.
Budowa czasowników niedokonanych i dokonanych
Budowa czasowników niedokonanych i dokonanych: struktura słowotwórcza czasowników dokonanych i niedokonanych.
Budowa czasowników jednokrotnych i wielokrotnych
Budowa czasowników jednokrotnych i wielokrotnych: struktura słowotwórcza czasowników wielokrotnych i jednokrotnych.
Błąd znaczeniowy
Błąd semantyczny (błąd znaczeniowy): użycie wyrazu niezgodnie z jego znaczeniem.
Błąd stylistyczny
Błąd stylistyczny: naruszenie normy językowej w zakresie stylu.
Błąd składniowy
Błąd składniowy, także błąd syntaktyczny: rodzaj błędu językowego, błąd polegający na nieuświadomionym i nieuzasadnionym złamaniu obowiązujących w danym języku norm składni zdania pojedynczego lub zdania złożonego.
Błąd ortograficzny
Błąd ortograficzny: zapisanie wyrazu niezgodnie z panującą normą ortograficzną.
Błąd leksykalny
Błąd leksykalny: użycie wyrazu w niewłaściwym znaczeniu.
Błąd interpunkcyjny
Błąd interpunkcyjny: błędy interpunkcyjne polegają na niewłaściwym użyciu lub pominięciu znaków przestankowych (znaków interpunkcyjnych).
Błąd frazeologiczny
Błąd frazeologiczny - błąd językowy, niewłaściwe połączenie jednego lub kilku wyrazów w jedno wyrażenie lub zwrot; naruszenie normy językowej w zakresie frazeologii.
Błąd fonetyczny
Błąd fonetyczny: naruszenie normy językowej w zakresie wymowy
błąd fleksyjny
Błąd fleksyjny: naruszenie normy językowej w zakresie fleksji.
Błąd językowy
Błąd językowy - nieświadome odstępstwo od współczesnej normy językowej.
Biernik
Biernik (accusativus, akuzatyw): przypadek gramatyczny (pytania kogo? co?).
Bezokolicznik
Bezokolicznik, infinityw, infinitivus: forma czasownika nieokreślona pod względem czasu, osoby, liczby i rodzaju.
Barwa głoski
Barwa głoski: brzmienie danej głoski, właściwy dla tej głoski ton, który pozwala odróżnić ją od pozostałych głosek.
Barwa wyrazu
Barwa wyrazu: takie nacechowanie semantyczne danego wyrazu, które wiąże się z zakresem jego użycia. Barwa ekspresywna wyrazu i barwa emocjonalna wyrazu (barwa uczuciowa wyrazu).
barbaryzm
Barbaryzm, barbaryzmy: negatywnie oceniane zapożyczenia językowe.
Antony Tudor
Antony Tudor: angielski choreograf i tancerz działający w Stanach Zjednoczonych, reprezentant baletu psychologicznego.
Adlerglas
Adlerglas, także pod nazwą Adlerhumpen lub Reichsadlerhumpen: niemieckie wyroby szklane, przede wszystkim duże naczynia szklane służące do picia (kufle) zdobione motywem orła.
Elias Adam
Elias Adam (Eliasz Adam) - złotnik niemiecki działający prawdopodobnie w Augsburgu, urodzony w Sulechowie.
Alfons Mucha
Alfons Mucha, właściwie Alfons Maria Mucha (1860-1939) - czeski malarz i grafik, dekorator, twórca grafiki użytkowej, w tym ozdobnych druków (przede wszystkim afisze).
Albrecht Dürer
Albrecht Dürer (1471-1528) - niemiecki malarz epoki renesanu, uznawany za najwybitniejszego przedstawiciela niemieckiego malarstwa renesansowego. Był również wybitnym grafikiem, rysownikiem i teoretykiem sztuki.
Arkusz
Arkusz: w poligrafii i edytorstwie miara objętości tekstu. Wyróżnia się najczęściej arkusz wydawniczy, arkusz autorski (około 40000 znaków drukarskich) i arkusz drukarski. Arkusz papieru i inne rodzaje arkuszy.
Argumentacja
Argumentacja: zespół czynności podejmowanych w celu uzasadnienia jakiegoś poglądu, jakiejś tezy. Są to tak czynności mentalne, jak i czynności werbalne (akty mowy). Argumentacja może być rozumiana także jako uporządkowany zestaw argumentów użytych przez osobę przekonującą do czegoś. Budowa tego szeregu opiera się przede wszystkim na przyjętej przez argumentującego ocenie jego skuteczności, która bywa określana terminem taktyka argumentacyjna.
Archiwum biblioteki
Archiwum biblioteki: uporządkowany zbiór akt gromadzonych w czasie działalności biblioteki. Akta te straciły na aktualności.
Archiwum redakcyjne
Archiwum redakcyjne, archiwum czasopisma: archiwum gromadzące wycinki prasowe, archiwalne numery czasopism, fotografie itp. materiały. Zbiór materiałów, które utraciły aktualność, bieżące znaczenie, ale są istotne dla historii danego czasopisma, oraz zbiór informacji nieodzownych w bieżącej pracy redakcji czasopisma.
Archaizm
Archaizm - każdy element języka odczuwany współcześnie (w świetle obowiązujących współcześnie norm poprawnościowych) jako przestarzały, pochodzący z minionej epoki historycznej; jednostka systemu językowego, która reprezentuje stan wcześniejszy wobec innych jednostek tego systemu.
Apostrofa
Apostrofa: figura retoryczna stanowiący bezpośredni zwrot do osoby, bóstwa, upersonifikowanej idei lub przedmiotu. Zaliczana do figur myśli. Apostrofa występuje tak w przemówieniach, jak i w utworach literackich, zwłaszcza poetyckich. Termin występuje także w lingwistyce.
Apla
Apla: w poligrafii - płaszczyzna w całości zadrukowana jednym kolorem, nierastrowana (bez punktów rastrowych). Efektem jest jednolita powierzchnia druku. W sztukach plastycznych - część rysunku (kreskowego) lub część obrazu (półtonowego) pokryta jednolitym - najczęściej ciemnym - kolorem.
Aparatura
Aparatura: w technice - zespół przyrządów i urządzeń (aparatów) współpracujących ze sobą przy wykonywaniu określonych z góry zadań, np. aparatura chemiczna, aparatura pomiarowa. W prakseologii - rzeczy stanowiące człony działania.
Antykwa
Antykwa, określana także terminem pismo humanistyczne, niekiedy łacinka: krój pisma powstały w XV wieku, przechodzący różne fazy rozwojowe (przede wszystkim antykwa renesansowa, antykwa barokowa i antykwa klasycystyczna), nawiązujący do pisma rzymskiego. Do dziś stanowi dominujący typ pism drukarskich.
Antonomazja
Antonomazja, także pronominatio: nazwa dwóch zbliżonych figur retorycznych i środków stylistycznych: użycie imienia znanej postaci jako nazwy pewnego typu, względnie odwrotnie - użycie epitetu lub peryfrazy zamiast imienia własnego.
Antonim
Antonim: antonimy to pary wyrazów (względnie wyrażeń), których znaczenie jest przeciwstawne.
Antena
Antena: element toru elektromagnetycznego służący do przekształcania sygnału elektrycznego w falę elektromagnetyczną lub przeciwnie.
Anomia
Anomia: dezintegracja społeczna, stan w którym ludzie nie przestrzegają przyjętych w społeczeństwie norm. Émile Durkheim, Robert K. Merton.
Animal symbolicum
Animal symbolicum – wyrażenie łacińskie, znaczące dosłownie "zwierzę symbolizujące", "zwierzę tworzące symbole". Koncepcja człowieka Ernsta Cassirera.
Animal significans
Animal significans: wyrażenie łacińskie, znaczące dosłownie "zwierzę tworzące znaki".
Technika analogowa
Technika analogowa, analogowa technika zapisu tekstu, dźwięku i obrazu, zapis analogowy: metody i środki tradycyjne służące do wysyłania, przetwarzania i przesyłania sygnałów analogowych (technika analogowa) oraz do ich rejestracji (zapis analogowy). Przekaz przetwarzany jest za pomocą sygnału elektrycznego, oddając częstość (frekwencję) zjawiska i natężenie zjawiska (np. jaskrawość, głośność) na zasadzie pełnej odpowiedniości.
Analiza treści
Analiza treści: w terminologii socjologicznej, metodologicznej i medioznawczej określenie wieloznaczne. Synonim terminu analiza zawartości, rodzaj analizy zawartości lub samodzielna, odmienną od analizy zawartości metoda badania treści.
Analiza zawartości
Analiza zawartości: analiza zawartości mediów, analiza zawartości przekazu, analiza zawartości prasy. Empiryczna metoda badania zawartości (treści) przekazu.
Analiza dyskursu
Analiza dyskursu, także lingwistyka transfrastyczna: analiza, której przedmiotem jest dyskurs (wypowiedź dłuższa, niż zdanie).
Dyskurs
Dyskurs: każdy komunikat dłuższy niż zdanie. Dyskurs jest przedmiotem zainteresowania filozofów i badaczy kultury (postmodernizm, poststrukturalizm) oraz językoznawców.
Anakolut
Anakolut: figura retoryczna i konstrukcja składniowa o charakterze błędu językowego (zdanie o wadliwej konstrukcji).
Amerykanizacja
Amerykanizacja: zjawisko społeczne, polityczne i kulturowe. Procesy zmiany kulturowej upodobniające kulturę innych krajów do amerykańskiej.
Akwizycja
Akwizycja: forma dystrybucji bezpośredniej i aktywizacji sprzedaży obejmująca bezpośredni kontakt pracowników przedsiębiorstwa z nabywcami, przede wszystkim tzw. sprzedaż "od drzwi do drzwi" (w języku angielskim door-to-door selling).
AIDA: model reklamy
Aida: model reklamy, koncepcja marketingowa. Attention (uwaga), Interest (zainteresowanie), Desire (pragnienie) i Action (działanie).
Aktualność
Aktualność: jedna z cech prasy. Także w filozofii (istnienie aktualne, akt). Ogólnie: to co teraźniejsze, bieżące.
Aida
Aida: opera Giuseppe Verdiego z 1871. Libretto: Antonio Ghislanzoni.
Agenda setting
Agenda setting (teoria agenda-setting, agenda-setting theory): paradygmat w dziedzinie teorii mediów i teorii komunikacji
Argumentum a simili
Argumentum a simili: argument z podobieństwa, z tego, co podobne.
Argumentum ex concessis
Argumentum ex concessis: chwyt erystyczny oparty na przesłankach, w które wierzy jego adresat, ale niekoniecznie sam argumentujący; argument ze zgody, z przyzwolenia.
Argumentum a contrario
Argumentum a contrario: "argument z przeciwieństwa", znaczenie w logice i dyrektywa interpretacyjna.
Argumentum ab utili
Argumentum ab utili: chwyt erystyczny, argument odwołujący się do korzyści, użyteczności.
Argumentum ad exemplum
Argumentum ad exemplum (argumentum ab exemplum, argumentum ad exemplis, argumentum ab exemplis): argument oparty na przykładach.
Argumentum a silentio
Argumentum a silentio, argumentum ex silentio: argument podważający prawdziwość jakiejś tezy na podstawie braku doniesień, relacji świadków (argument z milczenia).
A fortiori
A fortiori, także argumentum a fortiori lub argument a fortiori: określenie obejmujące łącznie wnioskowania według argumentum a maiori ad minus oraz według argumentum a minori ad maius, typu "skoro tak..., to tym bardziej...".
Argumentum ad vertiginem
Argumentum ad vertiginem: "argument do lekkomyślności"; chwyt erystyczny, a także wypowiedzi w sytuacjach, w których oponent nie jest w stanie zrozumieć powagi argumentacji merytorycznej.
Argumentum ad verecundiam
Argumentum ad verecundiam - chwyt erystyczny, dosłownie "argument (odwołujący się) do nieśmiałości".
Argumentum ad vanitatem
Argumentum ad vanitatem: chwyt erystyczny, dosłownie "argument odwołujący się do próżności".
Argumentum ad superstitionem
Argumentum ad superstitionem: chwyt erystyczny, argument odwołujący się do zabobonu, przesądu.
Argumentum ad superbiam
Argumentum ad superbiam: chwyt erystyczny, argument odwołujący się do dumy, pychy.
Argumentum ad socordiam
Argumentum ad socordiam: argument odwołujący się do gnuśności, do opieszałości; odwleczenie decyzji.
Argumentum ad ridiculum
Argumentum ad ridiculum: chwyt erystyczny, argument polegający na rozśmieszeniu publiczności lub na wyśmianiu kogoś.
Argumentum ad reverentiam
Argumentum ad reverentiam: chwyt erystyczny, argument wykorzystujący szacunek i podziw odbiorców żywiony wobec określonych osób.
Argumentum ad rem
Argumentum ad rem: argumenty rzeczowe oraz takie, które są prawdziwe w sposób obiektywny, a nie tylko w czyjejś opinii.
Argumentum ad quietem
Argumentum ad quietem: chwyt erystyczny - argumenty opierające się na sile perswazyjnej uzyskania tzw. świętego spokoju.
Argumentum ad populum
Argumentum ad populum: chwyt erystyczny, argument do tłumu, ludu. Pozyskanie słuchaczy do swoich poglądów poprzez odwołanie się do instynktów, przesądów, dumy narodowej.
Argumentum ad passiones
Argumentum ad passiones: ogólne określenie argumentów erystycznych odwołujących się do namiętności, uczuć, emocji.
Argumentum ad personam
Argumentum ad personam: chwyt erystyczny, argument skierowany przeciw osobie i jej cechom, nie przeciw innym argumentom.
Argumentum ad orationem
Argumentum ad orationem: z języka łacińskiego, dosłownie: "argument odwołujący się do mowy", "argument odwołujący się do przemówienia".
Argumentum ad misericordiam
Argumentum ad misericordiam: argument odwołujący się do litości. Polega on na wzbudzeniu w drugiej osobie współczucia w celu pozyskania jej dla swoich racji.
Argumentum ad metum
Argumentum ad metum: chwyt erystyczny, argument odwołujący się do strachu (lęku, trwogi).
Argumentum ad iudicium
Argumentum ad iudicium: w logice, argument odwołujący się do rozsądku.
Argumentum ad invidiam
Argumentum ad invidiam (argumentum ad odium): chwyt erystyczny, argument odwołujący się do nienawiści.
Argumentum ad fidem
Argumentum ad fidem - nielojalny chwyt erystyczyny, "argument odwołujący się do wiary".
Argumentum ad consequentiam
Argumentum ad consequentiam: błędny argument odwołujący się do niekorzystnych następstw czegoś.
Argumentum ad captandum vulgus
Argumentum ad captandum vulgus: alternatywna nazwa argumentu ad populum.
Argumentum ad antiquitatem
Argumentum ad antiquitatem: nielojalny chwyt erystyczny, dosłownie argument z dawności, argument odwołujący się do starodawności.
Argumentum ad amicitiam
Argumentum ad amicitiam - nielojalny chwyt erystyczny, dosłownie "argument z przyjaźni", "argument odwołujący się do przyjaźni" .
Argumentum ad absurdum
Argumentum ad absurdum lub argumentum ab absurdo, także w formie argument ad absurdum: dosłownie "argument odwołujący się do absurdu". W logice, w prawie.
Akcent wyrazowy
Akcent wyrazowy: akcent wyrazu lub zestroju akcentowego, określonego rodzaju wzmocnienie sylaby lub kilku sylab wyrazu lub zestroju akcentowego .
Agencja prasowa
Agencja prasowa: wyspecjalizowana instytucja zajmująca się gromadzeniem informacji, opracowywaniem ich oraz dystrybucją.
Akumulacja efektów minimalnych
Akumulacja efektów minimalnych: zbiorczy wpływ drobnych bodźców dostarczanych odbiorcy komunikatu przez długi czas.
Agencja informacyjna
Agencja informacyjna: wyspecjalizowana instytucja, która zajmują się zbieraniem i opracowywaniem informacji bieżących.
Jednostajność
Jednostajność: cecha pasma zdarzeń (działań) lub splotu zdarzeń (działań), taki ciąg zdarzeń lub działań który rozpatrywany w szerszym przedziale czasu składa się z czynów powtarzalnych.
