Chakasi

Chakasi lub Chakasowie – lud turecki zamieszkujący głównie Chakasję, region południowej Syberii, stanowiący republikę autonomiczną w ramach Federacji Rosyjskiej (Republika Chakasji). Według danych spisowych liczba Chakasów wynosi 73000. Posługują się językiem chakaskim oraz językiem rosyjskim. Większość oficjalnie wyznaje prawosławie, zachowały się jednak także elementy wierzeń szamanistycznych, w okresie radzieckim miała też miejsce szybka, wymuszona ateizacja.

Zobacz też: język chakaski i Chakasja.

Chakasowie w sensie szerokim i Chakasowie w sensie wąskim

Chakasowie w wąskim znaczeniu to lud zamieszkujący Chakasję, identyfikowany tak oficjalnie, np. w spisach ludności. Można jednak mówić także o Chakasach w sensie szerokim – zaliczani do nich bywają także Kirgizi Mandżurscy, Turcy Czułymscy (“Tatarzy Czułymscy”) i północne odgałęzienie Szorów. Ludy te cechują znaczne podobieństwa historyczne, językowe, a nawet kulturowe do Chakasów właściwych. Wiąże się to przede wszystkim z ich etnogenezą – także cały współczesny naród kirgiski pochodzi z Chakasji, wywodzi się od dawnych Kirgizów Jenisejskich, którzy przenieśli się do Kirgizji w czasach podbojów mongolskich. Złożone były losy Kirgizów zamieszkujących Mandżurię (Fuyü Gïrgïs, Kirgizi Fuyu) – ta pochodząca z Chakasji ludność została przesiedlona do Dżungarii przez Chanat Dżungarski, a następnie stamtąd do Mandżurii przez chińską dynastię Qing. Może być ona wręcz uważana za izolowane odgałęzienie Chakasów.

Etnonim. “Tatarzy Jenisejscy”, “Tatarzy Abakańscy”

Różne etnonimy Chakasów, omówione szerszej niżej  (w nawiasach podano nazwy angielskie): Tatarzy Abakańscy (Abaka Tatar), Tadar (Tadar), Kirgizi Jenisejscy (Yenisei Kirghiz, Yenisei Kyrgyz – forma przedradziecka i poradziecka, Yenisei Kirgiz – forma oparta na języku chińskim)

W XVII i XVIII wieku, w początkowym stadium ekspansji rosyjskiej na Syberii, Chakasi znani byli jako Kirgizi Jenisejscy.  Wydaje się oczywiste, że nazwą tą musieli się wtedy posługiwać sami Chakasi, lub przynajmniej jakaś ich część. Świadczy o tym także fakt, że nazwą “Kirgizi” posługują się do dziś także omówieni wyżej Kirgizi Mandżurscy. Obecnie termin “Kirgizi Jenisejscy” odnosi się najczęściej do stadium historii Chakasji przed najazden mongolskim i migracją Kirgizów w rejon gór Tien-szan. Historiografia radziecka usiłowała zresztą ze względów ideologicznych podważać ciągłość między imperium Kirgizów Jenisejskich a współczesnymi Chakasami.

Administracja rosyjska wiele ludów Syberii i Rosji Europejskiej nazywała “Tatarami”, co zakładało, nie zawsze zachodzące rzeczywiście, podobieństwa językowe i kulturowe czy to z Tatarami właściwymi (zwłaszcza kazańskimi), czy to z wieloma innymi grupami etnicznymi uznanymi za “tatarskie”. Zaszło to także w przypadku Chakasów, którym przypisano etnonimy Chakasi Abakańscy (od rzeki Abakan) i Tatarzy Minusińscy (od Stepu Minusińskiego). W tym samym czasie pobliscy Szorowie określani byli nazwą “Tatarzy Kuźnieccy”, zaś Turcy Czułymscy nazwą “Tatarzy Meleccy”.

