Bohater pozytywny

Bohater pozytywny – typ postaci literackiej (ewentualnie filmowej itp.). Postać literacka skonstruowana celowo tak, aby czytelnicy utożsamiali się z nią i solidaryzowali,  aby jej postępowanie uznawali za właściwe i godne naśladowania.


Bohater pozytywny, biały charakter, protagonista, antybohater

Postać taka reprezentuje zazwyczaj także typ zachowań uznawanych za właściwe przez narratora i samego autora dzieła. Niekiedy bohater pozytywny stanowi wręcz porte-parole autora, czyli bohatera literackiego wypowiadającego się bezpośrednio w jego imieniu. Odbiorca dzieła nie ma oczywiście obowiązku zgadzać się z zamierzeniem autorskim – w związku z faktem, że ocena postępowania bohatera utworu wynika zasadniczo z nie zawsze podzielanego przez odbiorców przyjętego w danej kulturze systemu norm etycznych i estetycznych, a także wielu innych uwarunkowań historycznych i kulturowych.

Przeciwieństwo bohatera pozytywnego to bohater negatywny, typem bohatera negatywnego jest tzw. czarny charakter. Określenie “biały charakter” jest rzadziej stosowane i podobnie jak “czarny charakter” (Schwarzcharakter) powstało pod wpływem języka niemieckiego, a także angielskiego (odpowiednio “bad guy” i “good guy”, “black hat” i “white hat”). Oba terminy zresztą nie mają charakteru akademickiego, a ponadto stosowane są głównie w odniesieniu do filmów, komiksów, względnie literatury sensacyjnej i kryminalnej.

Zbliżony charakter mają także określenia “protagonista” i “antagonista”, wywodzące się z teatru greckiego. Protagonista jest głównym bohaterem utworu literackiego (przede wszystkim dramatu, także filmu), najczęściej bohaterem pozytywnym. Antagonista był w teatrze greckim aktorem grającym drugą co do ważności rolę. Dziś określa się tak często przeciwnika głównego bohatera, przeważnie bohatera negatywnego.

“Bohaterami pozytywnymi” nazywa się więc często nie tyle postacie poboczne utworu, których zachowania ocenić można pozytywnie, co protagonistów, których działania wykazują takie cechy. W związku z faktem, że samo słowo “bohater”, “heros” budzi skojarzenia pozytywne, często bohaterów pozytywnych nazywa się wprost “bohaterami” utworu. Właśnie z tego powodu termin “bohater literacki” w znaczeniu ogólnym zastępuje się zresztą często nie budzącym tego rodzaju pozytywnych skojarzeń neutralnym terminem “postać literacka”. Konwencję heroiczną “walki dobra ze złem” przełamuje się często w literaturze XX wieku – antybohater, postać pozbawiona cech heroicznych, często jest zarazem bohaterem pozytywnym.

W innych językach: Język angielski – positive hero. Język francuski – personnage positif. Język niemiecki – positiver Held.

Bohaterowie pozytywni w literaturze tendencyjnej i popularnej

Bohaterowie pozytywni i bohaterowie negatywni szczególnie silnie obecni są, ze względu na funkcję tych typów twórczości literackiej, w literaturze tendencyjnej i literaturze dydaktycznej, w różnego typu utworach moralistycznych i moralizatorskich, parenetycznych czy przeznaczonych dla dzieci i młodzieży, a także np. agitacyjnych, propagandowych i homiletycznych.

Bohater pozytywny to często kreacja w świadomy  sposób uproszczona. Z celową kreacją bohatera pozytywnego spotkać się można, poza literaturą tendencyjną i dydaktyczną, także w literaturze popularnej. To właśnie w literaturze popularnej uproszczenia psychologiczne i fabularne postaci literackich są szczególnie częste w wyraziste. Konwencję taką stosuje również film popularny, zwłaszcza w gatunkach filmowych takich jak western i film akcji. Jednoznaczność w wyborach moralnych jednostki nie zawsze wiąże się jednak ze sztampowością – jest ona typowa głównie dla literatury XIX wieku. W literaturze dawniejszej jednostki dokonujące jednoznacznie pozytywnych wyborów moralnych, stanowiące “wzorzec cnót”, częściej przedstawiane są w sposób oryginalny i wartościowy literacko – przykładem może być Eneasz, główna postać Eneidy, dzieła stanowiącego wyraz rzymskiej propagandy państwowej.

Pozytywizm i realizm socjalistyczny

W historii literatury polskiej silne przeciwstawienie bohaterów pozytywnych i negatywnych obecne było bardzo wyraźnie w literaturze tendencyjnej epoki pozytywizmu. Najbardziej wyraźne przeciwstawienie bohaterów negatywnych widoczne jest w literaturze socrealizmu (realizmu socjalistycznego, np. agitka), gdzie uwypuklenie cech negatywnych i pozytywnych ustalono odgórnie, ze względu na potrzeby propagandy, za wymóg formalny stawiany utworom.

Zobacz też: agitacja (z rozdziałem o środkach literackich i językowych agitacji), bohater zbiorowy, bohater liryczny.


Tagi
Encyklopedia filozofiiEncyklopedia literatury

Dodaj komentarz