Agencja reklamowa
Agencja reklamowa - wyspecjalizowane przedsiębiorstwo zajmujące się organizacją działań marketingowych, w tym zwłaszcza planowaniem, przygotowaniem i realizacją kampanii reklamowych.
Dublet językowy
Dublet językowy: równoważny środek językowy.
Dygresja
Dygresja - w retoryce jeden z chwytów retorycznych - chwilowe odejście od głównego toku myślowego. W literaturze technika narracyjna - chwilowe odejście od głównego toku narracji.
Asteizm
Asteizm, także urbanitas: figura retoryczna - lekki, dowcipny zwrot stanowiący popis zręczności krasomówczej lub konwersacyjnej.
Błąd wielu pytań w jednym
Błąd wielu pytań w jednym: błąd logiczny polegający na postawieniu pytania z nieprawdziwym lub wątpliwym założeniem.
Opinio communis
Opinio communis - wyrażenie łacińskie znaczące dosłownie "powszechna opinia", "wspólna opinia", "utarte zdanie", "powszechny pogląd", "powszechne mniemanie". Communis opinio doctorum. Sententia communior, ergo verior.
Agencja public relations
Agencja public relations, agencja PR: firma wyspecjalizowana w budowaniu korzystnego wizerunku publicznego osoby, firmy lub instytucji.
Afganistanizm
Afganistanizm: powstrzymanie się od komentowania przez dziennikarzy problemów bliskich odbiorcom, komentowanie spraw odległych.
Benedykt z Poznania
Bendedykt z Poznania, Benedykt Sterneberg: polski kronikarz.
Afazja
Afazja: zaburzenie w zdolności posługiwania się językiem spowodowane uszkodzeniami określonych okolic mózgu.
Advertorial
Advertorial: ogłoszenie reklamowe naśladująca w formie i treści artykuł dziennikarski.
Adres czytelniczy
Adres czytelniczy: kategorie demograficzne i grupy społeczne, które stanowią zamierzoną publiczność danego kanału przekazu.
Adres internetowy
Adres internetowy, głównie adres IP (numer IP, Internet Protocol address, Internet Protocol Number): adres używany do identyfikacji komputera przyłączonego do sieci,
Adres e-mail
Adres e-mail (adres email, potocznie adres mailowy lub adres mejlowy), także adres poczty elektronicznej lub adres skrzynki pocztowej: ciąg znaków, który określa w sposób jednoznaczny adres elektronicznej skrzynki pocztowej określonego użytkownika.
Administrator sieci
Administrator sieci: osoba odpowiedzialna za całość funkcjonowania danej sieci komputerowej, utrzymanie jej w stanie zdatnym do użytku i bezpiecznym. Także: zarządca sieci,żargonowo admin, sysadmin, używa się także terminów angielskojęzycznych network administator i supervisor.
Adapter
Adapter: element umożliwiający umożliwia połączenie ze sobą dwóch różnych urządzeń lub części tego samego urządzenia. Potocznie gramofon.
Adaptacja kulturowa
Adaptacja kulturowa: proces dostosowania się jednostek i zbiorowości do nowego otoczenia kulturowego.
Account manager
Account manager: pracownik działu obsługi klienta odpowiedzialny za bezpośredni kontakt z klientem; także key account manager.
Abonament
Abonament:rodzaj przedpłaty, pobierana z góry opłata za użytkowanie jakiegoś miejsca lub rzeczy.
DAGMAR
DAGMAR - model teoretyczny oddziaływania reklamy na konsumenta.
Artykuł polemiczny
Artykuł polemiczny: artykuł prasowy, który powstał pod wpływem innego tekstu i stanowi dyskusję z nim.
Audiowizualność
Audiowizualność: kategoria estetyczna, semiotyczna i antropologiczna. Służy ona do opisu dominującego od drugiej połowy XX wieku sposobu artykulacji kultury - kultura, w której dominują techniki i praktyki audiowizualne.
Audiovision
AudioVision: metoda prezentacji treści filmowych (szerzej zdarzeń ekranowych) osobom niedowidzącym.
Montaż atrakcji
Montaż atrakcji: koncepcja teoretyczna Siergieja Eisensteina.
Atrakcyjność
Atrakcyjność: w psychologii (atrakcyjność interpersonalna, atrakcyjność wzajemna). Także w estetyce, np. atrakcyjność filmu.
Atmosfera filmu
Atmosfera filmu, atmosfera sceny, atmosfera: pojęcie nie mające jasnej definicji, przede wszystkim detale tworzące nastrój filmu.
Atmosfera
Atmosfera, atmosfera Ziemi, atmosfera Ziemska: powłoka gazowa otaczająca planetę Ziemię.
Atelier Gleyre
Atelier Gleyre: pracownia i szkoła malarska w Paryżu, którą prowadził Charles Gleyre. Znana z tego, że studiowali tu impresjoniści.
Zdjęcia atelierowe
Zdjęcia atelierowe: zdjęcia filmowe wykonywane w warunkach studyjnych.
Film atelierowy
Film atelierowy: film realizowany w warunkach studyjnych.
Plenery atelierowe
Plenery atelierowe: plenery filmowe realizowane w warunkach studyjnych, w atelier filmowym.
Atelier filmowe
Atelier filmowe: hale filmowe, przeznaczone do realizacji filmów (zdjęcia atelierowe).
Atelier
Atelier, ateliers: miejsce pracy artysty (pracownia, warsztat, studio) - zwłaszcza malarza, fotografika, rzeźbiarza, grafika, architekta.
Asystent reżysera
Asystent reżysera - zawód filmowy, asystenci reżysera są jego najbliższymi współpracownikami w przygotowaniu filmu, a następnie w pracy w czasie zdjęć. W języku angielskim: assistant director.
Asystent produkcji
Asystent produkcji, także asystent kierownika produkcji: zawód filmowy, production assistant, także skrót PA.
Asystent montażysty
Asystent montażysty: zawód filmowy (assistant editor). Pomocnik montażysty filmu.
Asystent obrazu
Asystent obrazu (asystent kamery, asystent operatora): realizator, do którego obowiązków należy przede wszystkim opieka nad akcesoriami zdjęciowymi oraz odpowiedni dobór taśmy filmowej.
Asystent
Asystent : osoba pomagająca specjaliście w wykonywanych przez niego zadaniach; osoba pomagająca przy wykonywaniu danej czynności; określenia dotyczące niektórych zawodów (stanowisko na wyższej uczelni, zawody filmowe).
Asynchron
Asynchron: asynchroniczny dźwięk i obraz. Błąd techniczny (postsynchron) lub zamierzony efekt artystyczny.
Międzynarodowe Stowarzyszenie Twórców Filmu Animowanego
ASIFA, Międzynarodowe Stowarzyszenie Twórców Filmu Animowanego, Association Internationale du Film d'Animation: międzynarodowa organizacja filmowa.
Astra
Astra: seria satelitów geostacjonarnych.
American Society of Cinematographers
American Society of Cinematographers (ACE. A.C.E.) - Amerykańskie Stowarzyszenie Operatorów Filmowych.
Film artystyczny
Film artystyczny: film świadomie realizujący funkcje estetyczne.
Arri
Arri: niemieckie przedsiębiorstwo produkujące kamery filmowe (w tym Arriflex 35 BL).
Ujęcie archiwalne
Ujęcie archiwalne: ujęcie filmowe wzięte z filmu archiwalnego lub innego filmowego materiału archiwalnego.
Zdjęcia archiwalne
Zdjęcia archiwalne: materiały filmowe gromadzone i przechowywane z myślą o ich późniejszym wykorzystaniu dla potrzeb filmu lub telewizji.
Archiwum filmowe
Archiwum filmowe: instytucja powołana do gromadzenia, przechowywania, klasyfikacji, ochrony i udostępniania filmów oraz wszelkiego rodzaju archiwaliów filmowych.
Film archiwalny
Film archiwalny: film powstały w wyniku ponownego montażu lub film przechowywany w archiwum filmowym.
Archaiczna era kina
Archaiczna era kina: najstarsze stadium rozwoju kinematografii.
Aranżacja
Aranżacja: rodzaj adaptacji dzieła sztuki. Szczególnie aranżacja utworu muzycznego, forma transkrypcji.
Apoteoza
Apoteoza - uznanie istoty ludzkiej za istotę boską.
Film klasy A
Film klasy A (w język angielskim A-movie, A movie, A-film, A film, A picture, A-Picture): pierwotnie element double feature (seans dwuspektaklowy, podwójny program.
Aparat kinematograficzny
Aparat kinematograficzny: koncepcja teoretyczna w obrębie teorii filmu i semiotyki filmu (Christian Metz, Jean-Louis Baudry).
Film antywojenny
Film antywojenny (temat antywojenny): podgatunek dramatu wojennego.
Antywestern
Antywestern: gatunek filmowy, a właściwie specyficzna odmiana ewolucyjna (odmiana gatunkowa) westernu.
Antyklimaks
Antyklimaks: zniweczenie efektu retorycznego lub poetyckiego poprzez nagłe obniżenie napięcia. Także synonim terminu "gradacja opadająca", "antygradacja". Antyklimaks w filmie.
Antygwiazdorstwo
Antygwiazdorstwo: zjawisko socjologiczne i kulturowe w kinematografii amerykańskiej i światowej. Antygwiazdor, antygwiazda.
Antycypacja
Antycypacja: w znaczeniu ogólnym - wyprzedzanie czegoś, przedwczesne wykonywanie jakiejś czynności lub przewidywanie jakiegoś zdarzenia.
Antybohater
Antybohater: kategoria kulturowa, zwłaszcza w filmie i literaturze. "Bohater życia codziennego", pozbawiony heroiczności.
Antropopatia
Antropopatia: odmiana antropomorfizacji. Przypisanie ludzkich uczuć przedmiotom.
Antropomorfizacja
Antropomorfizacja: figura retoryczna i środek stylistyczny, przypisanie cech ludzkich przedmiotom ożywionym lub nieożywionym.
Antropologia filmu
Antropologia filmu: dziedzina refleksji nad kinem i filmem, która ujmuje je jako wytwory działań społecznych ludzi oraz w szerokim kontekście związków filmu ze światem kultury | ENCENC
Antologia filmowa
Antologia filmowa: Film pełnometrażowy złożony z wybranych fragmentów innych filmów.
Antologia
Antologia: publikacja zawierająca wybór utworów, fragmentów utworów lub sentencji, przy czym utwory te ukazały się już uprzednio.
Animator
Animator: w terminologii filmowej - osoba zajmująca się tworzeniem animacji. W terminologii teatralnej: aktor teatru lalek. Ogólnie: osoba dokonująca animacji, ożywienia czegoś.
Ansco Color
Ansco Color, Anscochrome: trójwarstwowy system barwny opracowany przez amerykańską firmę ANSCO.
Anorthoscope
Anthroposcope: wynalazek fizyka Josepha Plateau powstały w początkach animacji.
Animizacja
Animizacja, także ożywienie: figura retoryczna i środek stylistyczny; odmiana metafory polegająca na nadaniu atrybutów (cech) istot żywych przedmiotom nieożywionym.
Animatronika
Animatronika - dziedzina twórczości filmowej. Obejmuje konstruowanie przedmiotów nierzeczywistych wraz z wprawianiem ich w ruch.
Film animowany
Film animowany - utwór filmowy (gatunek filmowy i technika zdjęciowa) zrealizowany za pomocą metod animacji.
Animacja
Animacja filmowa: dziedzina twórczości filmowej operująca różnorodnymi technikami (film rysunkowy, kukiełkowy, non camera, animacja komputerowa).
Anamorfoza
Anamorfoza - w terminologii sztuk pięknych: liniowe, jednokierunkowe zwężenie lub rozszerzenie obrazu. Niekiedy także szerszej - odtworzenie pierwotnej postaci obrazu zniekształconego. Analogicznie w terminologii filmowej: stosowane w filmie panoramicznym zwężenie obrazu, uzyskiwane dzięki obiektywom anamorfotycznym.
Anamorfot
Anamorfot, także obiektyw anamorfotyczny - układ optyczny (obiektyw, a także nasadka na obiektyw kamery lub projektora filmowego) powodujący zwężenie lub rozszerzenie obrazu. Tworzenie filmów panoramicznych.
Analizy Arcydzieł Filmu Fabularnego
"Analizy Arcydzieł Filmu Fabularnego. Sylwetki artystyczne mistrzów kina": seria wydawnicza, Grzegorz Królikiewicz.
Analiza filmu
Analiza filmu, także analiza filmowa - rodzaj analizy naukowej (zobacz: analiza), zespół czynności badawczych mających na celu wyodrębnienie głównych elementów składowych utworu filmowego. Analiza montażowa.
Anaglifoskop
Anaglifoskop (okulary anaglifoskopowe) - układ optyczny służący do odbioru trójwymiarowych obrazów (rysunków, fotografii, filmów).
Anaglif
Anaglif - obraz stereoskopowy (przestrzenny) powstający w czasie oglądania dwóch przesuniętych względem siebie różnobarwnych obrazów.
Ampex
Ampex - najstarszy typ magnetowidu studyjnego; amerykańskie przedsiębiorstwo.
Film amatorski
Film amatorski - utwór filmowy zrealizowany za pomocą środków nieprofesjonalnych.
Akt filmu
Akt filmu, akt filmowy, akt: pierwotnie także jednostka podziału fabuły filmu, obecnie jedynie odcinek taśmy filmowej.
Aksjologia filmu
Aksjologia filmu: refleksja nad wartościami etycznymi i estetycznymi w filmie obecna w teorii filmu i filozofii filmu.
Panorama akrobatyczna
Panorama akrobatyczna: efekt montażowy stwarzający iluzję napowietrznego unoszenia się kamery.
L’institut de cinématographie scientifique
Association Internationale du Cinéma Scientifique (AICS) i L'institut de cinématographie scientifique (ICS): Francuska i międzynarodowa organizacja filmowa.
Agencja artystyczna
Agencja artystyczna: definicja, organizacja wyszukująca możliwości pracy artystom (aktorom, muzykom), a także organizująca imprezy.
Materiał adaptowany
Materiał adaptowany: materiał zaczerpnięty z medium oryginalnego na potrzeby innego utworu, zwłaszcza w terminologii filmowej.
Aeroskop
Aeroskop, autopleograf, aeroscope: wynalazek Kazimierza Prószyńskiego, pierwsza ręczna kamera do zdjęć plenerowych.
Adaptacja filmowa
Adaptacja filmowa: przystosowanie utworu (literackiego) do języka i środków wyrazu filmu.
Abe Lincoln in Illinois
Abe Lincoln in Illinois: dramat amerykańskiego pisarza Roberta E. Sherwooda z 1938 roku, nagrodzony nagrodą Pulitzera.
Actors Studio
Actors Studio: stowarzyszenie ludzi teatru w Nowym Jorku, rozwijające amerykańską formę metody Stanisławskiego ("the Method").
American Cinema Editors
American Cinema Editors, ACE, A.C.E.: stowarzyszenie amerykańskich montażystów filmowych, przyznaje nagrodę Eddie.
Aceto
Aceto, ACETO: bezpieczna, niepalna taśma filmowa wykonana z acetylocelulozy o wysokim stopniu acetylowania.
Amerykańska Akademia Filmowa
Akademia Sztuki i Wiedzy Filmowej, Academy of Motion Pictures Arts and Sciences (AMPAS): amerykańska akademia filmowa, przyznająca Oscary (Nagroda Akademii Filmowej, Academy Award).
Film abstrakcyjny
Film abstrakcyjny: gatunek filmowy i kategoria estetyczna; film rezygnujący z bezpośredniego przedstawienia rzeczywistości, fabuły i narracji na rzecz ekspresji wizualnej.
Film absolutny
Film absolutny: w niemieckiej awangardzie filmowej (abstrakcjonizm, ekspresjonizm). Filmy stanowiące kompozycje animowanych linii, plam, figur i innych form.
Aaton
Aaton Digital Aaton Digital, dawniej pod nazwą Aaton – francuskie przedsiębiorstwo produkujące sprzęt do produkcji filmów, kamery filmowe. Jego siedziba mieści się w Grenoble, założone zostało w 1971 roku. Do produktów firmy należą głównie kamet 16mm i 35mm, a także osprzęt kamer (w tym przystawki generujące kod czasowy na negatywie), sprzęt dźwiękowy oraz sprzęt do montażu ...
