Boksyty, boksyt

Boksyty – boksyt to skała osadowa złożona głównie z wodorotlenków glinu, w kolorze czerwonym, szarym lub białym. Boksyt to ruda glinu, stanowi ona główny surowiec do pozyskiwania aluminium. Używana jest także jako materiał budowlany. Do głównych domieszek, które w niej występują należą krzemionka, tlenek żelaza i tlenek tytanu. Boksyty zaliczane są do skał alitowych (ality), podobnie jak ich odmiana – lateryty oraz terra rossa.

Nazwa minerału pochodzi z języka francuskiego – bauxite. Wywodzi się ona od miejscowości Baux w Prowansji (jej pełna nazwa to Les Baux de Provence). W języku angielskim: bauxite.

Boksyty – skały osadowe stanowiące surowiec do produkcji aluminium

Boksyty to ilaste skały osadowe, stanowiące mieszaninę uwodnionych tlenków glinu – należą do nich minerały takie jak hydragilit (gibbsyt), bemit (bohemit) i diaspor w zmiennych proporcjach. Zawartość tlenku glinu w boksytach waha się od 50% do 70%. Występujące w niej domieszki takie jak tlenek krzemu (krzemionka), tlenek tytanu i tlenek żelaza pochodzą głównie z procesów wietrzenia skał krzemianowych. Boksyt zawiera również skały ilaste (w tym kaolinit i haloizyt), kwarc, rutyl i inne domieszki.

Boksyt występuje typowo w formie pizolitycznej, tj. złożonej z małych, okrągłych konkrecji. Jest to skała miękka i drobnoziarnista, słabo spojona lub twarda i zwięzła, ziemista i glinopodobna. Występuje najczęściej w kolorze czerwonym lub brunatnym, także szarym i białym – w zależności od rodzaju i proporcji składników. Do odmian boksytu należy lateryt, brunatnoczerwona skała powstajaca w ciepłym klimacie w wyniku wietrzenia skał glinokrzemianowych. Z boksytów powstają szmergle, kopaliny (złoża zmetamorfizowane) stosowane jako materiał ścierny. Aluminium nie jest wytwarzane bezpośrednio z boksytów – należy wpierw pozyskać z nich tlenek glinu, czemu służy proces Bayera, przeprowadzany bezpośrednio w pobliżu kopalń boksytów.

Boksyt jest szeroko rozpowszechniony, nie wszystkie złoża mają jednak znaczenie komercyjne. Największe ilości występują w klimacie gorącym i suchym, w miejscu wietrzenia skał glinokrzemianowych. Największe złoża boksytów występują w Gwinei, Australii, Gujanie, Surinamie, Brazylii, Indiach Stanach Zjednoczonych (Alabama, Arkansas, Georgia) oraz na Jamajce. W Europie stosunkowo duże złoża występują na Węgrzech, a także we Francji, Chorwacji, Bośni i Hercegowinie oraz Grecji. W Polsce niewielkie złoża boksytów występują w okolicach Nowej Rudy. Historycznie boksyty wydobywano w Prowansji (okolice miasta Baux), gdzie też zostały odkryte – pierwotnie uważane były za minerał, są jednak substancją niekrystaliczną. Są one głównym źródłem glinu i jego związków, w tym tlenku glinu, tritlenku glinu i ałunu. Boksyt stosowany jest także do do wytwarzania syntetycznych materiałów ściernych, jako materiał ogniotrwały (np. do świec zapłonowych i okładzin pieców), w metalurgii jako topnik oraz to wytwarzania szybkotwardniejącego cementu.