Rosyjska terminologia kolonialna przyjęła się także wśród samych Chakasów. Zaczęli oni określać się sami etnonimem Tadar, oznaczającym Tatarów. W liczbie mnogiej ma on postać Tadarlar. Etnonim ten używany jest przez Chakasów także dziś, choć głównie przez starszą generację.

Obecna nazwa ludu, Chakasi (Chakasowie), wprowadzona została późno, dopiero po rewolucji październikowej, kiedy to na fali tzw. “korenizacji” próbowano wprowadzić pewnego rodzaju systematyzację rdzennych ludów Syberii. Jest to nie tylko etnonim późny, ale także sztuczny, bazujący na błędnym odczytaniu starożytnych tekstów chińskich, które zresztą odnosiły się do Kirgizów. Współcześnie wśród Chakasów toczą się dyskusje nad zmianą nazwy na jakąś bardziej poprawną historycznie i językowo, żadna z padających propozycji nie zdobyła sobie jednak szerszej akceptacji.

Historia Chakasów. Plemiona chakaskie

W porównaniu z większością południowej Syberii, ze względu na otoczenie przez góry (Sajany, Ałtaj), Kotlina Minusińska cechuje się stosunkowo sprzyjającymi osadnictwu ludzkiemu warunkami klimatycznymi. Z tego względu ludzie osiedlali się na terenie Chakasji już w paleolicie. Kolejne kultury archeologiczne Kotliny Minusińskiej tworzą rodzaj sukcesji, znaleziska archeologiczne należą zaś do najliczniejszych i najwspanialszych w całej północnej Azji. Znakiem ich bytności na terytorium Chakasji są liczne i wspaniałe kurhany stepowe, bardzo szanowane przez Chakasów, najbardziej charakterystyczny element krajobrazu Chakasji.

Do głównych kultur archeologicznych Chakasji należą kultura afanasjewska, kultura okuniewska, kultura andronowska, kultura karasukska i kultura tagarska (najliczniejsze znaleziska w okolicach Minusińska). Tworzyli je głównie półosiadli rolnicy i pasterze bydła, przy czym stopniowo wzrastał udział nomadyzmu stepowego. Kultura nomadów stepowych osiągnęła swój szczyt w wiązanej ze Scytami kulturze tagarskiej, przynależącej do epoki brązu (VII – II wiek p.n.e.). Według danych paleoantropologicznych jej reprezentanci wykazywali cechy europeidalne.

Po kulturze tagarskiej nastąpiła wiązana z inwazja Hunów kultura tasztycka (II wiek p.n.e. – II wiek n.e.). Przypuszczalnie wiąże się z nią początek etnogenezy współczesnych Chakasów. Nie wiadomo jednak, jakim językiem posługiwali się przedstawiciele kultury tasztyckiej, czy był to język turecki. Z pewnością przynależeli oni do rasy mongoloidalnej. Tureckość kultury tasztyckiej sugerują jednak pewne dane językoznawstwa porównawczego. Zaledwie kilka wieków młodsze są pierwsze tureckojęzyczne napisy runiczne odnalezione na terenie Chakasji, które poświadczają, że Chakasja zamieszkana była przez ludy tureckie. Prawdopodobnie przed Chakasami zamieszkiwały terytorium Chakasji nieznane bliżej ludy paleosyberyjskie, które uległy asymilacji kulturowej lub podbojowi.

Inskrypcje runiczne świadczą, że od VI do VIII wieku n.e. wieku formowały się na terenie Chakasji średniowieczne imperia stepowe ludów tureckich. Najważniejszym z nich stała się konfederacja plemion kirgiskich, która dominowała na terenie Chakasji od IX do XIII wieku n.e. Lud, który tworzył tę cywilizację znany jest jako “Kirgizi Jenisejscy”. Państwo Kirgizów Jenisejskich określane jest czasem także jako średniowieczne imperium Chakasów. Jego ludność przekraczała 1 milion, część ludności zajmowała się pasterstwem, część była osiadła i zajmowała się rolnictwem. Imperium Chakasów upadło w XIII wieku, w czasie najazdu Mongołów pod wodzą Czyngis-chana. Część ludności kirgiskiej opuściła wtedy Chakasję, dając początek współczesnemu narodowi Kirgizów.