Alienacja
Alienacja - proces, w którym wytwory człowieka lub elementy istoty człowieka stają się dla niego czymś obcym - stają się samodzielną rzeczywistością.
Teoria agencji
Teoria agencji (agency theory, financial agency theory) - teoria ładu korporacyjnego stanowiąca płaszczyznę badawczą relacji (określanych jako związki agencji) między przełożonym (pryncypał, zwierzchnik) a podmiotem określanym jako agent, wykonującym dla przełożonego określone czynności.
Socjologia rachunkowości
Socjologia rachunkowości: subdyscyplina socjologii - badania socjologiczne nad rachunkowością z wielu perspektyw.
Aukcja książek
Aukcja książek, aukcja bibliofilska - rodzaj aukcji antykwarycznej; aukcja, a więc publiczna sprzedaż za pomocą licytacji, która obejmuje książki i inne materiały pisane i drukowane, takie jak czasopisma, rękopisy, nuty, mapy i ryciny, archiwalia.
Aukcja
Aukcja: publiczna sprzedaż towarów w formie zorganizowanej, tak ruchomości jak i nieruchomości, w której nabywcą zostaje ta osoba, która zaoferuje najwyższą cenę.
Asteronim
Asteronim: forma pseudonimu i kryptogramu, ukrycie liter wyrazu za pomocą gwiazdek, asterysków.
Asystent biblioteczny
Asystent biblioteczny: stanowisko służbowe w grupie bibliotekarzy dyplomowanych, zawód regulowany.
Środki audiowizualne
Środki audiowizualne: wzrokowo-słuchowe metody przekazu treści. Audiowizualne środki przekazu, materiały audiowizualne i audiowizualne środki techniczne.
Askryptor
Askryptor, nondeskrypytor, niedeskryptor: odpowiednik słowny deskryptora. Askryptory stosowane są w systemach informacyjno-wyszukiwawczych, zwłaszcza w tezaurusach.
Archiwum zakładowe o powierzonym zasobie archiwalnym
Archiwum zakładowe o powierzonym zasobie archiwalnym: archiwum (archiwum zakładowe) posiadające prawo do przechowywania materiałów w okresie dłuższym niż przewidziany w przepisach.
Archiwum zakładowe
Archiwum zakładowe, archiwa zakładowe: archiwum przechowujące czasowo materiały jednostki organizacyjnej.
Archiwum przejściowe
Archiwum przejściowe, archiwa przejściowe: typ archiwum administracyjnego, archiwum służące czasowemu przechowywaniu materiałów archiwalnych.
Archiwum wielozakładowe
Archiwum wielozakładowe (archiwa wielozakładowe), archiwum zjednoczone (archiwa zjednoczone): archiwum powołane do przechowywania materiałów wielu twórców zespołów.
Archiwum potoczne
Archiwum potoczne: akta bieżące tworzone w kancelarii, termin występujący w danej praktyce kancelaryjnej.
Archiwum państwowe
Archiwum państwowe, archiwa państwowe: archiwum wchodzące w skład zbiorów państwowych, stanowiące urzędy wiary publicznej o zadaniach określonych ustawowo.
Archiwum podworskie
Archiwum podworskie, archiwa podworskie: określenie wprowadzone po 1945 na skonfiskowane archiwa rodowe, rodzinne i gospodarcze.
Archiwum zamknięte
Archiwum zamknięte, archiwa zamknięte: archiwum, którego zasoby archiwalne składają się wyłącznie z zasobów archiwalnych zamkniętych.
Archiwum gospodarcze
Archiwum gospodarcze, archiwa gospodarcze: archiwum prowadzone przez przedsiębiorstwo, niezależnie od jego statusu własnościowego.
Archiwum otwarte
Archiwum otwarte, archiwa otwarte: archiwum składające się z zasobów archiwalnych otwartych, mające prawo kształtowania napływającego zasobu archiwalnego.
Archiwum odbiorcy
Archiwum odbiorcy, archiwa odbiorcy: zespół archiwalny, w skład którego wchodzą jedynie dokumenty otrzymywane. Archiwum odbiorcy i archiwum wystawcy.
Archiwum prywatne
Archiwum prywatne, archiwa prywatne: instytucje i zasoby archiwalne powstałe poprzez działalność instytucji i osób prywatnych.
Archiwum
Archiwum, archiwa: miejsce przechowywania materiałów archiwalnych, instytucja i komórka gromadząca archiwalia, budynek archiwum.
Archiwistyka
Archiwistyka: nauka o archiwach i całokształt działalności, której przedmiotem są archiwa i materiały archiwalne.
Aldyny
Aldyny, aldyna, aldy: cenne renesansowe druki z oficyny Aldusa Manutiusa (Aldo Manuzio), także krój czcionek.
Miary alcejskie
Miary alcejskie: trzy miary wprowadzone przez Alkajosa, elementy strofy alcejskiej, przynależące do miar eolskich.
Strofa alcejska
Strofa alcejska: strofa w starożytnej poezji iloczasowej i w poezji późniejszej. Wprowadzona przez Alkajosa, ulubiona przez Horacego.
Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne
Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne: czasopismo naukowe wydawane od 1959 przez KUL, poświęcone archiwistyce, muzeom i bibliotekom kościelnym.
Archiwalia
Archiwalia (zasób archiwalny): materiały przeznaczone do przechowywania w archiwum, zwłaszcza dokumenty urzędowe i instytucjonalne.
Appendix
Appendix, apendyks: dodatek, objaśnienie lub uzupełnienie do publikacji swobodnie poszerzający jej treść.
Appelativum
Appellativum (appellativum), apellativum (apellativa): pseudonim utworzony od imienia pospolitego (nazwy pospolitej), także samp imię pospolite.
Apd
apd: skrót (Archiwum Pracy dyplomowych; automatyczne przetwarzanie danych).
Aparat mikrofilmowy
Aparat mikrofilmowy: aparat do tworzenia mikrofilmów, zwłaszcza kopii książek w bibliotekach i dokumentów w archiwach.
Aparat telekopiowy
Aparat telekopiowy, aparat telefotograficzny, symilograf: urządzenie do przekazywania drogą telefoniczną i radiową kopii druków, rysunków, także fotografii.
Antydatowanie
Antydatowanie, antedatowanie: opatrywanie dokumentu lub publikacji datą wcześniejszą, niż rzeczywista.
Anonim
Anonim: tekst (utwór) nieznanego autorstwa, autor nieznanego imienia lub nieustalony, anonimowy list (donos).
Ankieta
Ankieta: formularz z pytaniami i miejscami na odpowiedzi oraz badania ankietowe prowadzone za pomocą takiego formularza.
Ankieta czytelnicza
Ankieta czytelnicza: kwestionariusz z pytaniami skierowanymi do czytelników, w formie naukowej, popularnej lub pedagogicznej.
Aneks
Aneks, aneksy: zespół dołączonej do publikacji dokumentacji, także wszelkiego rodzaju części uzupełniające dzieło.
Ananim
Ananim: rodzaj pseudonimu, odwrócenie kolejności liter imienia lub nazwiska autora.
Analiza systemowa działalności bibliotecznej
Analiza systemowa działalności bibliotecznej: metodyczne badania nad bibliotekami rozumianymi jako całości złożone z powiązanych elementów.
Analiza czytelnictwa
Analiza czytelnictwa: badania ilościowe i jakościowe nad czytelnictwem. Gromadzenie danych statystycznych i opis relacji między potrzebami czytelnika a rynkiem.
Analiza omawiająca
Analiza omawiająca, abstrakt omawiający, analiza dokumentacyjna omawiająca: rodzaj analizy dokumentacyjnej, ze szczegółowym przedstawieniem cech relewantnych dokumentu.
Analiza deskryptorowa
Analiza deskryptorowa, abstrakt deskryptorowy, analiza dokumentacyjna deskryptorowa: rodzaj analizy dokumentacyjnej, charakterystyka wyszukiwawcza dokumentu w języku deskryptorowym lub języku słów kluczowych.
Analiza dokumentacyjna
Analiza dokumentacyjna, abstrakt: rodzaj adnotacji treściowej, dokładne i zwięzłe omówienie treści dokumentu.
Akcydensy
Akcydensy: drobne druki okolicznościowe i użytkowe.
Akcesja
Akcesja: przyjmowanie i rejestracja zbiorów bibliotecznych.
Akcesja: Prawo
Akcesja, połączenie: w prawie rzeczowym, powstanie nowej rzeczy. Połączenie, przemieszanie się i przetworzenie rzeczy ruchomych.
Aktualne Problemy Informacji i Dokumentacji
"Aktualne Problemy Informacji i Dokumentacji. Organ Centralnego Instytutu Informacji Naukowo-Technicznej i Ekonomicznej, poświęcony zagadnieniom teorii i praktyki informacji": czasopismo wydawane w latach 1953-1990.
Analiza
Analiza - w logice: podział określonej całości polegający na wyodrębnieniu w nim części. Rodzaje analizy w poszczególnych naukach.
Absorpcja niepomyślności
Absorpcja niepomyślności, także ukrywanie niepewności - zabieg informacyjny polegający na takim przekształceniu niepomyślnej wiadomości, by w informacji przekazywanej dalej stracił ona negatywny charakter.
Agonistyka
Agonistyka, agonologia: w prakseologii ogólna teoria walki, min. teoria walki Tadeusza Kotarbińskiego i machologia Emanuela Laskera.
Bajka
Bajka (literacka, ezopowa) - krótki utwór narracyjny pisany wierszem, rzadziej prozą, którego bohaterami są zwierzęta i ludzie (także rośliny lub przedmioty). Zawiera morał - pouczenie moralne.
Akrolit
Akrolit: w sztuce greckiej posąg z drewna i kamienia, także ogólniej technika rzeźbiarska - rzeźby z różnych materiałów.
Aksamit
Aksamit, welur: tkanina składająca się z podłoża i runa z gęstych, krótkich nitek (tworzących charakterystyczny meszek).
Akroterion
Akroterion, akroterium, naszczytnik: ozdobne zwieńczenie budynku, przede wszystkim frontonu. Także dekoracja urn, sarkofagów.
Charles Adam
Charles Adam: francuski producent porcelany - porcelana Vincennes (XVIII wiek).
Akant
Akant: rodzaj roślin z rodziny akantowatych. Liść akantu to jeden z najczęstszych ornamentów.
Aha
Aha (ha-ha): niewidoczna, ukryta optycznie bariera w parkach i ogrodach, zwłaszcza w naturalistycznych ogrodach angielskich.
Akwamanile
Akwamanile, akwamanila, akwamanilia, akwamanilla: średniowieczne naczynia do obmywania rąk, zwłaszcza liturgiczne, także świeckie i lawetarze.
Aiguière
Aiguière: w języku francuskim dzbanek na wodę. W sztuce rodzaj nalewki, dzbanka do polewania rąk
Agoranomowie
Agoranomowie: w starożytnej Grecji, zwłaszcza w Atenach, urzędnicy zajmujący się nadzorem targowisk (agora) w tym cen, miar i wag.
Agora
Agora: plac miejski w starożytnej Grecji, zwłaszcza Agora w Atenach. Symbolika agory, rodzaje agor.
Agnusek
Agnusek, Agnus Dei, agnus: woskowy medalion z Barankiem Bożym, poświęcony przez papieża.
Ceramika agatowa
Ceramika agatowa, ceramika marmurkowa: ceramiczne naśladowanie agatu, onyksu, marmuru.
Szkło agatowe
Szkło agatowe, szkło chalcedonowe: rodzaj szkła, szkło przypominające wyglądem agat, znane od starożytności.
Agat
Agat: kamień półszlachetny, odmiana chalcedonu. Charakterystyczna budowa wstęgowa.
Afisz
Afisz: druk ulotny przeznaczony do celów informacyjnych i reklamowych.
Ambonka
Ambonka: pojazd konny, dwukołowy wózek dostawczy. Także w terminologii żeglarskiej - bocianie gniazdo. W liturgii: ambonka i ambona.
Blankiet urzędowy
Blankiet urzędowy: karta z nazwą urzędu, względnie innej instytucji.
Blankiet listowy
Blankiet listowy: formularz, na którym występują stałe nadruki.
Bifolium
Bifoilum, bifolia: arkusz złożony na pół, co daje dwie karty i cztery stronice.
Aegikranion
Aegikranion Aegikranion (zlatynizowane aegikranium, aegicranium) – w terminologii sztuk pięknych: dekoracyjny element architektoniczny, ornament w kształcie czaszki kozy (kozła) lub barana w ujęciu frontalnym. Typowy dla sztuki starożytności klasycznej, najczęściej występował w sztuce sakralnej (dekoracja ołtarzy) oraz w sztuce sepulkralnej (dekoracja grobów). Zazwyczaj jako dekoracja rzeźbiarska, często w formie fryzu, płaskorzeźby, reliefu. Pierwotnie aegikranion symbolizował ...
Aer
Aer, powietrze, ἀήρ: arche Anaksymenesa, także w późniejszej filozofii greckiej.
Aedicula
Aedicula, edykuł, edicula, edykula: kaplica rzymska, kapliczka. W architekturze i sztuce dekoracyjnej także nisza, obramowanie, model budynku lub element deokracyjny.
Aedes
Aedes (aedis): w języku łacińskim świątynia, dom, pokój. Także termin architektoniczny: budynek świątynny, w odróżnieniu od templum.
Adyton
Adyton - najbardziej ukryta część sanktuarium starożytnego, najczęściej naos. Sanktuarium takim mogła być świątynia, ale też święty gaj lub grota. Porównaj: abaton.
Styl Adamów
Styl Adamów: klasycystyczny styl w architekturze i dekoracji wnętrz z elementami preromantycznymi.
Adamaszek
Adamaszek: tkanina jedwabna (rzadziej lniana, bawełniana) jednobarwna, w splocie atłasowym, przeważnie dwustronna i jednokolorowa, wzorzysta.
Acupictura
Acupictura: hafty średniowieczne (głównie XIV wiek) z efektami artystycznymi przypominającymi efekty malarskie.
Achroit
Achroit: minerał, bezbarwna odmiana elbaitu, zaliczana do turmalinów, kamień szlachetny.
Action Painting
Action Painting: kierunek w sztuce abstrakcyjnej, nurt ekspresjonizmu abstrakcyjnego.
Ampla
Ampla: typ abażuru w formie misy i typ lampy olejnej (rzymskiej, następnie także wczesnochrześcijańskiej i islamskiej).
Alegoria
Alegoria: motyw, znak, który ma dwa znaczenia, znaczenie dosłowne i znaczenie ukryte. Figura retoryczna stanowiąca formę rozwiniętej metafory.
Alegoreza
Alegoreza, interpretacja alegoryczna: metoda odczytywania znaków zakładająca, że mają one sens dosłowny (sens literalny) i sens ukryty (sens alegoryczny)
Ablativus loci
Ablativus loci: "ablatyw miejsca", funkcja ablatywu pochodzenia miejscownikowego.
Poezja abstrakcyjna
Poezja abstrakcyjna, poemat abstrakcyjny, literatura abstrakcyjna: abstrakcja w literaturze, brak odwołania się do treści zewnętrznych.
Ablativus absolutus
Ablativus absolutus: konstrukcja składniowa w łacinie (konstrukcja absolutna).
Amplifikacja tekstu
Amplifikacja tekstu: dodanie do tekstu nowych elementów jako błąd tekstu, przez tłumacza, filologa, samego autora lub jako kontaminacja.
Album
Album: definicja i historia, publikacja z reprodukcjami malarstwa, dzieł sztuki i rysunkami oraz kolekcja
Album amicorum
Album amicorum: pierwotna forma pamiętnika, następnie znany jako sztambuch, imionnik, imiennik.
Albertusy
Albertusy: gatunek staropolskiej komedii sowizdrzalskiej.
Adresat komunikatu
Adresat komunikatu, adresat informacji: potencjalny odbiorca informacji, osoba, do której nadawca skierował komunikat.
