Chakasja

Chakasja, Republika Chakasji (Республика Хакасия, Riespublika Chakasija) – republika autonomiczna Federacji Rosyjskiej. Powierzchnia wynosi 61 610,1 km². Liczba ludności wynosi 532 403 mieszkańców (2010). Chakasja zamieszkana jest w większości przez Rosjan i Chakasów, język chakaski jest obok rosyjskiego językiem urzędowym. Stolicą i największym miastem republiki jest Abakan. Nazwa własna w języku chakaskim: Chakasija Respublikazy.

Zobacz też: Chakasi; Język chakaski.

Chakasja: warunki naturalne

Chakasja położona jest w azjatyckiej części Rosji, w południowej części Syberii Wschodniej, w dorzeczu Jeniseju.

Ukształtowanie terenu

Większość powierzchni Chakasji zajmuje rozległy Step Abakański (znany też jako “Step Minusiński” lub “Abakan”). Chakasja zajmuje jego wschodnią część. Środek regionu zajmuje Kotlina Minusińska (Kotlina Chakasko-Minusińska) a także Kotlina Czułymsko-Jenisejska – Chakasja obejmuje połowę Kotliny Minusińskiej leżącą na zachód od Jeniseju. Kotliny te otaczają pasma górskie: Ałtaj, Sajany Zachodnie, Ałatau Kuźniecki i Góry Abakańskie. Najwyższym szczytem Chakasji jest położony w Sajanach Karagosz – 2930 m n.p.m.

Wody

Największe rzeki regionu to Jenisej i Abakan. Większość Chakasji położona jest w dorzeczu rzeki Jenisej, która wyznacza wschodnią granicę republiki. Rzeka Abakan przepływa przez środek Kotliny Minusińskiej, tworząc rodzaj osi kraju. Jej ujście do Jeniseju znajduje się w mieście Abakan. Do głównych rzek Chakasji należy także Czułym. Na Jeniseju istnieją sztuczne zbiorniki wodne, Zbiornik Sajańsko-Szuszeński i Zbiornik Krasnojarski.

Roślinność

W kotlinie występuje roślinność stepowa oraz lasostepy. Step abakański należy do stosunkowo słabo przekształconych przez człowieka skupisk roślinności stepowej, choć w czasach Chruszczowa “kampania zagospodarowania nieużytków” spowodowała znaczne straty ekologiczne. Obszary górskie porastają lasy mieszane i iglaste, w typie tajgi syberyjskiej. W lasach dominuje modrzew, sosna, jodła i świerk. Ogólna lesistość Chakasji wynosi 40%. W wyższych partiach gór występują zbiorowiska tundry górskiej.

Klimat Chakasji

W Chakasji panuje klimat umiarkowany chłodny, wybitnie kontynentalny. Cechuje się on jednak pewną nietypowością w stosunku do innych części południowej Syberii – kotlina jest stosunkowo ciepła, Chakasja znana jest nawet jako “Włochy Syberii”. Najchłodniejszym miesiącem jest styczeń (średnie temperatury dobowe wynoszą -20 °C), najcieplejszym miesiącem jest lipiec (średnie temperatury wynoszą 20 °C). Obszary górskie są oczywiście znacznie chłodniejsze. Opady są nieznaczne, szczególnie w miesiącach zimowych: w kotlinie wysokość pokrywy śnieżnej rzadko przekracza 20 centymetrów. Przeważają wiatry południowe i południowo-zachodnie.

Historia Chakasji

Ze względu na stosunkowo łagodny klimat Chakasja zasiedlona była już w okresie paleolitu. Stanowiła ważny ośrodek wielu kultur neolitu i epoki brązu, do których należą kultura afanasjewska, kultura okuniewska, kultura andronowska, kultura karasukska i kultura tagarska. Zwłaszcza w przypadku kultury tagarskiej znaleziska archeologiczne są bardzo liczne, Chakasja stanowiła główne centrum tej kultury. Kultury te pozostawiły po sobie liczne kurhany i megality, stanowiące charakterystyczny element krajobrazu chakaskich stepów i odgrywające dużą rolę w kulturze Chakasów.