Prócz Chakasów i innych starożytnych ludów tureckich Kotlinę Minusińską zamieszkiwały od dawna także różne inne ludy rdzenne, które nie posługiwały się językami turkijskimi. Wydaje się, że we wschodniej części kotliny, leżącej poza Chakasją w granicach administracyjnych, nigdy nie posługiwano się językami turkijskimi na szerszą skalę. Na obszarach stepowych występowały tam prawdopodobnie paleosyberyjskie języki jenisejskie, spokrewnione z językiem ketyjskim. Na obszarach górskich, w Sajanach, występowały natomiast języki samojedzkie. Posługujące się nimi grupy etniczne całkowicie zanikły zniszczone w czasie rosyjskiego podboju Syberii, a także na skutek stopniowej asymilacji, rozpływając się tak wśród Rosjan, jak i Chakasów. Wpływ języków tych ludów widoczny jest jednak także we współczesnym języku chakaskim, zwłaszcza w toponimach i nazwach plemiennych.

Od najazdu mongolskiego Chakasja zależna była luźno od sukcesora imperim Czungis-Chana, Złotej Ordy. Po upadku Złotej Ordy Chakasi utworzyli kilka małych państw półfeudalnych, w tym księstwo tubińskie i księstwo antyrskie. W XVI wieku miały miejsce najazdy Ojratów. Najazd rosyjski, podobnie jak najazd mongolski, zmusił część Chakasów do emigracji – przenieśli się oni do Dżungarii. Diaspora chakaska w Dżungarii musiała przenieść się następnie do Mandżurii, dając początek Kirgizom Mandżurskim. Twierdze rosyjskie założone w XVII wieku (pobliskie miasta Tomsk – 1604 i Krasnojarsk – 1628) umożliwiły pobieranie od Chakasów daniny, określanej terminem “jasak”. Rozpoczął się także napływ kolonistów rosyjskich do Chakasji. Początkowo panowanie rosyjskie było słabo utrwalone, opierało się na najazdach rosyjskich Kozaków wymuszających od Chakasów daninę.

Administracja rosyjska postrzegała Chakasów jako luźny konglomerat plemion (podobnie traktowano zresztą także wiele innych ludów syberyjskich). Każdej takiej jednostce przypisywano nazwę, przywództwo i określone terytorium, co nie zawsze w pełni odpowiadało prawdzie. Centralną Chakasję zamieszkują Kaczyńcy (Kaczincy, Kacha), tradycyjnie najzamożniejsza grupa Chakasów. Północny zachód Chakasji – Kyzylcy (Kyzyłowie, Kyzyl). Południowy zachód – Bieltyrcy (Beltir) i Sagajowie (Sagai). Południowy wschód – Kojbałowie. Za gałąź ludu chakaskiego uznaje się także część Szorów. Podziałom plemiennym odpowiadają podziały językowe, dialekty języka chakaskiego. Klasyfikacja ta jest nieco sztuczna – odpowiada przede wszystkim potrzebom administracji rosyjskiej – a jej geneza złożona. Nieco sztuczne jest także oddzielenie od Chakasów Turków Czułymskich i Szorów rozumianych jako osobny etnos. Ostatecznie zresztą plemiona stały się jednostkami czysto terytorialnymi, określanymi jako “dumy stepowe”.

W 1923 roku władze sowieckie ustanowiły Ujazd Chakaski. W 1925 roku został on przemianowany na Okręg Chakaski. W 1930 roku przekształcono go w posiadający “częściową autonomię” Chakaski Obwód Autonomiczny. W 1991 powstała Chakaska Autonomiczna Republika Radziecka, która po rozpadzie związku Radzieckiego weszła w skład Federacji Rosyjskiej jako Republika Chakasji. Republika obejmuje zachodnią część Kotliny Minusińskiej, większość ziem zamieszkiwanych przez Chakasów właściwych; ma 61 610,1 km² powierzchni oraz 534 901 mieszkańców.