Adresat
Adresat utworu literackiego: odbiorca dedykacji, osoba wymieniona w tekście, lub odbiorca dzieła literackiego, adresat komunikatu literackiego.
Adres wydawniczy
Adres wydawniczy: informacje na karcie tytułowej opisujące rok wydania, miejsce wydania, wydawcę i nakładcę książki.
Adres: literatura
Adres: ogniwo literatury stosowanej, skierowany do instytucji lub osób publicznych. Zbliżony charakter ma list otwarty.
Adres
Adres: definicja ogólna, różne znaczenia terminu. W teorii informacji wyrażenie odwzorowujące położenie elementu w zbiorze. W sensie ogólnym najczęściej adres pocztowy.
Adnotacja zawartościowa
Adnotacja zawartościowa, adnotacja treściowa zawartościowa: odwzorowuje spis treści danego dokumentu, wylicza jego części składowe
Administracja biblioteczna
Administracja biblioteczna: zarządzanie sprawami biblioteki w sensie szerokim (organizacja biblioteki) lub wąskim (sprawy gospodarcze i biurowe) .
Adiunkt biblioteczny
Adiunkt biblioteczny Adiunkt biblioteczny – stanowisko w służbie bibliotecznej; stanowisko służbowe w grupie bibliotekarzy dyplomowanych. Jest to zawód regulowany, wymaga się wykształcenia wyższego (tytuł magistra, magistra inżyniera, lekarza lub równorzędny), dorobku naukowego lub dydaktycznego w zakresie bibliotekarstwa lub informacji naukowej, znajomości co najmniej jednego języka obcego oraz złożenia egzaminu (względnie uznanie dorobku naukowego i zawodowego zgodnie ...
Akupunktura
Akupunktura: podstawowa metoda tradycyjnej medycynie chińskiej, polegająca na nakłuwaniu ciała cienkimi igłami w wybranych, specjalnych miejscach.
Akrobatyka chińska
Akrobatyka chińska, zaji: tradycyjna akrobatyka chińska z elementami cyrku, teatru, sztuk walki.
Academia Sinica
Academia Sinica: akademia nauk Republiki Chińskiej od 1928 roku, obecnie działa na Tajwanie.
Suanpan
Suanpan: chiński abakus (abak), chińska forma liczydła.
Acheiropita
Acheiropita, acheiropoieta, achiropita: ponadnaturalny, nie uczyniony ludzką ręką wizerunek Chrystusa, także Maryi i świętych. Mandylion, Veraikon.
Amor vacui
Amor vacui: wyrażenie łacińskie, "miłość do pustki (próżni)", "umiłowanie pustki". Występuje głównie w terminologii sztuk pięknych, przeciwieństwo horror vacui.
Emeici
Emeici, 峨嵋刺 - rodzaj tradycyjnej chińskiej broni ręcznej. stosunkowo długi metalowy pręt o zaostrzonych końcach, rodzaj sztyletu do walk w wodzie.
Agrafa: architektura
Agrafa - motyw dekoracyjny w formie imitującej ozdobną klamrę.
Agrafka
Agrafka, agrafa: zapinka łącząca elementy ubioru.
Abbotsford period
Abbotsford period: styl XIX-wiecznych brytyjskich mebli neogotyckich.
Przedstawienie akefaliczne
Przedstawienie akefaliczne: przedstawienie plastyczne bezgłowego stwora, postaci pozbawionej głowy .
Akselbant
Akselbant (sznur galowy): pleciony ozdobny sznur naramienny używany jako odznaka przez generałów, oficerów sztabu generalnego, adiutantów i żandarmerię.
Afgan
Afgan, afghan, kobierzec afgański: typ kobierca turkmeńskiego (plemię Ersari). Krótko strzyżone, wąsko wiązane dywany, dużych rozmiarów.
Aeropittura
Aeropittura, aeropiktura: kierunek w malarstwie włoskim związany z futuryzmem. Fascynacja lotem, ruchem, samolotami.
Archibanco
Archibanco: średniowieczna ciężka skrzynia włoska, służąca także jako ława, prototyp cassapanca.
Arba
Arba: prymitywny wóz dwukołowy na Bliskim Wschodzie i w Azji Środkowej. Także wóz do przewozu zboża na Ukrainie, czterokołowy.
Biurko amerykańskie
Biurko amerykańskie: typ dużego biurka, prostokątny blat, wsparty na dwóch kolumnach szuflad. Mebel postrzegany jako typowo amerykański.
Absencja
Absencja - usprawiedliwiona lub nieusprawiedliwiona nieobecność w szkole (absencja szkolna) lub w miejscu pracy (absencja pracownicza).
Chakasja
Chakasja, Republika Chakasji (Республика Хакасия, Riespublika Chakasija) - republika autonomiczna Federacji Rosyjskiej.
Chakasi
Chakasi, Chakasowie: syberyjski lud turecki zamieszkujący południową Syberię (Chakasja). Historia, etnografia, demografia, kultura, język chakaski.
Backlight
Backlight: wielkoformatowy nośnik reklamowy podświetlany od tyłu, przeciwieństwo frontlightu. Znaczenie ogólne i filmowo-telewizyjne w języku angielskim.
Agencja sieciowa
Agencja sieciowa: międzynarodowa agencja reklamowa złożona z krajowych agencji reklamowych stanowiących jej oddziały.
De visu
De visu: zwrot łaciński, "wzrokowo", "naocznie".
Autopsja dokumentu
Autopsja dokumentu (de visu): oglądanie opisywanego dokumentu przy przygotowywaniu katalogowych i opisów bibliograficznych
Aktywność księgozbioru
Aktywność księgozbioru: relacja między strukturą księgozbioru a strukturą wypożyczeń, zwłaszcza ilościowa ( aktywność wykorzystania zbiorów).
Aktywność czytelnicza
Aktywność czytelnicza: relacje między czytelnikiem a książką i prasą wyrażające pozytywny stosunek intelektualny i emocjonalny do książek oraz częstotliwość korzystania z nich. Aktyw czytelniczy, aktyw biblioteczny.
Affectivum
Affectivum, affectiva: wyrazy mające jednocześnie znaczenie neutralne i wyrażające relację uczuciową.
Afektacja
Afektacja: przesada i nienaturalność wyrażania uczuć, wypowiedzi, zachowania. Styl afektowany - afektacja stylistyczna. Wydwarzanie, affettazione.
Afabularny
Afabularny: pozbawiony fabuły, zwłaszcza jasno określonej. Afabularność, utwór afabularny, afabularny układ treści.
Akrofonia
Akrofonia, zasada akrofonii - sposób, w jaki w rozwoju pisma ideogramy przekształcają się w litery. Polega na tym, że ideogram zaczyna być używany nie jako graficzny znak danego słowa, ale jako znak głoski, od której rozpoczyna się to słowo.
Achuale
Achuale: język indiański z rodziny jivaro (jibaro), używany w Ekwadorze i Peru. Także: achuar-shiwiar, achual, achuar, achuara, jivaro, maina, mayna, shiviar.
Język chakaski
Język chakaski, język abadyński, język jenisejski: język północnoturecki używany przez Chakasów na terenie Chakasji.
Ablativus modi
Ablativus modi: ablatyw sposobu, funkcja ablatywu w języku łacińskim. Wyraża sposób, odpowiada na pytanie "jak"?
Ablativus mensurae
Ablativus mensurae: "ablatyw miary", funkcja ablatywu w łacinie. Występuje po wyrazach porównawczych (comparativa).
Ablativus limitationis
Ablativus limitationis, ablativus respectus: "ablatyw ograniczenia", "ablatyw względu", funkcja ablatywu w łacinie. Ogranicza zakres pojęcia nadrzędnego.
Ablativus
Ablativus, ablatyw, ablatiw: przypadek gramatyczny, w łacinie i innych językach, wyraża oddalanie się.
Ablativus causae
Ablativus causae: "ablatyw przyczyny", funkcja ablatywu w języku łacińskim. Także w językach fińskim i węgierskim.
Ablativus pretii
Ablativus pretii: "ablatyw ceny", wyraża w łacinie cenę szczegółową, niekiedy także cenę ogólną.
Analiza lingwistyczna
Analiza lingwistyczna: opis wyrażeń językowych, którego celem jest wyodrębnienie elementów składowych tych wyrażeń oraz ustalenie wzajemnych relacji między tak wyodrębnionymi elementami.
Absolutivus
Absolutivus, absolutyw: przypadek gramatyczny w językach ergatywnych, opozycyjny wobec ergatywu.
Absolutivum
Absolutivum, absolutiva: nieodmienny imiesłów przysłówkowy występujący w klasycznych językach indoirańskich (sanskryt, awestyjski, staroperski). Absolutivum I, Absolutivum II.
Album literackie
Album literackie. Pismo zbiorowe poświęcone dziejom i literaturze polskiej: almanach literacki, 1848-1849, 2 tomy, Kazimierz Władysław Wójcicki.
Ablativus instrumenti
Ablativus instrumenti: jedna z form funkcjonalnych ablatywu, ablatyw narzędzia, bliski odpowiednik narzędnika.
Ablativus sociativus
Ablativus sociativus, socjatyw: odmiana funkcjonalna ablatywu, z przyimkiem cum. Osoba towarzysząca lub rzecz towarzysząca.
Ablativus auctoris
Ablativus auctoris i ablativus rei efficientis: odmiany funkcjonalne ablatywu w łacinie, występujące w konstrukcjach biernych. Także w innych językach.
Ablativus comparationis
Ablativus comparationis: jedna z funkcji ablatywu w łacinie, ablatyw porównania.
Ablativus originis
Ablativus originis: ablatyw pochodzenia, jedna z funkcji ablatywu w łacinie, rodzaj ablatywu właściwego.
Ablativus separationis
Ablativus separationis: funkcja definicyjna ablatywu w łacinie, ablatyw właściwy.
Barbizończycy
Barbizończycy, szkoła barbizońska, szkoła z Barbizon: grupa francuskich malarzy pejzażystów, prekursorzy realizmu.
André Acquart
André Acquart: francuski scenograf teatralny i malarz.
Aktyw uczniowski
Aktyw uczniowski, aktyw szkolny, aktyw klasowy: grupa najbardziej czynnej młodzieży w szkole lub w klasie.
Actes Sud
Actes Sud: francuskie wydawnictwo w siedzibą Arles, znane zwłaszcza publikacji teatralnych (Papiers).
L’Heure de vérité
L'Heure de vérité: francuski program telewizyjny, wywiady z politykami.
Bercy
Bercy: dzielnica Paryża, część 12. arrondissement. Potocznie Ministerstwo Finansów Francji.
Balthus
Balthus, Balthazar Klossowski de Rolla: francuski malarz, indywidualny styl bliski realizmowi magicznemu i surrealizmowi.
Victor Baltard
Victor Baltard (1805-1874): francuski architekt epoki II Cesarstwa, znany szczególnie jako twórca projektu Hal Centralnych (Les Halles) w Paryżu.
Claude Ballin młodszy
Claude Ballin młodszy: najwybitniejszy odlewnik i cyzeler epoki rokoka.
Claude Ballin
Claude Ballin: francuski złotnik barokowy, przedstawiciel stylu Ludwika XIV.
Balleroy
Balleroy: miejscowość we Francji (Normandia, departament Calvados). Pałac Château de Balleroy.
Nicolas Bachelier
Nicolas Bachelier: francuski rzeźbiarz renesansowy i architekt, działał głównie w Tuluzie.
Académie Suisse
Académie Suisse, Atelier Suise: pracownia malarska w Paryżu, założona w XIX wieku. Uczęszczali tu malarze sprzeciwiający się akademizmowi, w tym przyszli impresjoniści.
Wytłumaczenia
Accounts, accountability, accountable: wytłumaczenia, objaśnienia, pojęcie obecne w etnometodologii i socjologii ogólnej.
Adorno
Theodor Adorno: niemiecki filozof, myśliciel społeczny i polityczny, teoretyk kultury, muzykolog i kompozytor. Współtwórca teorii krytycznej, przedstawiciel szkoły frankfurckiej.
Metoda genealogiczna
Metoda genealogiczna: jedna z metod antropologii kulturowej. Wywód relacji pokrewieństwa, graficzne przedstawienie pokrewieństwa.
Plotka
Plotka: zjawisko społeczno-kulturowe, fałszywa wiadomość powtarzana z ust do ust. Plotka w perspektywie antropologicznej.
A…B…C…
A...B...C...: nowela Elizy Orzeszkowej z 1884 roku.
Jakub Adamczewski
Jakub Adamczewski (1763-1812): polski pisarz i tłumacz. Związany z Teatrem Narodowym, tłumaczył głównie libretta i francuskie komedie.
Autentyzm
Autentyzm (autentyści): kierunek w poezji polskiej dwudziestolecia międzywojennego, skupiony wokół czasopisma "Okolica Poetów" (Stanisław Czernik, Jan Bolesław Ożóg). Dążenie do prawdy poetyckiej.
Archiv für slavische Philologie
Archiv für slavische Philologie: naukowe czasopismo slawistyczne wydawane w Berlinie od 1876 roku.
Antepozycja
Antepozycja: szyk polegający na poprzedzaniu jednego elementu składniowego innym, np. zdania nadrzędnego zdaniem podrzędnym lub wyrazu określanego przydawką.
Agramatyzm
Agramatyzm: objaw afazji motorycznej, utrata zdolności do odmieniania wyrazów.
Asyndeton
Asyndeton - konstrukcja składniowa, połączenie zdań lub części zdań bez użycia spójnika. Figura retoryczna i środek stylistyczny.
Atlas językowy
Atlas językowy: kartograficzne przedstawienie zjawisk językowych.
Atona
Atona, wyrazy atoniczne, klityki: wyrazy pozbawione akcentu, proklityki i enklityki. Wyrazy nieakcentowane w języku polskim. Enklityki i proklityki w łacinie i grece.
Stosunek atrybutywny
Stosunek atrybutywny, związek atrybutywny, relacja atrybutywna: w językoznawstwie - grupa syntaktyczna złożona z rzeczownika i przymiotnika. W filozofii - relacja między rzeczą i cechą.
Accusativus cum infinitivo
Accusativus cum infinitivo, ACI, A. C. I,: konstrukcja składniowa typowa dla łaciny i greki, biernik z bezokolicznikiem. Wyjaśnienia ogólne, ACI w łacinie, ACI w grece, ACI w języku polskim.
Ababda
Ababda (Ababa, Ababde, Ababdechowie, Ababdowie, Ababdeh, Ababda Beja, Abab'da, Alababdp): lud w Egipicie i Sudanie, podgrupa ludu Bedża. Zamieszkują wybrzeże Morza Czerwonego. Utożsamiani ze starożytnymi Gebadei.
Dialekt arkadyjsko-cypryjski
Dialekt arkadyjsko-cypryjski, dialekt achajski (także w liczbie mnogiej: dialekty arkadyjsko-cypryjskie, dialekty achajskie): dialekt języka starogreckiego, występował na Cyprze i w Arkadii.
Akceptowalność
Akceptowalność: w terminologii lingwistycznej. Wyrażenia akceptowalne to wyrażenia zgodne z poczuciem językowym użytkowników języka, uznawane subiektywnie za normalne, sensowne. Akceptowalność a gramatyczność.
Akcent
Akcent: zjawisko fonetyczne polegające na wyróżnieniu spośród innych sylab określonej sylaby danego wyrazu lub zestroju akcentowego za pomocą określonych środków, jak intonacja, iloczas i energia akustyczna.
Alfabet polski
Alfabet polski: oparty na alfabecie łacińskim alfabet, którym zapisywany jest język polski, pismo polskie.
Ibrahim Abbud
Ibrahim Abbud (Ibrahim Abboud), 1900-1983: prezydent i premier Sudanu, generał, odpowiedzialny za wybuch konfliktu w Sudanie południowym.
Abebe Bikila
Abebe Bikikla (1928-1973) : etiopski lekkoatleta, maratończyk, zwycięzca igrzysk olimpijskich w Rzymie i Tokio.
Linia apsyd
Linia apsyd, linia absyd: w astronomii - linia prosta łącząca dwa skrajne punkty orbity eliptycznej, perycentrum i apocentrum.
