Budowa przymiotników

Budowa przymiotników w języku polskim – struktura słowotwórcza przymiotników utworzonych od części mowy innych niż przymiotniki (w tym przymiotniki odrzeczownikowe, przymiotniki odczasownikowe itd.) oraz przymiotników utworzonych od innych przymiotników (przymiotniki odprzymiotnikowe), a także od skrótowców i wyrażeń przyimkowych. Także struktura słowotwórcza przymiotników złożonych oraz struktura form stopni w obrębie tego samego przymiotnika.

Porównaj: budowa czasowników, budowa liczebników, budowa przysłówków.

Przymiotniki pochodne dzieli się więc, w zależności od rodzaju ich podstawy słowotwórczej, na przymiotniki odczasownikowe, przymiotniki odrzeczownikowe, przymiotniki odprzymiotnikowe, przymiotniki odprzysłówkowe, przymiotniki utworzone od wyrażeń przyimkowych, przymiotniki utworzone od wyrażeń przyimkowych oraz przymiotniki utworzone od skrótowców.

Przymiotniki odczasownikowe tworzy się najczęściej za pomocą formantów –ny, –liwy, –iwy, –alny, –ly. Oznaczają one skłonności do czegoś oraz możliwość podleganiu jakiejś czynności. Przykłady: szkodliwy (od szkodzić), dbały (od dbać).

Przymiotniki odprzymiotnikowe tworzy się najczęściej za pomocą przyrostków –awy, –utki, –uteńki, –uśki, –sieńki, –eńki. Rzadziej występują przymiotniki odprzymiotnikowe tworzone za pomocą przedrostków nad-, pod-, przed-, przy-. Przykłady: białawy, bieluśki, nadwrażliwy, podgorączkowy.

Przymiotniki odprzysłówkowe tworzy się najczęściej za pomocą formantów przyrostkowych –owy, –ny, –ejszy, –eczny. Przykłady: natychmiastowy (od natychmiast), wczorajszy (od wczoraj).

Przymiotniki odrzeczownikowe tworzy się najczęściej za pomocą afiksów –owy, –any, –ny, –ski, –isty. Stanowią one najczęściej przydawki oznaczające relację pomiędzy rzeczownikiem określanym a rzeczownikiem określającym. Przykłady: marcowy, żelazny, ceglany, polski, fryzjerski, wiekuisty.

Przymiotniki złożone to najczęściej złożenia oparte są na dwóch tematach połączonych formantem –o-. Mogą to być złożenia oparte na dwóch tematach przymiotnikowych (ciemnoniebieski, historyczno-językowy), istnieją także takie złożenia, gdzie drugi z członów jest tematem rzeczownikowym lub czasownikowym (małorolny).  Rzadszą grupę przymiotników złożonych stanowią zrosty o tematach połączonych w związku rządu, typu czcigodny, wiarygodny.