Położenie geograficzne

Ziemie tradycyjnie zamieszkiwane przez Chakasów właściwych to przede wszystkim Kotlina Minusińska, znana też jako Kotlina Chakasko-Minusińska. Jej częścią jest Step Abakański, znany także pod nazwą “abakan”. Region ten położony jest w górnym biegu Jeniseju, który rozdziela go na dwie odmienne części, wschodnią i zachodnią. Chakasi zamieszkują w znacznej większości jedynie część położoną na zachód od Jeniseju, który wyznacza także wschodnią granicę administracyjną Chakasji. Przez środek kraju przepływa natomiast rzeka Abakan, która uchodzi do Jeniseju w mieście Abakan, stolicy Chakasji.

Z wyjątkiem północy, gdzie Jenisej płynie w stronę Krasnojarska ku Morzu Karskiemu, Kotlina Minusińska otoczona jest zewsząd górami. Na zachodzie leżą Ałatau Kuźniecki (wysokość maksymalna 2178 m n.p.m.) oraz Góry Abakańskie. Od południa i wschodu kotlinę otaczają potężne Sajany. Z Gór Abakańskich wypływa rzeka Tom, nad którą mają swoje siedziby Szorowie. Obszar położony bardziej na północ, nad rzeką Czułym, zamieszkują bliscy Chakasom Turcy Czułymscy.

Obszary górskie porastają lasy iglaste i mieszane, syberyjska tajga. Dno Kotliny Minusińskiej to natomiast rozległy step, miejscami jeszcze pierwotny, słabo przekształcony przez człowieka. Klimat kotliny jest stosunkowo łagodny, bywa ona nawet określana terminem “Włochy Syberii”. Najchłodniejszym miesiącem jest styczeń – średnie temperatury to -20 °C. Najcieplejszym miesiącem jest lipiec – średnie temperatury to +20 °C. Lokalne różnice klimatyczne, zwłaszcza ze względu na różnice wysokości, są jednak znaczne. Opady są raczej niewielkie, zwłaszcza w miesiącach zimowych, kiedy to wysokość pokrywy śnieżnej rzadko przekracza 20 cm. Przeważają wiatry z południa i południowego zachodu.

Język chakaski

Zobacz więcej w osobnym artykule: Język chakaski.

Język chakaski znany jest także, zwłaszcza historycznie, pod nazwami język abakański i język jenisejski. Liczba mówiących wynosi 42600, według danych z rosyjskiego spisu powszechnego z 2010 roku. Jest to niewiele więcej niż połowa wszystkich Chakasów. Ma on w Republice Chakasji status języka urzędowego, obok napływowego rosyjskiego. Liczba mówiących językiem chakaskim stale się zmniejsza, jeszcze w 1989 roku (według niezbyt wiarygodnych danych spisowych) posługiwało się nim 60 000 osób. Podobnie jak ich tożsamość kulturowa, tożsamość językowa Chakasów jest zagrożona. Podejmuje się jednak próby uratowania języka chakaskiego, jest on (wprawdzie ekstensywnie) nauczany w szkołach, wydaje się także książki i prasę w języku chakaskim.

Wyróżnia się sześć głównych dialektów języka chakaskiego, które odpowiadają podziałom plemiennym. Są to dialekty beltirski, kaczyński (kaczinski), kojbalski, kyzylski, sagajski i szorski. Język chakaski zapisuje się zazwyczaj przystosowaną wersją cyrylicy.

Gospodarka tradycyjna i współczesna

Tradycyjna gospodarka Chakasów stanowi kombinację pasterstwa (głównie wypas bydła) z łowiectwem i rybołówstwem. Tu także ujawnia się pośredniość ich kultury między pasterską kulturą Azji Środkowej i zbieracko-łowiecką kulturą Syberii. Istnieje jednak w tradycyjnej ekonomii Chakasów znaczne zróżnicowanie wewnętrzne, odzwierciedlające podziały terytorialne i wewnątrzplemienne.