Ad limina Apostolorum
Ad limina Apostolorum: oficjalna wizyta biskupów w Stolicy Apostolskiej ("wizyta ad limina"), określona prawem kanonicznym. Potocznie pielgrzymka do Rzymu.
Kultura abwilska
Kultura abwilska, także kultura abewilska, szelska, abbewilska: najstarsza kultura dolnopaleolityczna na terenie Europy. Charakterystyczne pięściaki abwilskie. Dziś uznawana za wariant kultury aszelskiej.
Absorbat
Absorbat: substancja, najczęściej gaz, pochłaniana w procesie absorpcji przez absorbent.
Christmas pantomime
Christmas pantomime: rodzaj widowiska teatralnego, zwłaszcza dla dzieci,wystawianego w Anglii w okresie Bożego Narodzenia.
Bohater pozytywny
Bohater pozytywny: postać literacka skonstruowana tak, by odbiorca uznał jej działania za właściwe. Pozytywnie ocenia ją także narrator i sam autor utworu. Zwłaszcza literatura tendencyjna, dydaktyczna, pozytywizm, socrealizm, literatura popularna.
Śródtytuł
Śródtytuł: tytuł wewnętrzny nadawany fragmentom tekstu, najczęściej rozdziałom.
Śpiewnik
Śpiewnik: zbiór pieśni i piosenek, obejmujący teksty i nuty. Popularne w Polsce śpiewniki domowe, zwłaszcza Stanisława Moniuszki. Rodzaje śpiewników.
Śmieszność
Śmieszność: potocznie synonim terminu "komizm". Wielu estetyków i badaczy literatury rozróżnia jednak pojęcia śmieszności i komizmu, np. definiując komizm jako wzniosłą czy typową dla sztuki formę śmieszności.
Śpiew historyczny
Śpiew historyczny: gatunek literacki obecny we wczesnym romantyzmie polskim, zbliżony do dumy i ballady. Najbardziej znany przykład to "Śpiewy historyczne" Juliana Ursyna Niemcewicza (1816).
Teatr paniczny
Teatr paniczny, także ruch paniczny: ruch teatralny we Francji (lata 60. i 70.). Nawiązanie do surrealizmu i teatru okrucieństwa. Fernando Arrabal, Alejandro Jodorowsky.
Ferhat Abbas
Ferhat Abbas Ferhat Abbas, pełna forma imienia Ferhat Mekki Abbas, zapisywane też Farhat Abbas, urodzony 24 sierpnia 1899 roku, zmarły 24 grudnia 1985 roku – algierski polityk i publicysta. Działacz niepodległościowy, pełniący funkcję tymczasowej głowy państwa. Ferhat Abbas: Biografia Urodził się 24 sierpnia 1899 w miejscowości Al-Tahir (Taher) w północno-zachodniej Algierii jako syn urzędnika. Jako miejsce urodzenia podaje ...
Cleveland Abbe
Cleveland Abbe: amerykański meteorolog, współzałożyciel National Weather Service.
Amalgamacja
Amalgamacja, amalgamacja kulturowa: mieszanie się elementów wielu kultur. Koncepcja Ludwika Gumplowicza. Kontekst rasistowski w Stanach Zjednoczonych (amaglamation).
Asymilacja językowa
Asymilacja językowa: przyswojenie wyrażenia języka obcego do systemu fonologicznego i gramatycznego danego języka naturalnego.
Analiza tekstu
Analiza tekstu: wyróżnienie elementów składowych tekstu, ustalenie ich funkcji, odkodowanie informacji zawartch w tekście.
Artykuł słownikowy
Artykuł słownikowy: jednostka słownika, składająca się z hasła i tekstu. Także artykuł hasłowy.
Arbitralność języka
Arbitralność języka, konwencjonalność języka: właściwość języków naturalnych. Nie zachodzi związek naturalny między wyrażeniami a tym, do czego się odnoszą.
Aksjologia języka
Aksjologia języka: system wartości przyjętych przez społeczność użytkowników danego języka. Także aksjologia językoznawcza (aksjologia lingwistyczna), nauka traktująca o problemie wartości w języku.
Adnotacja zalecająca
Adnotacja zalecająca: rodzaj adnotacji. Informuje o poziomie opracowania tematu oraz wskazuje na właściwego adresata dokumentu.
Adnotacja wyjaśniająca
Adnotacja wyjaśniająca: wyjaśnienie niedokładnego, przenośnego tytułu dokumentu lub rozszerzenie informacji zawartych w jego tytule.
Adnotacja treściowa
Adnotacja treściowa: adnotacja dotycząca treści dokumentu. Termin zbiorczy obejmujący adnotacje zawartościowe i adnotacja wyjaśniające.
Adnotowanie
Adnotowanie: proces tworzenia adnotacji, czyli informacji o treści i cechach formalnych dokumentów.
Adnotacja księgoznawcza
Adnotacja księgoznawcza: rodzaj adnotacji. Obejmuje cechy formalne dokumentu, w tym cechy fizyczne, historię oraz adresata.
Adnotacja
Adnotacja: metainformacja o cechach formalnych i treści dokumentu, jego zwięzły opis.
Amabile
Amabile: w terminologii muzycznej - określenie wykonawcze, "z wdziękiem", "przyjemnie". W enologii: wino półsłodkie po włosku.
Alla marcia
Alla marcia: określenie wykonawcze - jak marsz, w stylu marsza.
Zakres
Zakres, zakres nazwy: klasa przedmiotów, o których zgodnie z prawdą orzeka się w języku J, używając nazwy N przy znaczeniu Z. Prz określonym znaczeniu synonim terminu "denotacja".
Zdanie hipotetyczne
Zdanie hipotetyczne: w logice tradycyjnej zdania hipotetyczne to zdania warunkowe, łączne i rozłączne.
Sensowność
Sensowność: pojęcie wyrażenia sensownego. Warunki sensowności wyrażeń (definicja syntaktyczna). Semantyczne pojęcie sensowności wyrażeń (sensowność empiryczna).
Nagłos
Nagłos: początkowa faza artykulacyjna wyrazu, sylaby lub morfemu.
Aelfric
Aelfric, X wiek: znany jako Grammaticus, pisarz anglosaski, opat, mnich benedyktyńśki. Najbardziej ceniony pisarz staroangielski swoich czasów.
Accademia d’Italia
Accademia d'Italia: włoska akademia nauk, sztuki i literatury działająca w okresie faszyzmu.
Alai
Alai, ur. 1959: pisarz chiński pochodzenia tybetańskiego, znany jako autor powieści Chen'ai Luoding.
Argumentum ad ignorantiam
Argumentum ad ignorantiam: chwyt erystyczny, argument odwołujący się do ignorancji, niewiedzy współdyskutanta - szczególnie do braku możliwości przedstawienia kontrdowodu dla tezy jego oponenta.
Argumentum ad crumenam
Argumentum ad crumenam: erystyczny sposób argumentowania, odwołanie się do statusu materialnego oponenta lub obietnica korzyści. Także argumenty ad carotam i ad lazarum.
Argumentum ad hominem
Argumentum ad hominem: chwyt erystyczny. Przytoczenie na poparcie swojego stanowiska racji przyjętych przez stronę przeciwną lub racji wynikających z założeń przyjętych przez stronę przeciwną.
Argumentum ad baculum
Argumentum ad baculum: argumentacja erystyczna polegająca na werbalnej groźbie użycia siły lub aktualnym zastosowaniu środków przymusu wobec oponenta.
Argumentum ad auditorem
Argumentum ad auditorem: argument do audytorium, argument do słuchacza. Trop erystyczny, argumentowanie przez odwołanie się nie bezpośrednio do oponenta, ale do emocji audytorium.
Absurd
Absurd: definicja w logice - wyrażenie sprzeczne wewnętrznie. W filozofii - głównie egzystencjalizm. Absurd a nonsens. Reductio ad absurdum.
Bain-marie
Bain-marie: naczynie i technika kulinarna.
Anyż gwiaździsty
Anyż gwiaździsty, anyż gwiazdkowy: przyprawa aromatyczna, charakterystyczne gwiazdki anyżu.
Baconique
Baconique: w dawnej kuchni francuskiej - posiłek przygotowany z wieprzowiny, solonej i świeżej.
Acquette
Acquette, aquette: południowofrancuski i włoski likier z płatkami srebra (acquette d'or, aqua d'oro) lub srebra (aqua bianca, acquette d'argent).
Na kresach lasów
Na kresach lasów: powieść Wacława Sieroszewskiego z 1894 roku. Przeżycia polskiego zesłańca wśród Jakutów.
Na fujarce
Na fujarce: cykl liryków Marii Konopnickiej, stylizacja folklorystyczna.
Egreta
Egreta, rzadziej egretka: Ozdoba z piór ptasich w nakryciu głowy lub fryzurze. Także w Polsce - sorgucz.
Drążek
Drążek: w terminologii mebli, drążek na ubrania.
Diagonalizm
Diagonalizm: zasada kompozycyjna obrazów, rzeźb, innych dzieła sztuki - akcentowanie osi skośnych. Zwłaszcza malarstwo barokowe i hellenistyczne.
Demi-commode
Demi-commode: typ komody, powstały we Francji za Ludwika XV. Niewielka, na krótkich nóżkach, umieszczana pod lustrem.
Dekalkomania
Dekalkomania: technika malarska (surrealiści, automatyzm). Technika zdobienia ceramiki (porównaj "dekal").
Dagoba
Dagoba: cejlońska forma stupy.
Facjatka
Facjatka, facjata: rodzaj pomieszczenia strychowego. Czasem pokoik, ubogie mieszkanie na strychu. Ozdobna facjatka to mansarda.
Dywizjonizm
Dywizjonizm: technika malarska, stosowana przez impresjonistów, oparta na osiągnięciach optyki. Wywodzi się z niej pointylizm
Dzban
Dzban, dzbanek, także kruża: naczynie służące do przechowywania i przenoszenia płynów.
Dumbwaiter
Dumbwaiter, dumb waiter, dumb-waiter: stolik z obrotowymi blatami, lazy Susan, dziś niewielka winda.
Dripping
Dripping, drip painting: technika artystyczna, forma sztuki abstrakcyjnej, wylewanie farby na płótno.
Draperia
Draperia, draperie: pomarszczona tkanina, tkanina ułożona w fałdy. Stosowana przeważnie jako element wystroju wnętrz, zwłaszcza we wnętrzach barokowych (pałace barokowe).
Decollage
Decollage, décollage, dekolaż: technika artystyczna opierająca się na całkowitym lub częściowym niszczeniu obiektów działań artystycznych. Stanowi przeciwieństwo kolażu.
Dekoracja
Dekoracja, dekoracje: zespół elementów służących do ozdoby dzieł sztuki, budowli oraz przedmiotów rzemiosła.
Ława darniowa
Ława darniowa, ławka darniowa: miejsce do siedzenia wykonane z darni. Ogrody średniowieczne, renesansowe i staropolskie.
Fajanse damasceńskie
Fajanse damasceńskie: wyroby fajansowe w Turcji, produkowane także w samym Damaszku (nazwa umowna).
Correxit
Correxit: w sztukach pięknych (rycina, rysunek) element podpisu, dodatkowy podpis oznaczający udział w pracach innego artysty.
Choefory
Choefory: w starożytnej Grecji dziewczęta niosące dzbany na głowie, ofiarnice. Także tytuł tragedii Ajschylosa ("Ofiarnice").
Chinois
Chinois: termin antykwaryczny, typ kobierców wschodnich.
Certosina
Certosina: technika zdobnicza zbliżona do inkrustacji i intarsji.
Cementarius
Caementarius, cementarius: w dawnej terminologii architektonicznej murator, architekt.
Cassone
Cassone: renesansowa skrzynia, często prezent ślubny. Wywodzi się od niej cassapanca.
Cassettone
Cassettone: włoski mebel renesansowy, skrzynia lub szafka z szufladami.
Cassapanca
Cassapanca: ozdobna włoska ława renesansowa. Prototyp kanapy. W Polsce: ława podnosista.
Campo santo
Campo santo: włoski cmentarz w formie czworobocznego dziedzińca z krużgankami (Camposanto).
Cachemire
Cachemire: oktagonalne fajanse holenderskie z Delft, XVII i XVIII wiek, wzory chińskie i kaszmirskie
Bukietera
Bukietera: ozdobny wazon na kwiaty cięte. Bukietery wykonywano od XVII wieku ze srebra i krytształu, następnie z porcelany i fajansu.
Berkemeyer
Berkemeyer: cylindryczny puchar szklany zdobiony szkłem brodawkowym.
Berettino
Berettino: technika dekorowania ceramiki. Głównie majoliki Faenzy. Azzurro sopra azzurro, bianco sopra azzurro.
Fajanse belwederskie
Fajanse belwederskie: ceramika produkowana w pałacu Belweder (Warszawa). Manufakturę belwederskich fajansów założył Stanisław August Poniatowski. Wzorce rokokowe i dalekowschodnie.
Beluard
Beluard, belluard, belluarda, belloard, belloarda, beluarda, balward, balwarda, beloard, belward, belwarda, weluard, weluarda, baluard: rodzaj baszty lub bastionu.
Bedestan
Bedestan, (bezistan, bazzistem, bezzistan, bezestan, bedesten): hala targowa, targ turecki na kosztowne towary.
Barakan
Barakan, burakan: rodzaj tkaniny wełnianej lub półwełnianej, zwłaszcza w kulturze staropolskiej.
Bankietka
Bankietka: niewielka, lekka, wyściełana ławka.
Bancone
Bancone: renesansowy mebel włoski. Dziś lada, kontuar.
Aerografia ceramiczna
Aerografia ceramiczna: technika zdobienia ceramiki.
Żywina
Żywina: "istota żyjąca", "istota żywa". W terminologio filozoficznej - jeden z przekładów greckiego "dzoon" ("zoon").
Fenomenalizm
Fenomenalizm: w epistemologii i metodologii nauki. Poznawalne są jedynie zjawiska (fenomeny).
Fenomenizm
Fenomenizm (fenomenalizm): stanowisko filozoficzne - Charles Bernard Renouvier.
Fatum
Fatum: w mitologii rzymskiej - los, przeznaczenie (personifikacja), także wola bogów. W filozofii - ślepa wola, hemajrmene, źródło pojęcia "fatalizm".
Faktywność
Faktywność: zdania faktywne to zdania złożone, których orzeczenia tworzą czasowniki faktywne.
Faktyczność
Faktyczność: w terminologii filozoficznej, zwłaszcza u fenomenologów i egzystencjalistów (Sartre, Heidegger, Husserl, Habermas). Także faktyczność zobowiązań.
Eobiogeneza
Eobiogeneza: faza biopoezy obejmująca transformację systemów makrocząsteczek w pierwsze organizmy żywe.
Racjonalność
Racjonalność: racjonalność w metafizyce, racjonalność ontologiczna, racjonalność w kulturze greckiej. Działania racjonalne. Myślenie racjonalne. Racjonalne postępowanie. Racjonalność intersubiektywna, racjonalność substancjalna. Racjonalność ekonomiczna, czyli racjonalność gospodarowania.
Zwyczaj
Zwyczaj: ustalone, przyjęte przez jednostki i grupy sposoby zachowania. Zwyczaje a obyczaje, nawyki, habitus, tradycja i moda. Prawo zwyczajowe - zwyczaj jako źródło prawa.
Absyda
Apsyda, absyda: termin architektoniczny, pomieszczenie zamykające nawę lub prezbiterium.
Sztuka abstrakcyjna
Sztuka abstrakcyjna, abstrakcjonizm: kierunek w sztuce współczesnej.
Abrys
Abrys: w terminologii architektonicznej, termin historyczny (plan, obrys, zarys).
Abażur
Abażur - dekoracyjna osłona lamp i świeczników, chroniąca oczy przed nadmierną ilością jaskrawego światła.
Akademizm
Akademizm: kierunek w sztuce XIX wieku, głównie w malarstwie. Najszerszej obecny w sztuce francuskiej. Eklektyzm, nawiązanie do uznawanych za doskonałe dawniejszych stylów artystycznych, nawiązanie do estetyki antycznej, zamiłowanie do tematyki historycznej.
Alba
Alba: gatunek w literaturze prowansalskiej, przejęty przez wiele innych. Pieśń poranna, pieśń o świcie.
