Camera degli Sposi

Camera degli Sposi (Komnata Małżonków, Komnata Małżeńska, Sala Małżeńska), znana też jako Camera Picta (Komnata Malowana) – komnata audiencyjna w Palazzo Ducale w Mantui. Słynie z wczesnorenesansowych fresków, które wykonał Andrea Mantegna (ok. 1431-1506).


Zobacz też: Komnata alabastrowa (camerino d’alabastro) w Pałacu Książęcym w Ferrarze.

Camera degli Sposi w Palazzo Ducale w Mantui

Comnata degli sposi. Detal fresku ściennego, markiz Mantu w otoczeniu stojących dworzan
Camera degli Sposi, detal.

Mantegna stworzył freski dla markiza Mantui Ludwika III Gonzagi (1412-1478). Dla Gonzagów pracował od 1459 roku – ze względu na ich mecenat musiał w pewnym stopniu ograniczyć swoją wolność artystyczną, mimo że bardzo ją cenił. Gonzagowie byli jednak dla malarza nie tylko źródłem dochodów (zresztą nieregularnych). Dali mu także możliwość stworzenia dzieła wyjątkowego, o monumentalnym charakterze – fresków w reprezentacyjnej Camera degli Sposi w mantuańskim Palazzo Ducale. Sam Pałac Książęcy w Mantui to rozległa budowla, rozbudowywana między XIV a XVI wiekiem. Camera degli Sposi, jego najbardziej reprezentacyjna komnata, znajduje się w części zwanej Castello di san Giorgio, w północno-wschodniej wieży zamkowej.

Freski te powstawały długo, w latach 1465-1474. Tematem przewodnim dzieła jest przyjazd do Mantui syna Ludwika III Gonzagi, kardynała Franciszka Gonzagi (1444-1483). Na ścianach znajdują się malowidła ze scenami dworskimi (trzy główne części: Czytanie listu, Spotkanie i Polowanie); malowidła na suficie mają charakter iluzjonistyczny.

We freskach Camera degli Sposi zwraca uwagę dziennikarskie, reporterskie podejście Mantegni do przedstawiania współczesnych osób i zdarzeń dotyczących rodziny książęcej. Ludwik III ukazany jest dokładnie w momencie, kiedy otrzymuje list informujący o nominacji kardynalskiej swojego syna. U jego boku stoi jego małżonka Barbara Brandenburska, gromadzą się tłumnie dzieci, dworzanie, karły. Uczestnicy wydarzenia ujęci są w nienaturalnie wyprostowanych, portretowych pozach. Małżonkowie w popularnie przyjętej nazwie komnaty to właśnie Ludwik (Ludovico) III i Barbara Brandenburska z rodu Hohenzollernów.

Jeszcze ważniejsza niż reportażowość jest iluzjonistyczność fresków Mantegni. Powierzchnie ścian pokryte freskami są wizualną kontynuacją rzeczywistej architektury komnaty. Iluzjonistyczne malowidła Mantegni możliwe były dzięki XV-wiecznym studiom nad perspektywą, zwłaszcza pracom Leona Battisty Albertiego (który także pracował dla Gonzagów). Posługujący się osiągnięciami studiów nad perspektywą XV-wieczni malarze wyznaczali prostokątne pola, które stanowiły “okna na świat”, przedstawiając rzeczywistość poza wnętrzem budynku, konstruując wyobrażony świat. Andrea Mantegna nie tylko rozszerzył ten sposób malowania na monumentalną skalę. Stworzył cały system odgórnie zaprojektowanej, spójnej dekoracji architektonicznej na wszystkich czterech ścianach komnaty.

Dekoracja ta ma przy tym charakter wybitnie realistyczny – realizm ten widoczny jest zwłaszcza w namalowanych przez niego elementach architektonicznych, które to właśnie stanowią płynne przejście między samym pokojem a freskami. Dworzanie z fresków Mantegni wchodzą np. po namalowanych schodach umieszczonych nad rzeczywistym kominkiem. Z poziomu widza jest to przekonująca imitacja przestrzeni trójwymiarowej. Komnata jest niewielka, ale freski Mantegni sprawiają, że wydaje nam się ona przestrzennym pawilonem w otwartej przestrzeni.