Chakasi Kaczyńcy (Kacha) zajmują się głównie wypasem bydła, zamieszkują bowiem rozległe i stosunkowo żyzne obszary stepowe. Z tego względu uważani są za najzamożniejszą podgrupę Chakasów. Najuboższą grupą są natomiast Chakasi Sagajcy (Sagai), myśliwi i rybacy żyjący w głębokich lasach. Głównie myśliwymi i rybakami są także Chakasi Bieltyrcy (Beltir) oraz Szorowie (Shor), przy czym wielu z nich trudniło się tradycyjnie kowalstwem, co przyczyniało się do poprawy ich statusu materialnego. Trudna do rekonstrukcji jest gospodarka tradycyjna Kojbałów (Koibal) i Kyzyłców (Kyzyl). Grupy te najszybciej weszły w kontakt z Rosjanami, więc ich kultura najszybciej uległa dezintegracji.

Dezintegracja kultury tradycyjnej na skutek oddziaływania rosyjskiego dotknęła następnie także inne grupy, współcześnie życie Chakasów, w tym życie gospodarcze, nie różni się znacząco od życia chłopów syberyjskich pochodzenia rosyjskiego. Główne zajęcia stanowią uprawa roli (na raczej małą skalę, ze względu na niesprzyjające warunki klimatyczne Syberii), uprawa warzyw i owoców oraz hodowla bydła.

Propaganda sowiecka głosiła, że Chakasi są potomkami ludu uciskanego przez Kirgizów Jenisejskich, którzy z kolei stanowili warstwę feudalną. Rzekome zasługi Rosjan podkreślane przez propagandę polegać miały na tym, że wygnali oni kirgiską arystokrację, uwalniając “zniewolonych” Chakasów. W rzeczywistości władza sowiecka zadała społeczeństwu chakaskiemu jeszcze cięższe straty, niż carska władza rosyjska. W społeczeństwie tradycyjnym Chakasów istniało, jak wspomniano wyżej, pewne rozwarstwienie ekonomiczne, gdyż pasterze – głównie Kaczyńcy, którzy posiadali duże stada bydła i prawa do użytkowania ziemi – byli zamożniejsi niż myśliwi i rybacy, przede wszystkim Sagajcy. Nierówność ta nie miała jednak wcale szkodliwego dla całego społeczeństwa charakteru, wynikała głównie z różnic gospodarczych powodowanych przez samą przyrodę, różnicę między chłodniejszą, lesistą północą a stosunkowo żyznym południem Chakasji. Co więcej, poszczególne grupy Chakasów łączyły silnie związki pokrewieństwa, było czymś powszechnym, że zamożne rodziny i jednostki wspomagają biedniejszych krewnych. Władza radziecka starała się zniszczyć tę sieć zależności, wpędzając w ten sposób najuboższych Chakasów w nędzę.

Zniszczono także kulturę Chakasów, nie tylko tradycyjną, ale też rodzącą się kulturę typu europejskiego. Wśród Chakasów wykształciła się już warstwa rodzimej inteligencji, złożona przeważnie z zamożniejszych Kaczyńców. Była to rzadkość wśród ludów Syberii, rodzimą inteligencją dysponowali jeszcze w zasadzie tylko Buriaci i Jakuci. Kultura intelektualna Chakasów została całkowicie zniszczona, intelektualistów chakaskich wymordowano.

Demografia i osadnictwo

Demografia

Chakasi są jednym z największych rdzennych ludów Syberii, czwartym pod względem liczebności. Według danych z 1989 roku było ich 81500, według danych ze spisu ludności z 2010 roku 73000. Populacja Chakasów w ciągu kilku dekad rosła, między 1970 a 1989 rokiem wzrosła o 22%.  Nie zmienia to jednak faktu, że są na swoich ziemiach mniejszością, stanowiąc dziś zaledwie 10% ludności Chakasji.