Alankara
Alankara: w poezji indyjskiej (sanskryckiej) odpowiednik "figury mowy", "ozdoba", "ornament". Wielość typów, liczne poświęcone im traktaty.
Aktywizm: pedagogika
Aktywizm, aktywizm w pedagogice: nurt w pedagogice zapoczątkowany przez Johna Deweya. Podkreśla znaczenie własnej aktywności ucznia.
Aktywizm
Aktywizm: stanowiska i nurty filozoficzne przyznające pierwszeństwo czynowi i działalności nad myśleniem i intelektem.
Aktualne rozczłonkowanie zdania
Aktualne rozczłonkowanie zdania: podział zdania na temat i remat, rodzaj analizy semantycznej zdania. Inna nazwa: perspektywa funkcjonalna zdania.
Aktualizacja
Aktualizacja: w językoznawstwie: użycie znaku językowego w konkretnej wypowiedzi. W filozofii - działanie aktu istnienia w obrębie istoty. W informatyce - w odniesieniu do uzupełniania i wymiany danych. W ekonomii - w odniesieniu do podnoszenia i obniżania cen. W poetyce - w odniesieniu do języka poetyckiego.
Aktant
Aktant: w gramatyce narracyjnej element struktury głębokiej narracji, abstrakcyjny wzór postaci literackiej.
Akt perlokucyjny
Akt perlokucyjny: w teorii aktów mowy Austina. Także: perlokucja, aspekt perlokucyjny.
Akt teatralny
Akt, akt teatralny, akt sztuki, akt dramatu, akt przedstawienia teatralnego: obok sceny zasadniczy element kompozycyjny utworu dramatycznego, zamknięta formalnie i treściowo część dramatu.
Akt
Akt: definicje terminów (ujednoznacznienie), w tym w sztukach pięknych, w teatrze i w filozofii (akt i możność).
Akroteleuton
Akroteleuton, akrotelestych, akrostych podwójny: rodzaj akrostychu (według szerszej definicji). Połączenie teleutonu i akrostychu (według wąskiej definicji).
Ana
Ana: zbiór, kolekcja fragmentów, wypisów, anegdot, facecji.
Akrostych
Akrostych: gatunek literacki. Definicja, historia i rodzaje akrostychów. Akrostychy w poezji polskiej.
Akromonogram
Akromonogram: wiersz akromonogramiczny, końcowe litery, wyrazy wersu powtórzone w wersie następnym.
Akromesostych
Akromezostych, akromesostych: akronim w kształcie krzyża.
Akcja
Akcja: typ fabuły, przebieg zdarzeń w obrębie fabuły powieści, dramatu filmu. Fazy akcji: zawiązanie akcji, rozwinięcie, punkt kulminacyjny, perypetia, rozwiązanie.
Akmeizm
Akmeizm: rosyjska grupa literacka, neoklasycyzm, odwrót od symbolizmu, dbałość o klarowność języka - Nikołaj Gumilow, Osip Mandelsztam, Anna Achmatowa, Siergiej Gorodecki, Mikołaj Kuzmin.
Metrum akefaliczne
Metrum akefaliczne, wiersz akefaliczny: w metryce starożytnej. Metrum pozbawione pierwszego elementu.
Akatyst
Akatyst: bizantyjski hymn religijny. Akatyst ku czci Bogurodzicy jest jednym ze szczytowych osiągnięć literatury bizantyjskiej.
Akataleksa
Akataleksa: realizacja metrum zgodna z jego wzorcem kanonicznym, przeciwieństwo kataleksy.
Kataleksa
Kataleksa: w wierszu iloczasowym i sylabotonicznym, w tym polskim. Metrum katalektyczne, stopa katalektyczna, wiersz katalektyczny.
Awangarda krakowska
Awangarda krakowska: polski ruch literacki w literaturze dwudziestolecia międzywojennego. Program i przedstawiciele awangardy krakowskiej (Tadeusz Peiper, Julian Przyboś, Jan Brzękowski, Jalu Kurek).
Edmund Cięglewicz
Edmund Cięglewicz: filolog klasyczny, tłumacz Arystofanesa (Gromiwoja = Lizystrata).
Mihály Bába
Mihály Bába: węgierski tłumacz, pisarz i dziennikarz. Tłumacz literatury polskiej.
Azione sacra
Azzione sacra: forma muzyczna zbliżona do oratorium, ale inscenizowana. Zwłaszcza kompozytorzy włoscy w Wiedniu końca XVII wieku (sepolcro). Później właściwie synonim oratorium (nawet Mojżesz w Egipcie).
Attycyzm
Attycyzm: kierunek w retoryce starożytnej.
Azjanizm
Azjanizm: styl w retoryce i literaturze starożytnej Grecji i Rzymu, ukształtowany w hellenistycznej Azji mniejszej. Obfitość figur retorycznych, wybujałość, kwiecistość. Obecny także w wymowie chrześcijańskiej, bizantyjskie i nowożytnej.
Akcent zdaniowy
Akcent zdaniowy: akcent padający na tę sylabę zdania, która podkreślana jest znaczeniowo (akcent zdaniowy logiczny) lub emocjonalnie (akcent zdaniowy emocjonalny).
Akcent wewnętrzny
Akcent wewnętrzny (akcent wewnątrzwyrazowy): akcent padający na wewnętrzną sylabę wyrazu.
Akcent wyrazów złożonych
Akcent wyrazów złożonych: w języku polskim wyrazy złożone członem jednosylabowym i z członem wielosylabowym.
Akcent iloczasowy
Akcent iloczasowy: akcent oparty na iloczasie, opozycji głosek długich i krótkich.
Akcent meliczny
Akcent meliczny: w muzyce - uwydatnienie dźwięku przez umieszczenie go w w wyższym rejestrze. W literaturze - w odniesieniu do zgodności i niezgodności (transakcja meliczna) akcentu w muzyce z akcentem językowym.
Akcent toniczny
Akcent toniczny: akcent tonalny, akcent chromatyczny, akcent muzyczny, akcent muzykalny, akcent melodyczny. Polegający na zmianie wysokości dźwięków mowy, zmianie intonacji.
Akcent swobodny ruchomy
Akcent swobodny ruchomy: rodzaj akcentu wyrazowego (akcent swobodny). Nie jest związany ani z określoną sylabą, ani z określonym morfemem wyrazu.
Akcent swobodny nieruchomy
Akcent swobodny nieruchomy: akcent, który pada na dowolną sylabę wyrazu, jednak zawsze w tym samym morfemie.
Akcent swobodny
Akcent swobodny: akcent wyrazowy, który nie jest związany z żadną określoną sylabą wyrazu.
Akcent ruchomy
Akcent ruchomy: rodzaj akcentu wyrazowego, akcent nie związany fonetycznie z określoną sylabą i morfologicznie z określonym morfemem.
Akcent stały
Akcent stały: rodzaj akcentu wyrazowego, pada zawsze na tę samą sylabę.
Akcent proparoksytoniczny
Akcent proparoksytoniczny: akcent na trzecią sylabę od końca. Typowy w języku macedońskim. Częsty także w języku polskim.
Akcent paroksytoniczny
Akcent paroksytoniczny: najczęstszy rodzaj akcentu wyrazowego w języku polskim, akcent na drugą sylabę od końca.
Akcent poboczny
Akcent poboczny: dodatkowy akcent wyrazowy, uzupełnia akcent główny. W języku polskim zestrojowy i inicjalny.
Akcent oksytoniczny
Akcent oksytoniczny Akcent oksytoniczny, także akcent finalny lub akcent wygłosowy – rodzaj akcentu wyrazowego (stałego), akcent padający na ostatnią sylabę wyrazu (wygłos) lub na ostatnią sylabę zestroju akcentowego. Wyróżnia się, prócz akcentu wygłosowego, jeszcze trzy inne formy akcentu stałego. Akcent padający na pierwszą sylabę to akcent inicjalny, na przedostatnią – akcent paroksytoniczny (typowy dla języka polskiego), na trzecią sylabę ...
Akcent logiczny
Akcent logiczny: rodzaj akcentu zdaniowego, w odróżnieniu od akcentu emocjonalnego podkreśla sens, znaczenie części zdania.
Akcent językowy
Akcent językowy: akcent zgodny z systemem akcentowym danego języka.
Akcent inicjalny
Akcent inicjalny: inaczej akcent nagłosowy, padający na pierwszą sylabę wyrazu.
Akcent główny
Akcent główny: akcent decydujący o spoistości zestroju akcentowego. W języku polskim pada na drugą sylabę od końca. Inne akcenty w w wyrazie - akcent poboczny.
Akcent emocjonalny
Akcent emocjonalny: akcent emfatyczny, rodzaj akcentu zdaniowego. Podkreśla się tu wartość uczuciową wyrazu lub innego elementu językowego.
Akcent ekspiracyjny
Akcent ekspiracyjny: akcent ekspiratoryczny, akcent ekspiratoryjny. Rodzaj akcentu wyrazowego. Bliski odpowiednik: akcent dynamiczny.
Akcent dynamiczny
Akcent dynamiczny: przycisk, akcent przyciskowy. Akcent oparty na sile artykulacji.
Antykizacja
Antykizacja, antykizowanie: stylizacja na sztukę antyczną lub w ogóle historyczną.
Accusativus tromtadraticus
Accusativus tromtadraticus: w literaturze i języku polskim XIX wieku nadużycie biernika. Określenie ironiczne, żartobliwe (tromtadracja).
Alfabet
Alfabet: także abecadło. Rodzaj pisma oparty na odpowiedniości liter i głosek. Historia, definicja, pochodzenie alfabetu, pochodzenie nazwy "alfabet".
Aliteracja
Aliteracja: powtórzenie jednakowych głosek w celu wzmocnienia ekspresji na początku sąsiadujących z sobą w tekście wyrazów. Środek stylistyczny. Wiersz aliteracyjny. Przykłady aliteracji.
Alfabet fonetyczny
Alfabet fonetyczny: systemy transkrypcji fonetycznej w formie alfabetu. Znane alfabety fonetyczne to np. międzynarodowy alfabet fonetyczny i slawistyczny alfabet fonetyczny.
Sól attycka
Sól attycka: cięty, ale elegancki dowcip. Sól - synonim dowcipu. Attycki - od retoryki ateńskiej (stąd attycyzm).
Amorfizm
Amorfizm: bezkształtność utworu literackiego, szczególnie powieści. W polskiej krytyce literackiej po II wojnie światowej krytyka amorfizmu była zapowiedzią socrealizmu.
Akt lokucyjny
Akt lokucyjny: akt mowy - w teorii aktów mowy J.L. Austina. Także: lokucja.
Akt illokucyjny
Akt illokucyjny: W teorii aktów mowy J.L. Austina, rozwiniętej przez Searle'a. Także zastosowanie jej w teorii literatury (Richard Ochmann). Inaczej: illokucja.
Akt mowy
Akt mowy: użycie przez konkretnego użytkownika w konkretnej sytuacji konkretnego wypowiedzenia. Austin, Searle i Paul Grice - teoria aktów mowy. Pojęcie aktu mowy w językoznawstwie.
Akronim
Akronim: definicja akronimu. W zasadzie synonim terminu "skrótowiec". Abrewiacja, skrót i akrostych. Pisownia akronimów. Akcentowanie akronimów.
Akcentuacja
Akcentuacja: system akcentowy, system akcentuacyjny danego języka. Oznaczenie graficzne akcentów. Także w muzyce, w sztukach pięknych.
Aglutynacja
Aglutynacja: jeden ze sposobów, za pomocą których w językach zachodzi tworzenie form gramatycznych. Dołączanie do rdzenia afiksów, z których każdy pełni tylko jedną, ściśle określoną funkcję. Wyróżnia się języki aglutynacyjne, w przeciwieństwie do fleksyjnych.
Joel Barlow
Joel Barlow: Autor eposu The Columbiad i bardziej dziś cenionego Hasty Pudding. Dyplomata amerykański, myśliciel polityczny, zwolennik ideałów rewolucji francuskiej.
Harley Granville-Barker
Harley Granville-Barker: brytyjski reżyser i aktor, jeden z najbardziej znanych ludzi teatru epoki edwardiańskiej. Reformator krytyki teatralnej, znawca Szekspira. Także ceniony dramaturg.
Abbas I Pasza
Abbas I Pasza, Abbas I Hilmi: wicekról (wali) Egiptu. Wstrzymał wiele reform dziada, Muhammada Alego. Nie całkiem słusznie malowany w czarnych barwach, przyczynił się do poprawy bytu chłopów egipskich.
Maurice Baring
Maurice Baring: angielski pisarz, reprezentant nurtu katolickiego w literaturze. Autor kilkunastu powieści i wielu innych książek. Dziennikarz, dyplomata, pilot, znawca kultury rosyjskiej.
Alexander Barclay
Alexander Barclay (Aleksander Barclay): angielski pisarz, tłumacz: The Ship of the Fools (Statek glupców, The Shyp of Folys of the Worlde); Eclogues (sielanki). Tłumacz, m.in. Salustiusza.
John Barbour
John Barbour: znany jako "ojciec poezji szkockiej". Autor realistycznego romansu historycznego "The Bruce" ("The Brus"), opiewającego Roberta I Bruce'a, znanego jako Waleczne Serce (Braveheart).
George Bancroft
George Bancroft: znany jako "ojciec historiografii amerykańskiej", czołowy historyk amerykański XIX wieku. Polityk i dyplomata, sekretarz marynarki.
Robert Michael Ballantyne
Robert Michael Ballantyne, Robert Ballantyne, R.M. Ballantyne: angielski twórca powieści przygodowych dla młodzieży. Najbardziej znana to "Koralowa wyspa". Zasłynął także z autentycznych, własnych przygód.
John Bale
John Bale: angielski pisarz. Jego dramaty stanowią stadium pośrednie między moralitetem a szekspirowskim dramatem historycznym. Bibliograf, pierwszy angielski historyk literatury. Biskup anglikański Ossory, polemista protestancki.
James Baldwin
James Baldwin: amerykański pisarz, także eseje, dramaty, opowiadania. Poruszał głównie problematykę emancypacji rasowej. Przedstawiciel literatury LGBT. "Mój Giovanni", "Inny kraj", "Głoś to na górze".
Nigel Balchin
Nigel Balchin: angielski pisarz. "Pokoik w oficynie", "Testament Cezara Borgii".
Abstrakcyjność stylu
Abstrakcyjność stylu: właściwość stylistyczna polegająca przede wszystkim na nasyceniu tekstu słowami oznaczającymi pojęcia oderwane, styl abstrakcyjny. Typowa dla stylu naukowego, może jednak stanowić też wadę stylu.
Absorpcja morfologiczna
Absorpcja morfologiczna: w historii języka - przemieszczenie granicy między morfemami, w rezultacie którego powstaje nowa jednostka morfologiczna.
Agens
Agens: wykonawca czynności wyrażonej za pomocą orzeczenia zdania. W strukturze głębokiej zdania, w odróżnieniu od podmiotu w strukturze powierzchownej.
Afrykaty
Afrykaty: spółgłoski zwarto-szczelinowe (w języku polskim trzy główne typy, w języku niemieckim pf).
Afiksacja
Afiksacja: operacja morfologiczna, tworzenie nowych wyrazów i form fleksyjnych przez dodanie do morfemu afiksów.
Afiks
Afiks: morfem, za pomocą którego tworzy się nowe słowa i formy gramatyczne. Różnica między afiksem a formantem. Afiksy słowotwórcze i fleksyjne. Prefiks, sufiks, infiks itp.
Abessivus
Abessivus: przypadek gramatyczny. Występuje w językach ugrofińskich, w tym fińskim (choć jest w nim rzadki). Oznacza brak czegoś.
Abakus
Abakus: w architekturze starożytnej. Część kolumny (głowica, kapitel). Różne formy w różnych porządkach architektonicznych. W architekturze późniejszej: impost.
Adwerbialny
Adwerbalny: w terminologii językoznawczej: przysłówkowy, mający znaczenie dla przysłówków.
Adwerbalny
Adwerbalny: w terminologii gramatycznej - stojący przy czasowniku, przyczasownikowy, łączący się z czasownikiem. "Przypadek adwerbalny", "grupa adwerbalna", "określnik adwerbalny".
