Budowa słowotwórcza czasowników

Budowa słowotwórcza czasowników w języku polskim – struktura słowotwórcza 1) czasowników utworzonych od innych części mowy – przede wszystkim czasowniki odrzeczownikowe (utworzone od rzeczowników) i czasowniki odprzymiotnikowe (utworzone od przymiotników); 2) czasowników utworzonych od innych czasowników (czasowniki odczasownikowe); 3) form koniugacyjnych w obrębie tego samego czasownika.


Porównaj: budowa słowotwórcza liczebników, budowa słowotwórcza przymiotników, budowa słowotwórcza przysłówków.

Czasowniki odimienne. Formy czasownika

Czasowniki odrzeczownikowe i czasowniki odprzymiotnikowe stanowią formy słowotwórcze odmienne. Określa się je łącznie terminem “czasowniki odimienne”. Przykłady czasowników odrzeczownikowych: zalesić (od las), żartować (od żart). Przykłady czasowników odprzymiotnikowych: bielić (od biały), chorować (od chory).

Czasownik charakteryzuje się bogactwem form fleksyjnych (form odmiany, form koniugacyjnych). Wyróżnia się osobowe formy czasownika (słowa osobowe) i bezosobowe formy czasownika (bezokolicznik i imiesłów – w tym imiesłów przymiotnikowy i imiesłów przysłówkowy). Wszystkie te formacje słowotwórcze stanowią formy słowotwórcze odczasownikowe, mające właściwe sobie znamiona budowy słowotwórczej, które wyróżniają je spośród innych form. Tak np. dla bezokolicznika charakterystyczną końcówką słowotwórczą jest w języku polskim formant –ć, rzadziej zdarza się pochodny formant –c.

Budowa czasowników dokonanych i niedokonanych oraz jednokrotnych i wielokrotnych

Czasowniki dokonane i czasowniki niedokonane różnią się między sobą pod względem budowy słowotwórczej przyrostkami bądź występowaniem lub brakiem przyrostka (budowa czasowników dokonanych i niedokonanych). Przykłady: tracićstracić (występowanie przedrostka), sięgaćsięgnąć (różnica przyrostka).

Czasowniki jednokrotne i czasowniki wielokrotne różnią się między sobą pod względem budowy słowotwórczej przyrostkami oraz obecnością rdzenia (nie przedrostkami; zob. budowa słowotwórcza czasowników jednokrotnych i wielokrotnych). Przykłady: chodzićchadzać, przesiedziećprzesiadywać.

Czasowniki tworzone od liczebników, zaimków i wyrażeń przyimkowych

Istnieją także nieliczne czasowniki tworzone od innych części mowy (zaimków i liczebników) oraz od wyrażeń przyimkowych. Przykłady czasowników tworzonych od liczebników: podwoić, potroić (od dwoje i troje). Przykłady czasowników tworzonych od zaimków: oswoić, przyswoić (od zaimka swój), tykać (od zaimka ty). Przykłady czasowników tworzonych od wyrażeń przyimkowych: podpiwniczyć (od wyrażenia pod piwnicą).


Tagi
Encyklopedia językoznawstwa ogólnego

1 komentarz do “Budowa słowotwórcza czasowników”

Dodaj komentarz