Budowa słowotwórcza wyrazu

Budowa słowotwórcza wyrazu – struktura powiązanych wzajemnie części, z których składa się dany wyraz. Podstawowe elementy słowotwórcze wchodzące w skład wyrazu określa się terminem morfemy. Główne rodzaje morfemów to podstawa słowotwórcza i formanty słowotwórcze.

Budowę słowotwórczą poszczególnych części mowy w języku polskim omawiają artykuły: budowa czasownika, budowa przymiotnika, budowa rzeczownika, budowa przysłówka, budowa liczebnika.

Analiza słowotwórcza wyrazu

Budowę słowotwórczą wyrazu określa analiza słowotwórcza (porównaj też: analiza językowa). Drogą analizy słowotwórczej ustala się pokrewieństwo wyrazów. Analiza słowotwórcza wyrazu obejmuje przede wszystkim wyodrębnienie podstawy słowotwórczej wyrazu i wchodzących w jego skład członów dodatkowych. Podstawa słowotwórcza (temat słowotwórczy) to najczęściej temat fleksyjny wyrazu podstawowego. Człony dodatkowe, formanty, za pomocą których utworzony został dany wyraz, odróżniają wyraz pochodny od wyrazu podstawowego. Przykłady: kot – kot-ek (gdzie afiks –ek to formant), pisać – na-pisać (gdzie formantem słowotwórczym jest przedrostek na-).

Każdy wyraz pochodny ma więc budowę dwuczłonową: składa się z podstawy słowotwórczej (przeważnie występuje tylko jedna podstawa słowotwórcza – wyjątkiem są wyrazy złożone, o większej liczbie podstaw) oraz jednego lub więcej formantów. Podstawa słowotwórcza nie musi być identyczna z wyrazem podstawowym, może się od niego różnić głoskami obocznymi. Formanty słowotwórcze dodaje się przed podstawą słowotwórczą (określa się je wtedy jako przedrostki lub prefiksy) lub po niej (określa się je wtedy jako przyrostki lub sufiksy). Rzadziej występują wyrazy, które tworzy się przez jednoczesne dodanie do tematu wyrazu podstawowego przedrostka i przyrostka, np. las – za-les-ić.