Na suficie Camera degli Sposi Mantegna namalował popiersia cesarzy rzymskich, posługując się przy tym monochromatyczną paletą. Ich celem jest podkreślenie majestatu władców Mantui, porównanie panowania Ludwika III z ich panowaniem. W centrum przyciąga uwagę iluzjonistyczny oculus (okrągły otwór), który pozwala widzieć namalowane niebo. Zmienia to sklepienie w “otwartą kopułę” – mimo że sklepienie jest płaskie, wydaje nam się wypukłe. Na jego obrzeżu, w formie koncentrycznej balustrady, stoją putti (nagie, tłuste figury dziecięcych “aniołków”) i kobiece postacie służących, a także paw – postacie te ujęte są w ostrym skrócie perspektywicznym. Spoglądają w dół na widza, uśmiechając się do niego. są wyraźnie ciekawskie. Efekt trompe l’oeil wzmacnia też roślinność wokół balustrady, która wydaje się spadać na stojącego pod nią obserwatora.

Oculus tworzy wyrazistą oś wertykalną, która kieruje obserwatora ku środkowi komnaty. To właśnie na środku Camera Picta przestrzeń, w której znajduje się obserwator najwyraźniej łączy się z przestrzenią malowideł ściennych. Układ taki to perspektywa di sotto in su (widok “od dołu wzwyż”), najważniejsze, wirtuozerskie ujęcie perspektywiczne w iluzjonistycznym malarstwie sufitowym renesansu. Wśród poprzedników Mantegni wyróżnia się Melozzo da Forlì, który użył perspektywy di sotto in su w swoich dziełach stworzonych dla papieża Sykstusa IV i całego rodu della Rovere.

Sam Mantegna tworzył także inne malowidła iluzjonistyczne, w tym stanowiący dekoracje teatralne późniejszy cykl Triumf Cezara (Hampton Court Royal Collection, Londyn). Jest także zapowiedzią spektakularnych sufitów iluzjonistycznych, które zyskały znaczną popularność w malarstwie XVII wieku. Camera degli Sposi aż do czasów Corregia pozostawała jednak niedoceniona, a jej wpływ na sztukę wczesnego renesansu był ograniczony. Podobny typ iluzjonizmu zastosował Corregio w malowidłach kopuły Katedry w Parmie, i dopiero od tego momentu rozpoczyna się bujny rozwój ulubionego w sztuce baroku malarstwa iluzjonistycznego. W XVII wieku rozwiązania bardzo podobne do tych, które zrealizował Andrea Mantegna (hipotetyczny obserwator stojący w wyróżnionym miejscu pomieszczenia) przyjęli Andrea Pozzo i Giovanni Lanfranco.

Komnata Małżonków jako dokument życia codziennego renesansu

W niewielkiej komnacie pałacowej fikcyjne i rzeczywiste postacie przenoszą się wprost ze świata zewnętrznego do (w zasadzie jeszcze średniowiecznego, nie renesansowego) zamku. Realizm Mantegni sprawia, że Comnata degli Sposi stanowi ważny dokument życia społecznego epoki renesansu. Freski Mantegni mają w zasadzie charakter programowy – mają na celu przedstawienie życia dworskiego Mantui w sposób wprawdzie imponujący, ale też bezpośredni, tak jak rzeczywiście wyglądało. Widzimy więc samego władcę z rodu Gonzagów, wśród rzeczywistych dworzan, oczekującego na przybycie swojego syna, kardynała. Realistycznie ukazana jest także scena polowania, która dostarcza artyście nie tylko możliwości ukazania różnych typów dworskich, ale także władcy w majestacie, gdyż polowanie to aktywność naśladująca zwycięską wojnę.

Realistyczne są także detale fresków Mantegni, np. stroje księcia i dworzan. Postacie dworzan są zresztą prawdopodobnie portretami rzeczywistych osób. Wskazuje na to choćby fakt ze podobizny członków rodu Gonzagów na freskach Mantegni, które z całą pewnością są portretami, nie są idealizowane. Nie ma tu też wiele atrybutów władzy, na jednym z fresków władca ukazany jest nawet w nieformalnej tunice. Kontrastuje to z dostojnymi pozami i pełnymi splendoru strojami i akcesoriami, w których malarstwo XV wieku ukazuje Medyceuszy. Mimo że książę Mantui oczekuje na list, atmosfera fresków jest swobodna, intymna, zrelaksowana.


Tagi
Encyklopedia sztuk pięknych

Dodaj komentarz