Chakasi przeważają wprawdzie często na rozległych obszarach wiejskich, miasta jednak zamieszkane są w większości przez Rosjan. W czasach carskich powstały tak współczesne ośrodki miejskie, jak i liczne kolonie na stepowych obszarach wiejskich. W czasach sowieckich liczba ośrodków rosyjskich, źródeł degeneracji społecznej, kulturowej i ekologicznej, znacznie się zwiększyła. Sowieci rozpoczęli ogromne, lecz nieudolnie projektowane i administrowane inwestycje przemysłowe na terenie Chakasji. Przekształcić miały one Kotlinę Minusińską w wielki okręg przemysłowy. Jego częścią była ogromna Sajańsko-Szuszeńska Elektrownia Wodna, ulegająca stale licznym awariom, z których największą była katastrofa w 2009 roku. Właśnie na skutek forsownej, nieudanej industrializacji Chakasi stali się w swoim kraju mniejszością. Doprowadziła ona nie tylko do napływy Rosjan, ale także do rozproszenia Chakasów na terytorium całego byłego związku Radzieckiego – obecnie mniej niż 80% Chakasów żyje na terenie Chakasji.

Szczególnie wielkie straty ponieśli Szorowie, na których terytoria sięga Kuzbas, Kuźniecki Okręg Węglowy. Ze względu na drastyczne skutki poczynań rosyjskich w Chakasji, zagrożona jest dziś nie tylko kultura Chakasów, ale nawet ich biologiczna egzystencja.

Zanik grozi także niewielkim, bliskim Chakasom grupom etnograficznym, jak Turcy Czułymscy i Kirgizi Mandżurcy w Chinach.

Osadnictwo

Średniowieczni Kirgizi Jenisejscy budowali ufortyfikowane osady znacznych rozmiarów. Wydaje się jednak, że były one już opuszczone na długo przed przybyciem Rosjan. Tradycyjne domy Chakasów, zwłaszcza tych zajmujących się wypasem bydła, to jurty typu środkowoazjatyckiego. Tradycyjna jurta chakaska pokryta jest materiałem filcowym lub korą brzozową. Po przybyciu Rosjan, wraz z przechodzeniem Chakasów do osiadłego trybu życia, zastąpiły ją jurty typu stałego (budowane z drewna chaty w kształcie jurty) i domy drewniane w typie rosyjskich syberyjskich chat wiejskich. Podobne zmiany w typie budownictwa mieszkalnego zaszły u wielu ludów Syberii, zwłaszcza u Ałtajczyków i zachodnich Buriatów.

Zmiana typu osadnictwa i gospodarowania przyniosła ze sobą także wykształcenie się wsi, skupionych osad stałych. Obecnie większość Chakasów żyje w skupionych osadach wiejskich. Wsie chakaskie są najczęściej monoetniczne, bez udziału Rosjan i innych ludów. W monoetnicznych wioskach, w odróżnieniu od miast, wciąż powszechnie używa się języka chakaskiego. Wiejskie obszary Chakasji zamieszkują jednak także inne ludy, w tym zwłaszcza Czuwasze i osiedleni tu przemocą Niemcy.

Przeciwna sytuacja panuje w miastach, które często także są niemal monoetniczne, przy czym jednak panuje w nich napływowy żywioł rosyjski. W Abakanie, największym mieście i stolicy Chakasji (164700 mieszkańców, 2005 rok), żyje tylko kilka procent Chakasów. Odsetek rdzennej ludności chakaskiej jest często nawet jeszcze mniejszy w miastach Chakasji stanowiących ośrodki przemysłowe, takich jak np. Sajanogorsk (około 50000 mieszkańców, wielka elektrownia wodna i fabryka aluminium).

Życie religijne. Prawosławie i szamanizm

Chakasi wyznają tradycyjnie szamanizm. Po próbach nawrócenia ich na prawosławie, wytworzyła się wśród nich specyficzna mieszanka kulturowo-religijna prawosławia z szamanizmem. Istnieją także pewne wpływy budduzmu lamaistycznego (wyznawanego przez Tuwińców i Mongołów), nie spotyka się natomiast w zasadzie wpływów islamskich.

