Bartłomiej z Bydgoszczy

Bartłomiej z Bydgoszczy OFMObs, znany także pod imieniem Bartosław z Bydgoszczy (ok. 1478-1548) – polski leksykograf, autor dwóch słowników. Zakonnik, członek zakonu bernardynów. Całe życie działał w Bydgoszczy, pozostawił po sobie dwa słowniki ważne dla badań nad historią języka polskiego.


Bartłomiej z Bydgoszczy: Biografia i dzieło

Urodził się około 1478 roku w Bydgoszczy. Do zakonu bernardynów (gałąź franciszkanów) wstąpił przed 1500 rokiem. Studiował prawdopodobnie na Akademii Krakowskiej. W 1505 roku uzyskał stopień bakałarza Akademii Krakowskiej. Był gwardianem (1518–1520 i 1524), mistrzem nowicjatu i nauczycielem bydgoskiego studium
filozoficznego przy klasztorze bernardynów. Uważany jest za najwybitniejszego przedstawiciela swojego zakonu w XVI-wiecznej Polsce.

Dzieła Bernardyna z Bydgoszczy (razem z omówionymi niżej słownikami) obejmują sześć rękopisów liczących łącznie 2600 stron. W latach 1500-1502 sporządził kopiarz zawierający różne teksty związane głównie z zakonem franciszkańskim. Znalazły się w nim ustawy zakonne, uchwały kapitulne, bulle i przywileje papieskie (w tym potwierdzenie papieskie polskiej prowincji bernardynów z 1467 roku), spis przełożonych generalnych i świętych zakonu, Kwiatki św. Franciszka z Asyżu i inne teksty. W 1510 roku napisał dzieło Expositio regulae Fratrum Minorum (rękopis IV, Q 196 w Bibliotece Uniwersytetu Wrocławskiego) dotyczące reguły zakonnej.

Najważniejszym dziełem Bartłomieja z Bydgoszczy są jednak dwa słowniki polsko-łacińskie. Stanowią one najbogatszy zbiór leksyki polskiej z pierwszej połowy XVI wieku. Pierwszy z nich ukończony został w 1532 roku. Nosi on tytuł Vocabularius ex Calepino breviloquo et mamotrecto recollectus (rękopis XVIII 53 Archiwum Archidiecezjalnego w Poznaniu). Znany jest od 1900 roku, kiedy to jego wydanie pod tytułem Słownik łacińsko-polski Bartłomieja z Bydgoszczy ogłosił Bolesław Erzepki. Jest to dzieło obszerne, obejmujące 4272 wyrazy polskie używane w czasach Bartłomieja, a także dawniej. Ma przy tym charakter kompilacyjny, opiera się na wcześniejszych słownikach – do źródeł należały trójjęzyczny Słownik Murmeliusza, Dictionarium trium linguarum Franciszka Mymera i słownik Jana Cervusa (Tucholczyka). Bartłomiej z Bydgoszczy wzbogacił jednak zawartość źródeł.

Drugi słownik, pochodzący z 1544 roku, ma mniejsze znaczenie i został poznany później. Jego treścią są właściwe marginalia do słownika niemieckiego humanisty Jana Reuchlina Vocabularium breviloquus z 1488 roku. Materiał leksykograficzny jest tu jednak o wiele bardziej rozległy, obejmuje około 11000 wyrazów.

W obu słownikach występuje wiele dialektyzmów odpowiadających północnopolskiemu pochodzeniu leksykografa. Bartłomiej z Bydgoszczy zmarł w 1548 roku w Poznaniu.

Bibliografia:

  • Jan Łoś, Początki piśmiennictwa polskiego, 1922.
  • Kamil Kantak, Z przeszłości bernardynów bydgoskich, “Przegląd Bydgoski” Rocznik 1933, zeszyt 2.
  • Edward Szmańda, Nowe badania nad Bartłomiejem z Bydgoszczy, w: Kronika Bydgoska VII (1976-1979), 1986.
  • Stefan Wierczyński, biogram w: Polski Słownik Biograficzny, t. 1, 1935.

Tagi
Encyklopedia historycznaEncyklopedia językoznawstwa ogólnegoEncyklopedia religii

Dodaj komentarz