Na VI wiek n.e. datuje się najstarsze inskrypcje runiczne, świadczące o tureckości tych obszarów. Od VIII do XIII wieku na terenie Chakasji istniało państwo Kirgizów Jenisejskich, zwane też Imperium Starochakaskim. Zostało ono zniszczone przez najazd Mongołów w XIII wieku, część Kirgizów Jenisejskich musiała wtedy wyemigrować w góry Tien-szan, dając początek narodowi Kirgizów. Najazd mongolski doprowadził także do upadku rolnictwa na skutek zniszczenia systemów irygacyjnych. Następnie Chakasja zależna była luźno od Złotej Ordy, po upadku której ukształtowało się kilka drobnych chakaskich państewek.

W XVI wieku miały miejsce najazdy Ojratów. Od XVII wieku najazdy rosyjskie – Chakasja była stopniowo przyłączana do Rosji. Założone w XVII wieku rosyjskie warownie, takie jak pobliskie Tomsk i Krasnojarsk, umożliwiły penetrację wojskową ziem Chakasów i pobieranie daniny, a także stopniowy napływ kolonistów rosyjskich. Rosjanie odbierali Chakasom najlepsze pastwiska i grunty orne, krwawo tłumili ich bunty, rozpoczął się stopniowy upadek kultury chakaskiej. Oficjalnie Chakasja włączona została do Rosji dopiero w 1707 roku, w 1727 roku objęto ją “protektoratem”. Wiązało się to z odkryciem w Chakasji rud metali, zwłaszcza miedzi. Kolonizacja przybrała na sile zwłaszcza pod koniec XIX wieku. Osadnikami byli w dużej mierze zesłańcy, osadzeni w Chakasji przymusowo.

W czasie rosyjskiej wojny domowej w Chakasji działała Biała Gwardia – wydarzenia te określa się jako “Powstanie w Chakasji”. Niewielkie grupy białogwardzistów działały jeszcze do 1926 roku. W powstaniu wyróżniły się oddziały złożone z rdzennych Chakasów.

W 1923 roku utworzono narodowy Ujezd Chakaski (od 1925 Okręg Chakaski). W 1930 przekształcono go w Chakaski Obwód Autonomiczny, posiadający pozory autonomii. W okresie stalinizmu rozpoczął się proces nieudanej, forsownej industrializacji regionu.

W 1991 powstała Chakaska Autonomiczna Republika Radziecka. Po rozpadzie związku Radzieckiego weszła w skład Federacji Rosyjskiej jako Republika Chakasji (razem z innymi 18 republikami w marcu 1992 roku podpisała układ federacyjny z Rosją).

Chakasja: Gospodarka

Tradycyjna gospodarka Chakasów opierała się na półkoczowniczym wypasie bydła, a także myślistwie i rybołówstwie. Forsowna industrializacja przeprowadzona w czasach Związku Radzieckiego przyczyniła się do degradacji społecznej i ekologicznej regionu. Współcześnie podstawą gospodarki jest górnictwo, w tym wydobycie węgla kamiennego, rud żelaza, ołowiu, miedzi, molibdenu, tungstenu i złota. Istnieje także przemysł środków transportu (produkcja kontenerów i wagonów kolejowych), przemysł drzewny wraz pozyskiwaniem drewna i przemysł hutniczy (hutnictwo metali kolorowych). Przemysł ten jest przestarzały i przyczynia się do degradacji ekologicznej regionu. Wydobycie miedzi rozpoczęło się już w XVIII wieku. Bogate rudy żelaza występują głównie w okolicach miasta Abaza, węgiel natomiast w okolicach Czernogorska. Złoto wydobywa się w górnym biegu rzeki Czułym. W okolicach miejscowości Askiz występuje baryt.

W Chakasji istnieją liczne wielkie elektrownie wodne, które jednak ulegają stale awariom. Zbudowana w 1968 roku Sajańsko-Szuszeńska Elektrownia Wodna (Hydrowęzeł Sajańsko-Szuszeński), część kaskady Jeniseju, uległa w 2009 roku katastrofie przemysłowej.