Szamanizm u Chakasów przejawiał cechy typowe dla szamanizmu całej południowej Syberii. Ostatni czynni wśród Chakasów szamani działali w czasach stalinowskich, tradycje szamanistyczne przetrwały jednak do dziś. Wśród Chakasów istnieje bogata demonologia, posiadają oni rodzaj panteonu dobroczynnych duchów tös. Wykonuje się wyobrażenia tych duchów w formie idoli. Idole strzegą swoich posiadaczy przed chorobami i wszelkimi innymi trudnościami życiowymi, do dziś istnieje wiele związanych z nimi wierzeń i obrzędów. Do dziś występuje wśród Chakasów kult mleka i ognia oraz szacunek do tradycyjnej wiedzy szamańskiej.

Znaczenie szamanizmu spadło po zajęciu Syberii przez Rosję. Prawosławie było jednak wśród Chakasów propagowane na szerszą skalę dopiero w ostatnich dekadach istnienia Rosji carskiej, ostatecznie ogromna większość Chakasów oficjalnie przyjęła to wyznanie. W istocie jednak panował synkretyzm, dawne wierzenia mieszały się z nowymi. Misjonarze prawosławni nie interesowali się kulturą chakaską i nie znali języka chakaskiego. O powierzchowności ich politycznie motywowanej działalności misjonarskiej świadczy fakt, że w 1876 roku ochrzcili masowo 3000 Chakasów, wszystkim nadając to samo imię – mężczyznom imię Władimir, kobietom imię Maria.

W okresie stalinowskim władze zwalczały tak prawosławie, jak i szamanizm. Wysiłki te przyniosły tylko częściowe rezultaty. Po okresie terroru stalinowskiego ponownie wzrosło zainteresowanie chrześcijaństwem, przy czym miejsce skompromitowanego i osłabionego prawosławia usiłują zajmować sekty protestanckie – wśród Chakasów szczególnie aktywni są baptyści.

Sztuka i folklor Chakasów

W wielu dziedzinach kultura Chakasji zajmuje pozycję pośrednią między kulturą Azji Środkowej i kulturą Syberii. Kultura Chakasów stanowi oryginalną kombinację elementów środkowoazjatyckich i syberyjskich, oczywiście z wieloma elementami autonomicznymi, nietypowymi, często bardzo dawnego pochodzenia. Nietypowością cechują się zwłaszcza Tradycyjne zdobnictwo Chakasów cechują zakrzywione linie oraz bogactwo wzorów kwiatowych. Muzyka Chakasów różni się znacznie od muzyki ludów sąsiadujących z nimi.

Oczywiście istnieje także wiele zbieżności między kulturą Chakasów a kulturami sąsiednich ludów Ałtaju czy Sajanów. Przejawiają się one także w kulturze muzycznej – podobnie jak w Tuwie i zachodniej Mongolii u Chakasów istnieją tradycję śpiewu alikwotowego (śpiew gardłowy). Tak śpiew alikwotowy, jak i zwyczajny akompaniuje typowy  także dla Mongołów i Tuwińców tradycyjny instrument chatkhan (“harfa syberyjska”). Inne instrumenty Chakasów to także głównie instrumenty strunowe – khomys i yykh, a także różne rodzaje instrumentów dętych drewnianych.

Tradycje literatury ludowej Chakasów, obejmujące poematy bohaterskie, opowieści i przysłowia, także przypominają wzorce typowe dla całego regionu.

Chakasi: Bibliografia

• Dmitry P. Gorenburg, Minority Ethnic Mobilization in the Russian Federation, Cambridge University Press 2003.
• Galina Kazachinova, Kira Van Deusen, Mountain Spirits, Udagan Books 2003.
• James Olson Stuart, An Ethnohistorical Dictionary of the Russian and Soviet Empires, Greenwood 1994.