Adnominalny
Adnominalny: przyrzeczownikowy. W terminologii gramatycznej podobne określenia "adwerbalny", "adwerbialny". Głównie w stałych określeniach, jak "przypadek adnominalny" czy "określnik adnominalny".
Adiektywizacja
Adiektywizacja: tworzenie się przymiotników z innych części mowy (zwłaszcza imiesłowów) - w sensie semantycznym. Tworzenie przymiotników od innych wyrazów, zwłaszcza rzeczowników - w sensie słowotwórczym. Także "uprzymiotnikowienie".
A pochylone
A pochylone: zwężone, ścieśnione, podwyższone. Zapisywane jako á. Występowało historycznie w języku polskim (pochodzi z a długiego), obecnie tylko w gwarach.
Czystość języka
Czystość języka: nie jest możliwe całkowite wyeliminowanie z języka zapożyczeń. Przez "czystość języka" rozumie się raczej unikanie zbędnych wyrazów obcych i kalek językowych. Także unikanie form gwarowych, regionalnych. Błędnie rozumiana prowadzi do puryzmu.
Akademie literckie
Akademie literackie: instytucje stanowiące stowarzyszenia pisarzy, literaturoznawców i krytyków literackich, mające na celu koordynację życia literackiego i dyskusję o literaturze.
Air
Air: w muzyce francuskiej, a także angielskiej. Zwłaszcza w utworach wokalno-scenicznych: odpowiednik włoskiej arii. Często też melodyjna pieśń. Poza tym opcjonalna część suity, bez charakteru tanecznego.
Agrafa
Agrafa: Wypowiedzi Jezusa poza Ewangeliami (z wyjątkiem znanych tylko z niektórych rękopisów). Agrafa kanoniczne i niekanoniczne. Większość z nich nie jest autentyczna. Najsławniejsza: "Więcej szczęścia jest w dawaniu niż w braniu".
Agon
Agon: w języku greckim rywalizacja, spór, igrzyska, zawody. Termin dotyczy zawodów sportowych, w tym igrzysk olimpijskich, oraz innych konkursów, muzycznych i poetyckich. W teatrze greckim element tragedii i komedii. Także konkurs tragików organizowany w starożytnych Atenach w Wielkie Dionizje. Pojęcie kluczowe dla kultury starożytnej Grecji - społeczeństwo greckie określa się wręcz jako "społeczeństwo agonistyczne".
Agonoteci
Agonoteci: sędziowie zawodów sportowych, agonów. Sponsorzy i organizatorzy, również w odniesieniu do innych konkursów, jak agony teatralne i poetyckie, Także definicja ogólna dla języka greckiego.
Agon: igrzyska
Agon: igrzyska - wśród wielu znaczeń terminu w języku greckim agon to także zawody sportowe, zapasy, igrzyska (w tym Igrzyska Olimpijskie). W pewnym sensie odpowiednik współczesnego sportu.
Agon: teatr
Agon: teatr grecki. Definicja agonu - komedia attycka i tragedia grecka. Ajschylos, Sofokles, Eurypides. Poza tym zawody tragików, konkurs na najlepszą tragedię, które odbywały się w Wielkie Dionizje i inne święta w Atenach i Grecji.
Agon: mitologia
Agon: znana dzięki Pauzaniaszowi personifikacja igrzysk. Posąg w Olimpii, dzieło Dionizjosa z Argos.
Agitka
Agitka: gatunek literatury propagandowej, zwłaszcza wśród pisarzy sowieckich (Majakowski, Biedny), wśród których się wykształciła. Także filmowa.
Agitacja
Agitacja: definicja terminu, różnica między agitacją a propagandą (tymczasowość, doraźność), środki językowe i literackie agitacji (satyra, liryka polityczna).
Aforyzm
Aforyzm: artykuł przedstawia definicję aforyzmu, zarys historii aforystyki na świecie i w Polsce. Prezentuje różnice między aforyzmami a sentencjami, maksymami, przysłowiami i innymi pojęciami paremiologicznymi.
Daduchowie
Daduchowie: kapłani eleuzyńscy, niosący pochodnie, drudzy po hierofantach.
Dacja
Dacja: ojczyzna ludu Daków, następnie prowincja rzymska. Na terenie dzisiejszej Rumunii. Zdobyta przez Trajana w wojnie z Decebalem, ewakuowana przez cesarza Aureliana. Źródło złota, srebra i żelaza.
D.N.
D.N. - skrót łaciński, "nasz pan".
D.D.
D.D. lub d.d.: - skróty w języku łacińskim
Afereza
Afereza: stosowana dla uniknięcia hiatu w metryce antycznej forma wyrzutni. Następnie podobne znaczenie w językoznawstwie. Także figura retoryczna, ablatio.
Aequidicum
Aequidicum: gatunek łacińskiej poezji kunsztownej. Wszystkie wyrazy utworu zaczynają się od tej samej litery. Współcześnie forma żartu literackiego.
Ustęp
Ustęp: w literaturze samodzielny znaczeniowo fragment utworu (np. w "Dziadach"). W prawie jednostka redakcyjna, skrót ust. Bliski odpowiednik "akapitu". Znaczenia słownikowe (ubikacja).
Akapit
Akapit: odstęp akapitowy i wcięcie akapitowe, a także ustęp i paragraf jako odrębne pojęcia. Formatowanie akapitu. Akapit a stylistyka - tworzenie akapitów.
A linea
A linea: wyrażenie łacińskie, "od nowej linii". Oznacza też układ pisma - układ z wcięciem (akapitowym).
A capite
A capite: z łaciny - "od głowy", od następnego rozdziału, akapitu, ustępu.
Adonius
Adonius: adonik, wiersz w metryce antycznej, zaliczany do drobniaków. Nazwa pochodzi od Adonisa. Taką samą postać ma spadek adoniczny.
Adoksografia
Adoksografia: gatunek literacki, popis retoryczno-erudycyjny, w którym tematy trywialne przedstawia się jako ważne. "Pochwała łysiny" Synezjusza, "Pochwała głupoty" Erazma.
Adnominatio
Adnominatio: synonim paronomazji i polyptotonu. W języku polskim, jako pojęcie bliskie paronomazji, także adnominacja, annonimacja. Osobne znaczenie semantyczne: przypisanie znaczenia dosłownegp do nazwy własnej.
Admonitio
Admonitio: w retoryce rodzaj aversio, także synonim parenezy. Termin funkcjonuje też w historii prawa. Znaczenie ogólne: "upomnienie", "napomnienie".
Języki afrykańskie
Języki afrykańskie: w geografii lingwistycznej. Około 1000 języków, w tym języki bantu i arabski, "Języki Afryki" to nawet bardziej swobodne określenie.
Adiustacja
Adiustacja: Redakcyjne i techniczne przygotowanie tekstu do druku. Wyróżnia się adiustację techniczną (adiustacja w sensie wąskim), stylistyczną i merytoryczną).
Arruns
Arruns: syn Porsennny, władcy Etrusków. Zginął pod Aricją.
Paralingwistyka
Paralingwistyka: w amerykańskim językoznawstwie strukturalistycznym, przekonanie, że badania nad psychologicznymi, fizjologicznymi i fizycznymi aspektami mówienia powinny poprzedzać badania językoznawcze w sensie właściwym.
Kontaminacja frazeologiczna
Kontaminacja frazeologiczna: błąd językowy polegający na pomieszaniu związków frazeologicznych. Możliwa jednak także intencja ironiczna lub użycie żartem.
Czas przyszły w dialektach
Czas przyszły w dialektach: różnice w tworzeniu czasu przyszłego między językiem ogólnym a dialektami polskimi mają głównie charakter frekwencyjny (formy bezokolicznikowe i z dawnym imiesłowem).
Błąd gramatyczny
Błąd gramatyczny: wśród błędów gramatycznych wyróżnia się błędy składniowe (czasem ujmowane jako osobna kategoria błędów językowych) i błędy fleksyjne, morfologiczne.
Barwa dźwięku mowy
Barwa dźwięku mowy: różnice w strukturze akustycznej głosek opisuje fonetyka akustyczna. Barwa dźwięków mowy zależy od ich przebiegów akustycznych oraz ich realizacji w kanale głosowym.
Akcent w dialektach
Akcent w dialektach: w dialektach i gwarach języka polskiego akcent nie różni się od języka ogólnego. Wyjątkiem są gwary peryferyjne: kaszubskie, gwara podhalańska, gwara jabłonkowska. Także w sensie potocznym - "akcent lwowski", "akcent kresowy", "akcent krakowski"
Konstrukcja absolutna
Konstrukcja absolutna: konstrukcja składniowa składająca się z rzeczownika (zaimka itp.) w odpowiednim przypadku i formy imiesłowowej. Typowa dla języków klasycznych (ablativus absolutus, genetivus absolutus).
Adiunctio
Adiunctio: "przyłączenie", "adiunkcja" - figura retoryczna, właściwie forma zeugmy. Zbliżony charakter ma disiunctio. Przypisanie podmiotowi kilu orzeczeń, zdaniu głównemu kilku podrzędnych - w sytuacji, gdy wiążący element składniowy nie powtarza się.
Adranum
Adranum, Hadranum: miasto na Sycylii, założone przez Dionizjusza I w miejscu świątyni Adranosa. Miejsce bitwy Timoleona z Koryntu z Hiketasem . Obecnie Adrano. Zachowane ruiny grecko-rzymskie.
Adideacja
Adideacja: przekształcenie fonetyczne upodobniające brzmieniowo wyraz do innego wyrazu, o innej etymologii i znaczeniu. Jan Aleksander Karłowicz odnosił to pojęcie do etymologii ludowej. Pozostaje też w związku z pojęciami gry słownej i homofonii.
Adhortatio
Adhortatio: w retoryce "zachęta", rodzaj aversio. W łacinie ogólnej "zachęta", w łacinie kościelnej "adhortacja apostolska".
Addenda
Addenda: wydawnicze i edytorskie dodatki do publikacji. Wzbogacają jej zawartość treściową lub dokumentacyjną, albo postać wydawniczą. (Załącznik, aneks, dodatek, suplement i inne).
Adaptacja
Adaptacja: w obrębie literatury - transpozycja, na potrzeby filmu - ekranizacja. Przeróbka oryginalnego utworu na potrzeby innych adresatów lub dostosowanie go do innych środków wyrazu. Wyróżnianie adaptacji wiernych i swobodnych możliwe jest, o ile przyjąć romantyczne rozumienie oryginalności.
Adagium
Adagium: kultura średniowieczno-renesansowa stosuje rozróżnienie adagium/proverbium. Adagium pochodzi ze starożytności pogańskiej, proverbium z Pisma Świętego. W języku polskim znaczenie odmienne niż przy angielskim i francuskim "adage" - tam słowo to oznacza raczej przysłowie pochodzenia ludowego.
Abaton
Abaton: niedostępna komnata, część świątyni lub cały okręg sakralny w religii starożytnej Grecji. Szczególnie znany był Abaton w świątyni Asklepiosa w Epidauros. Także wyobrażone miejsce w mitologii Thomasa Bulfincha.
Wzór szacha Abbasa
Wzór szacha Abbasa: także "szach Abbas", kwiatowy wzór kobierców perskich.
Naczynia antropomorficzne
Naczynia antropomorficzne: w sztuce niemal wszystkich kultur już od neolitu, naczynia przybierające formy ciała ludzkiego, twarzy, części ciała. Ozdobne (np. rytony, face jugs) i sepulkralne (urny, kanopy).
Acutum-argutum
Acutum i argutum: para pojęć w poetyce Sarbiewskiego ("pointa i dowcip"), z traktatu "De acuto et arguto".
Acumen
Acumen - w poetyce Sarbiewskiego "wierzchołek", "ostrze" pointy. Pojęcie związane z "acutum-argutum", "concors discordia" i "discors concordia".
Actio
Actio: jeden z działów retoryki. Wykonanie mowy. W zasadzie synonim pronuntiatio, gdzie jednak mniejszy nacisk kładzie się na grę aktorską (ciałem).
Accusatio
Accusatio: w retoryce rzymskiej mowa oskarżycielska, względnie kategoria (categoria), akt wykazania zła w postępowaniu przeciwnika lub element mowy mający taki charakter.
Acta martyrum
Acta martyrum, gesta martyrum: "Protokoły sądowe męczenników", relacje pisane z procesu i męczeństwa pierwszych chrześcijan. Dały początek późniejszej literaturze hagiograficznej.
Accumulatio
Accumulatio: Figura retoryczna, synonim polskiego "nagromadzenia". W ogólnej łacinie klasycznej słowo odnosi się głownie do ogrodnictwa (nagromadzenie ziemi).
Abusio
Abusio: katachreza (figura retoryczna), w łacinie kościelnej także "nadużycie".
Abstract
Abstract, abstrakt: Skrócona wersja publikacji naukowej, artykułu naukowego. Maksymalnie skondensowana, odwołuje się do słów kluczowych (keywords).
Abrewiatura
Abrewiatura: system skrótów rozpowszechniony w starożytności, bardzo rozbudowany w średniowieczu. Zróżnicowany w czasie i przestrzeni, podstawowe formy ukształtowały się jednak w czasach karolińskich. Także w muzyce (np. znaki repetycji) dla ergonomii zapisu. W muzyce określa się tak także ozdobniki.
Abrakadabra
Abrakadabra: zaklęcie i napis na amuletach, znane w magii i okultyzmie od starożytności, popularne także w średniowieczu i później. Związek z gnostyckim bóstwem Abraxas.
Afodos
Afodos: w teatrze greckim (zejście chóru ze sceny). Także figura retoryczna (=anachoresis).
Adynata
Adynata: "niedorzeczności", "niemożliwości" w literaturze. Rozumiane mogą być jako figura retoryczna, humorystyczne utwory fabularne (zwłaszcza w literaturze ludowej), względnie anegdoty i facecje, lub jako nonsensowne motywy literackie.
Antrakt
Antrakt: przerwa pomiędzy aktami przedstawienia lub muzyka między nimi (muzyka antraktowa). Artykuł podaje także synonimy i znaczenia słownikowe tego terminu.
Biografia
Biografia: opowieść o życiu konkretnej jednostki, zazwyczaj wyjątkowej i ważnej w historii. Nazywana też życiorysem. Artykuł stanowi historyczny przegląd rozwoju biografistyki, definiuje ją i pojęcia powiązane (jak autobiografia czy literatura biograficzna).
Barzelletta
Barzelletta: w języku włoskim dosłownie "dowcip", "żart", "kawał", szczególnie obsceniczna dykteryjka. Artykuł obejmuje tak znaczenie literackie, jak i muzyczne terminu, które są powiązane. Barzelletta to bowiem tak forma muzyczna, jak i gatunek literacki obecny w kulturze włoskiej od późnego średniowiecza do renesansu. Oba znaczenia są zresztą niemal równoznaczne z terminem "frottola".
Louis Honoré Fréchette
Louis Honoré Fréchette, urodzony 16 listopada 1839 w Lévis w prowincji Quebec, zmarły 31 maja 1908 w Montrealu: pisarz kanadyjski (poeta i dramaturg) piszący w języku francuskim.
Magdalena Abakanowicz
Magdalena Abakanowicz (1930-2017) - polska rzeźbiarka, prekursorka form przestrzennych w tkaninie, reprezentantka sztuki włókna. Sławę przyniosły jej abakany, monumentalne formy wykonane technikami tkackimi.
Abak
Abakus: także abak, liczydło - zwłaszcza w starożytności. Określane także jako "tabliczka Pitagorasa". Podobny charakter ma chiński suanpan czy japoński soroban.
Hank Aaron
Hank Aaron, urodzony 5 lutego 1934 w Mobile, właściwie Henry Louis Aaron - amerykański baseballista, jeden z najwybitniejszych w baseballu profesjonalnym. Był znany pod pseudonimami "Hammerin’ Hank" oraz "Hammer".
Alice Adams
Alice Adams: amerykańska powieściopisarka.
Paul Morin
Paul Morin: XX-wieczny pisarz (poeta) quebecki, reprezentant egzotyzmu w literaturze francusko-kanadyjskiej. Także tłumacz i literaturoznawca.
Ah Cheng
Ah Cheng, ur. 1949: chiński pisarz.