Rolnictwo opiera się na hodowli bydła i owiec. Możliwa jest także uprawa zbóż, w tym pszenicy (na mniejszą skalę jęczmienia i owsa), oraz uprawa roślin pastewnych i ziemniaków. Budowa kanałów irygacyjnych zwiększyła możliwości uprawy zbóż, przyczyniła się jednak do dalszej degradacji środowiska naturalnego.

Chakasja: Demografia i społeczeństwo

Liczba ludności, grupy etniczne

Według danych z rosyjskiego spisu powszechnego z 2010 roku ludność Chakasji wynosi 532 403 mieszkańców. Większość mieszkańców stanowią Rosjanie, szczególnie w miejskich ośrodkach przemysłowych. Chakasi stanowią zaledwie około 10% ludności, poddawani są stale dyskryminacji kulturowej, społecznej i ekonomicznej. W Chakasji żyje także mniejszość ukraińska (5039 osób) i mniejszość niemiecka (5976 osób).

Miasta

Największym miastem jest stolica republiki, Abakan (Абакан), 165214 mieszkańców. W tym dużym ośrodku przemysłowym, skupiającym znaczną część ludności Chakasji, żyje niewielu Chakasów. Istnieje w nim wyższa szkoła pedagogiczna, port rzeczny i lotniczy. Inne większe ośrodki miejskie to Sajanogorsk (49887 mieszkańców), Czernogorsk (72147 mieszkańców), Abaza (17115 mieszkańców) i Sorsk (12143 mieszkańców).

Chakasja i jej problemy społeczne

Po upadku Związku Radzieckiego nasiliły się problemy społeczne regionu. Należą do nich przede wszystkim apatia społeczna, rozkład gospodarki i degradacja przyrody. Wśród ludności szerzy się alkoholizm i narkomania. Występuje epidemia gruźlicy, AIDS i chorób wenerycznych. Problemy społeczne dotyczą w największej mierze Chakasów, rdzennej ludności republiki. Mimo pewnego odrodzenia zainteresowania językiem chakaskim (jest on już nauczany w niektórych szkołach) i kulturą chakaską, tożsamość kulturowa Chakasów jest zagrożona, zagrożone jest nawet samo ich biologiczne przetrwanie. Ludność rosyjska rzadko uczy się języka chakaskiego i nie interesuje się kulturą Chakasów – ma zresztą miejsce masowa emigracja Rosjan z Chakasji do europejskiej części Rosji.

Chakasi

Pierwsze wzmianki o Kirgizach zamieszkujących Chakasję pochodzą z V wieku n.e., ze źródeł chińskich. Po podboju mongolskim część Kirgizów przeniosła się w góry Azji Środkowej, dając początek współczesnym Kirgizom, reszta pozostała zaś na terytorium Chakasji. Chakasi dzielą się na pięć głównych plemion, są to Kaczyńcy (Kaczincy) – osiadła i najzamożniejsza grupa Chakasów, Kyzylcy (Kyzyłowie), Bieltyrcy, Sagajowie i Kojbałowie. Odgałęzieniem Chakasów jest także część Szorów. Plemiona te połączone były silnymi więziami kulturowymi, jednak wspólną nazwę dla nich wprowadzono odgórnie dopiero w 1923 roku. Chakasowie tradycyjnie wyznają szamanizm, w Rosji carskiej zmuszono ich do oficjalnego przyjęcia prawosławia. W okresie radzieckim miała miejsce wymuszona ateizacja społeczeństwa chakaskiego. W latach 50. i 60., po okresie stalinowskim, miało miejsce pewne odrodzenie tradycyjnej kultury chakaskiej, które nasiliło się znacznie po upadku Związku Radzieckiego. Kultura Chakasów jest jednak zagrożona, maleje liczba użytkowników języka chakaskiego, nasilają się typowe dla Rosji problemy społeczne, takie jak alkoholizm, wysoka śmiertelność i ogólna degeneracja społeczna i ekonomiczna.