c.k.

c.k. – skrót stosowany w nazwach wielu instytucji austriackiej części monarchii austro-węgierskiej – tak instytucji cywilnych, jak i instytucji wojskowych. Skrót rozwija się jako “cesarsko-królewski”. Dla całej monarchii austro-węgierskiej stosowano natomiast rzadszy skrót c. i k. – “cesarski i królewski”. Wiąże się on z tytułami monarszymi, którymi posługiwali się władający Austro-Węgrami Habsburgowie – cesarza Austrii, króla Węgier, a także króla Czech.


W języku niemieckim skróty te występowały odpowiednio w formach k.-k. (kaiserlich und königlich) i k.u.k. (kaiserlich und königlich). Przykładem może być niemiecka nazwa armii Austro-Węgier: Kaiserliche und königliche Armee.

Skrót znany jest także z tytułu popularnego filmu komediowego C.K. Dezerterzy (1986, reżyseria Janusz Majewski), na podstawie powieści Kazimierza Sejdy pod tym samym tytułem z 1937 roku. Skrót c.k. w filmie oznacza więc “dezerterzy cesarsko-królewscy”, jest to więc ironia, szyderstwo. Jego zastosowanie często ma charakter humorystyczny – wiąże się z faktem, że był on stosowany bardzo szeroko, a jednocześnie w sposób nienaturalny, dziwaczny językowo. Stał się przez to symbolem przerostu biurokracji w Austro-Węgrzech, doczekując się wielu żartobliwych trawestacji. Przykładem może być rozpowszechnione w Galicji słowo “Kakania”, odwołujące się do fekaliów. Podobne dowcipy językowe były częste w innych językach Austro-Węgier: tak np. austriacki pisarz Robert Musil stosował formę Kakanien. Przyczyną powstawania żartów językowych była tu również aliteracja.

Skrót wprowadzono szeroko po 1867 roku, kiedy to w związku z ugodą austriacko-węgierską powstały Austro-Węgry (przedtem funkcjonowało unitarne Cesarstwo Austriackie). W formie k.k. nie był oficjalnie używany na Węgrzech, stosowała go jedynie Przedlitawia (w tym Galicja, Austria, ziemie czeskie, ziemie słoweńskie, Dalmacja i Bukowina). W formie k.u.k. stosowany był w instytucjach wspólnych dla obu części państwa austro-węgierskiego. Wyjątkiem była jednak armia, która w obu częściach państwa stosowała skrót k.k.

Inne jest także znaczenie skrótów k.k. i k.u.k. W przypadku pierwszego przymiotnik “królewski” odnosi się do królestwa Czech, w przypadku drugiego do królestwa Węgier. Ziemie węgierskie (Translitawia, ziemie Korony św. Stefana) stosowały w nazwach swoich odrębnych instytucji własny skrót – m.k. (magyar királyi – “królewski węgierski”), który w języku niemieckim przybierał formę k.u. (königlich ungarisch).

Stosowano również skrót h. k. k., który występował zwłaszcza w nazewnictwie ministerstw Przedlitawii. Uzupełnia go przymiotnik hoh, “wysoki” – skrót odczytuje się więc jako hohes kaiserlich-königliches, “wysoki cesarsko królewski”. Występuje np. w nazwach h. k. k. Ministerium für Kultus und Unterricht (wysokie cesarko-królewskie ministerstwo kultury i edukacji), h. k. k. Ministerium für Handel und Volkswirthschaft (wysokie ministerstwo handlu i gospodarki krajowej).

Skrót c.k. w innych językach Austro-Węgier

Skrót c.k. stosowany był szeroko w wielu językach Austro-Węgier, przede wszystkim tych, które miały charakter oficjalny (język niemiecki, język węgierski) lub półoficjalny (język polski na terenie Galicji).

  • język chorwacki – c. i kr.
  • język czeski – c. a k., c.-k. (císařsko-královský)
  • język łaciński – C. R., caes. reg. (caesareus (et) regius)
  • język słowacki – c. a k. (cisársky a kráľovský), c. k. (cisársky kráľovský)
  • język słoweński – c. kr. (cesarsko-kraljevi)
  • język węgierski – cs. és kir. (császári és királyi),
  • język włoski – I. R. (Imperiale Regio)

Bibliografia:

  • Annette Daigger, Mit Robert Musil in Kakanien. Österreichbilder im Roman Der Mann ohne Eigenschaften, “Modern Austrian Literature”, t. 30, nr 3/4 (1997).

Tagi
Encyklopedia historycznaKsięga przysłów

Dodaj komentarz