A cat may look at a king
"A cat may look at a king" lub "A cat may look at thw king" - angielskie przysłowie. Istnieje także wiele innych jego wariantów.
A cappella
A cappella A capella A cappella [wymowa uproszczona: a kapella], z języka włoskiego: znaczy dosłownie “jak w kaplicy”, “w stylu kaplicowym”, swobodnie “w stylu kościelnym” – praktyka wykonawcza i historyczny styl muzyczny. Najczęściej termin oznacza śpiew bez towarzyszenia instrumentów, ma jednak bardziej złożone konteksty znaczeniowe. Zobacz też: akompaniament (muzyki a cappella nie należy utożsamiać z ...
AARP
AARP American Association of Retired Persons AARP, dawniej jako American Association of Retired Persons (Amerykańskie Stowarzyszenie Emerytów) – niezależna amerykańska organizacja non-profit działająca na rzecz osób emerytowanych, z siedzibą w Waszyngtonie. Założyła ją w 1958 roku emerytowana nauczycielka Ethel Percy Andrus. Liczy około 35 milionów członków. Stanowi jedną z najpotężniejszych organizacji lobbingowych w Stanach Zjednoczonych, zwłaszcza ze względu ...
Anno currente
Anno currente: w brachygrafii skrót a.c. Stosowane w dokumentach, znaczy "bieżącego roku". Artykuł zawiera objaśnienia językowe.
Bisabolol
Bisabolol: Substancja stosowana przemyśle perfumeryjnym i kosmetycznym. Przyjemny, kwiatowy zapach. Właściwości zdrowotne (przeciwbakteryjne, antyalergiczne). Główna substancja czynna rumianku.
Abagta
Abagta Abagta, także Abachta, V w. p.n.e. – postać biblijna. Abagtę wymienia Księga Estery (1,10; porównaj też 2,21). Był on sługą króla Persji Kserksesa I (biblijny Aswerus, Achaszwerosz), prawdopodobnie eunuchem. Imię jest pochodzenia perskiego, ale przy tym nieznanej etymologii (być może “szczęśliwy”, “pomyślny”). W trzecim roku panowania król Aswerus wydał ucztę dla swoich książąt, sług i wielu wielmożów, aby ...
Aaronici
Aaronici: "dom Aarona", jako pars pro toto "Aaron": ród kapłanów Izraela (kohenów), wywodzący się od brata Mojżesza Aarona, pierwszego arcykapłana.
Beautiful View! […]. Magnificent desolation
Beautiful View! [...]. Magnificent desolation. - z języka angielskiego, "Piękny widok. [...]. Wspaniałe pustkowie".
À bon chat, bon rat
À bon chat, bon rat: przysłowie francuskie, znaczące dosłownie "Na dobrego kota, dobry szczur".
A battuta
A battuta A battuta – termin muzyczny, pochodzący z włoskiego battuta, tj. “uderzenie”, “takt”. Zwrot tłumaczony słowami “według pałeczki dyrygenta“, ale polskie słowa “batuta” czy też “pałeczka dyrygenta” to jednak w języku włoskim raczej bacchetta . Całe wyrażenie znaczy więc dosłownie “w takt”, nie – “według batuty”. Oznacza nakaz dokładnego przestrzegania tempa, powrót do tempa ...
A fronte
A fronte: Porządek alfabetyczny a fronte, to jest zwyczajny porządek alfabetyczny, od pierwszej do ostatniej litery.
A tergo
A tergo: w odwróconym porządku alfabetycznym. Przeciwieństwo "a fronte". Wydaje się słowniki oraz indeksy a tego, które umożliwiają badania językoznawcze, a nawet łatwe odnajdywanie rymów.
A friend to all is a friend to none
A friend to all is a friend to none A friend to all is a friend to none: przysłowie angielskie, “przyjaciel wszystkich nie jest przyjacielem nikogo”.
A
A: Litera alfabetu łacińskiego i polskiego. Także skróty, jednostki, nazwy własne związane z tą literą.
Aaron
Aaron: postać biblijna, założyciel i głowa warstwy kapłańskiej starożytnego Izraela. Lewita, pierwszy arcykapłan, brat Mojżesza.
Duch języka
Duch języka Duch języka – z pojęciem “ducha języka” spotkać się można w ogólnych rozważaniach o języku i kulturze, o charakterze eseistycznym, filozoficznym lub wręcz potocznym. Pojęcie “ducha języka” nie stanowi jednak elementu aparatu pojęciowego współczesnego, naukowego językoznawstwa, jest to bowiem termin nieprecyzyjny i nieostry, a w dodatku często obciążony ideologicznie. Występowało natomiast w XIX-wiecznym językoznawstwie ...
Ekonomia języka
Ekonomia języka, ekonomia w języku, ekonomia językowa lub zasada ekonomii języka: tendencja języka do wydajnego, oszczędnego wydatkowania energii w procesach komunikacyjnych.
Aarhus
Aarhus, według dawniejszej pisowni Århus, spotyka się także zapis Arhus - miasto w Danii na półwyspie Jutlandzkim.
Aare
Aare: najdłuższa rzeka przepływająca wyłącznie przez Szwajcarię. Przepływa przez Berno. Znaczne walory turystyczne, zwłaszcza wąwóz Aare. Elektrownie wodne.
Mrównik afrykański
Mrównik afrykański (Orycteropus afer, prosię ziemne, mrównik), afrykański ssak z rodziny mrównikowatych. Żywi się mrówkami, termitami i owadami. Często mylony z mrówkojadem.
El-Ajun
El-Ajun - miasto w północno-zachodniej Afryce, na obszarze Sahary Zachodniej (ośrodek administracyjny i największe miasto), pod kontrolą Królestwa Maroka.
Alvar Aalto
Alvar Aalto, pełne imię Hugo Alvar Henrik Aalto, urodzony 3 lutego 1898 w Kuortane, zmarły 11 maja 1976 w Helsinkach - fiński architekt, urbanista i projektant mebli.
Akwizgran
Akwizgran, niem. Aachen (także Bad Aachen), fr. Aix-la-Chapelle, łac. Aquae Granni - miasto w zachodnich Niemczech, w landzie Nadrenia Północna-Westfalia.
La Coruña
La Coruña (nazwa w języku hiszpańskim) lub A Coruña (nazwa w języku galicyjskim) – miasto w północno-zachodniej Hiszpanii, w regionie Galicja, 246,056 mieszkańców.
Abu Hassan
Abu Hassan: opera (Singspiel) w jednym akcie z muzyką Carla Marii von Webera, 1811.
Die Abreise
Die Abreise [Wyjazd] - opera komiczna (musikalisches Lustspiel) w jednym akcie z muzyką Eugena d'Alberta.
Pal Abraham
Pal Abraham, węgierski kompozytor, twórca popularnych operetek z elementami jazzu ("Wiktoria i jej huzar").
Abigail
Abigail, Abigaille: bohaterka i główna antagonistka opery Giuseppe Verdiego "Nabucco" (Nabuchodonozor), rola sopranowa.
Les Abencérages
Les Abencérages, ou L’étendard de Grenade (Abenceragowie, albo sztandar Grenady) – opera w trzech aktach Luigiego Cherubiniego z 1813 roku, autorem libretta był Étienne de Jouy.
Emma Abbott
Emma Abbot: Amerykańska śpiewaczka, sopran. Nie była ceniona przez krytykę, nazywano ją nawet "ludową primadonną".
Caillette
Caillette: Kiełbasa znana w południowo-zachodniej Francji (okolice Lyonu). W języku francuskim także "trawieniec".
Trawieniec
Trawieniec: żołądek gruczołowy przeżuwaczy. Z trawieńców, szczególnie cielęcych, otrzymywana jest podpuszczka, która słuzy do wyrobu serów podpuszczkowych.
umywanie rąk
Umywanie rąk, obmywanie rąk - zwyczaj umywania rąk w czasie posiłku znany jest od czasów najdawniejszych. Polega na podawaniu pod koniec posiłku gościom zgromadzonym przy stole miseczek z wodą tak, aby obmyli sobie palce.
Piżmian właściwy
Piżmian właściwy, francuskie ambrette, angielskie abel-musk lub abelmosk - roślina (łacińska nazwa systematyczna Abelmoschus moschatus) charakteryzująca się zapachem piżma, ambry.
Abatte
Abatte: rodzaj noża, termin rzadki (francuska terminologia kulinarna).
Abat-faim
Abat-faim: rodzaj posiłku. Także esej Guy Deborda.
Abaisse
Abaisse: płaski, cienki kawałek ciasta rozwałkowanego aż do uzyskania określonego z góry, pożądanego rozmiaru.
Absolut: filozofia indyjska
Absolut: filozofia indyjska Główny artykuł: Absolut. Absolut w filozofii indyjskiej – w filozofii indyjskiej znaleźć można wiele odpowiedników zachodniego pojęcia “Absolut”, tak o charakterze osobowym, jak i nieosobowym. Odpowiednikami o charakterze osobowym, obok treści filozoficznej posiadającymi także religijną, są np. dewa (deva, bóg lub półbóg, istota wyższa od człowieka: w buddyzmie i hinduizmie) i Iśwara (Īśvara, Najwyższa Istota, pan, władca). ...
Abstractio formalis
Abstractio formalis (średniowiecznołacińskie „wyodrębnianie aspektu formalnego”): w teorii poznania; pol. abstrakcja formalna, abstrakcja intensywna. W obecnym w tradycji scholastycznej, a przedstawionej przez Kajetana (Caietanus, Tommaso de Vio) podziale abstrakcji pojęcie przeciwstawiane abstractio totalis.
Abstractio formae a materia
Abstractio formae a materia: typ abstrakcji, polskie "abstrakcja składnikowa". Oddzielenie w danym bycie formy od materii.
Absolut: filozofia współczesna
Absolut: filozofia współczesna Główny artykuł: Absolut. Absolut w filozofii współczesnej – silnie obecna w filozofii idealizmu niemieckiego problematyka Absolutu w filozofii współczesnej straciła na znaczeniu: wiele kierunków filozoficznych współczesności nie włącza Absolutu do swojej aparatury pojęciowej. Wyjątkiem są z jednej strony pewne kierunki filozoficzne o nastawieniu mistycznym i irracjonalistycznym, w których Absolut uznawany jest za poznawalny na podstawie doświadczenia subiektywnego, ...
Absolutyzm [kierunek filozoficzny]
Absolutyzm: idealistyczny kierunek filozoficzny (zwłaszcza F.H. Bradley) lub teoria absolutu. Termin obecny szczególnie w filozofii krajów anglosaskich.
Absolutyzm aksjologiczny
Absolutyzm aksjologiczny Absolutyzm; absolutyzm aksjologiczny (nowołac. absolutismus, z łac. absolutus – “bezwzględny”) – w aksjologii ogólnej pogląd dotyczący wartości takich jak Dobro, Prawda i Piękno, przeciwstawny relatywizmowi aksjologicznemu. Według absolutyzmu aksjologicznego wartości te nie zależą od subiektywnych nastawień i poglądów jednostek, od procesów historycznych i społecznych, interesów ekonomicznych poszczególnych jednostek i grup. Stanowią natomiast autonomiczne kategorie rzeczywistości, o niezmiennym i ...
Absolutyzm epistemologiczny
Absolutyzm epistemologiczny; absolutyzm; absolutyzm teoriopoznawczy: w teorii poznania pogląd dotyczący wartości wytworów poznawczych, przeciwstawny relatywizmowi epistemologicznemu.
Absolutny
Absolutny: 1) odnoszący się do Absolutu. 2) Bezwzględny, nieograniczony w jakimś układzie.
Absolut: filozofia nowożytna
Absolut: filozofia nowożytna. W filozofii nowożytnej pojęcie absolutu ważne jest zwłaszcza dla idealizmu niemieckiego, pojawia się jednak również i wielu innych myślicieli.
Absolut: filozofia starożytna
Absolut w filozofii starożytnej - w filozofii starożytnej nie istniał jeszcze bezpośredni odpowiednik terminu "absolut", jego pełnego odpowiednika o charakterze pojęciowym dopatrywać można się w późnostarożytnej koncepcji prajedni Plotyna. Istniało jednak wiele pojęć o zbliżonym charakterze.
Absolut: filozofia średniowieczna
Absolut: filozofia średniowieczna Główny artykuł: Absolut. Absolut w filozofii średniowiecznej – u zarania dojrzałej myśli średniowiecza Bóg rozumiany jako Absolut obecny jest wyraźniej w przedstawionej przez Anzelma z Canterbury koncepcji ontologicznego dowodu na istnienie Boga: u Anzelma z Canterbury jest to jednak wciąż koncepcja o charakterze w dużej mierze apologetycznym. Pełną i pozbawioną dominacji elementu apologetycznego, tj. czysto filozoficzną i ...
Absolut
Abolut: "filzoficzny odpowiednik Boga", byt konieczny i niezłożony, stanowiący rację bytów przygodnych i złożonych. Doskonały, pełny, bezwzględny. Także: to, co w danym układzie nie jest zrelatywizowane do niczego innego.
Abiogeneza
Abiogeneza: powstawanie życia z substratu nieorganicznego lub organicznego nieożywionego.
Abalietas
Abalietas: w metafizyce klasycznej, zależność w istnieniu od czegoś innego, antonim terminu aseitas.
Marmolada
Marmolada - przetwór owocowy zbliżony do dżemu, znany szczególnie w kuchni portugalskiej (marmolada pigwowa) i angielskiej (z cytrusów, pomarańczowa).
A posteriori
A posteriori: zależny od doświadczenia. Sądy a posteriori, wiedza a posteriori.
Leszek Nowak
Leszek Nowak (1943-2009) - polski filozof zajmujący się przede wszystkim filozofią nauki i metodologią nauk humanistycznych
Abecedariusz
Abecedariusz: gatunek poetycki stanowiący formę akrostychu, forma poezji kusztownej. Znany już w Biblii (niektóre psalmy).
Socjologizm
Socjologizm: pogląd, według którego zjawiska społeczne mają charakter swoisty, przez co nie są redukowalne do zjawisk opisywanych przez inne dyscypliny, jak np. biologia czy psychologia.
Literatura kanadyjska w języku francuskim
Literatura kanadyjska w języku francuskim Literatura quebecka Literatura kanadyjska w języku francuskim – literatura francuskojęzyczna w Kanadzie, rozwijająca się od XIX wieku, w mniejszym zakresie także w okresie wcześniejszym. Przede wszystkim w Quebecu znana, od lat 60., także jako literatura quebecka. Poza Quebekiem stosuje się raczej starsze określenie literatura francusko-kanadyjska, literatura frankofońska w Kanadzie, francuskojęzyczna ...
Plac Unii Lubelskiej
Plac Unii Lubelskiej Plac Unii Lubelskiej w Warszawie Rondo Mokotowskie (hist.) Rondo Keksholmskie (hist.) Plac Unii Lubelskiej — plac w Warszawie na granicy dzielnic Śródmieście i Mokotów. Wytyczony został ok. 1770 roku jako jeden z placów gwiaździstych Osi Stanisławowskiej. Początkowo znany jako Rondo Mokotowskie, następnie jako Rondo Keksholmskie (od stacjonującego w pobliżu rosyjskiego pułku piechoty). Obecną nazwę ...
Hotel Polonia
Hotel Polonia Hotel Polonia w Warszawie Hotel Polonia Palace Hotel Polonia — hotel w Warszawie w Alejach Jerozolimskich, obecnie funkcjonuje pod nazwą Hotel Polonia Palace. Budynek w stylu modernistycznym projektu Juliusza Nagórskiego i Józefa Holewińskiego zbudowany został w latach 1909-1913. Jest to więc jeden z najstarszych hoteli w Warszawie. Nie został zniszczony w czasie II wojny ...
Octave Crémazie
Joseph Octave Crémazie, ur. w Québecu 16 kwietnia 1827, zm. w Hawrze 16 stycznia 1879 - poeta kanadyjski piszący w języku francuskim, uważany za "ojca poezji francusko-kanadyjskiej", księgarz. Działał na rzecz zachowania tożsamości francusko-kanadyjskiej poprzez rozwój kulturalny i gospodarczy społeczności francusko-kanadyjskiej.