Argumentum ad hominem

Argumentum ad hominem – w logice: argument erystyczny (trop erystyczny, chwyt erystyczny), sposób argumentowania polegający na przytoczeniu na poparcie swojego stanowiska racji przyjętych przez stronę przeciwną lub racji wynikających z założeń przyjętych przez stronę przeciwną. Nazwa pochodzi z języka łacińskiego, znaczy ona “argument (dostosowany) do człowieka”.


Argument ad hominem określa się alternatywnie także jako argumentum ex concessis (argumentum ex concesso, “argument z uznanego, tezy uznanej przez oponenta”). Często utożsamia się argumenty ad hominem i argumenty ad personam – argumenty ad personam omówione zostały w osobnym artykule. Pierwsze odwołują się do tez uznanych już uprzednio przez oponenta, drugie najczęściej stanowią formę jego dyskredytacji.

Porównaj: argumentum ad absurdum, argumentum ad amicitiam, argumentum ad antiquitatem, argumentum ad auditorem, argumentum ad baculum, argumentum ad captandum vulgus, argumentum ad consequentiam, argumentum ad crumenam, argumentum ad fidem, argumentum ad ignorantiam, argumentum ad invidiam, argumentum ad iudicium, argumentum ad metum, argumentum ad misericordiam, argumentum ad orationem, argumentum ad personam, argumentum ad passiones, argumentum ad populum, argumentum ad quietem, argumentum ad rem, argumentum ad reverentiam, argumentum ad ridiculum, argumentum ad socordiam, argumentum ad superbiam, argumentum ad superstitionem, argumentum ad vanitatem, argumentum ad verecundiam, argumentum ad vertiginem, argumentum a fortiori, argumentum a silentio, argumentum ad exemplum, argumentum ab utili, arguementum a contrario, argumentum ex concessis, argumentum a simili.

Argument ad hominem stanowić może tak lojalny, jak i nielojalny chwyt erystyczny. Jest on chwytem lojalnym, kiedy posługujący się nim jest rzeczywiście przekonany o prawdziwości racji, na które się powołuje (“powinieneś uznać dane zdanie, skoro wynika pewnej przesłanki, a przesłanka ta jest prawdziwa”). W przeciwnym przypadku stanowi nielojalny chwyt erystyczny, pozamerytoryczny sposób argumentowania (np. “kup mi samochód, przecież sam mówiłeś, że człowiek powinien korzystać z życia”).

Argumentacja ad hominem opiera się na następującej tautologii: jeśli x uznaje zdanie ‘p’ i x uznaje, że zdanie ‘q’ wynika ze zdania ‘p’, to x powinien uznać, że q. Osoba argumentująca ad hominem stosuje tego rodzaju rozumowanie, mimo że sama nie uznaje racji zdania q (lub nawet wie, że racja ta jest zdaniem fałszywym) – względnie nie uznaje wynikania zdania q ze zdania p (lub wie, że nie zachodzi takie wynikanie).

Podobnie jak argumentacja ad vanitatem, ad verecundiam i ad ignorantiam argumentacja ad hominem (rozumiana jako nielojalny chwyt erystyczny) stanowi sofizmat afirmacyjny – rozumowanie, o którym argumentujący wie, że jest błędne, a jednak odwołuje się do niego, chcąc celowo wprowadzić interlokutora  w błąd.

Argumentum ad hominem: Przykład

  • Uczniowie proszą nauczyciela biologii o zorganizowanie wycieczki do parku. Uzasadniając swoją prośbę argumentują, że sam nauczyciel uważa, że bezpośrednia obserwacja przyrody jest konieczna dla jej pełnego poznania.

Przytoczony tu argument ten jest lojalnym chwytem erystycznym, jeśli uczniowie sami rzeczywiście wierzą w to, że do poznania przyrody konieczny jest bezpośredni kontakt z nią. Jeśli jednak nie wierzą w to zdanie, stosują nielojalny chwyt erystyczny, naciągając nauczyciela na wycieczkę w czasie lekcji.

Ad hominem i ad personam

Niekiedy, zwłaszcza w obcojęzycznej literaturze logicznej, podaje się także inną definicję argumentu ad hominem, utożsamiającą go z argumentacją ad personam. W terminologii polskiej częstsze jest natomiast utożsamianie argumentu ad hominem z argumentem ex concessis. Argumentacja ad personam polega na wykazywaniu wad osobistych przeciwnika, co doprowadzić na do zdyskredytowania nie tylko jego samego, ale także jego poglądów – nie na udawanym uznaniu racji przeciwnika.

Pojęcie argumentu ad hominem wprowadził do terminologii logicznej John Locke w Rozważaniach dotyczących rozumu ludzkiego (1690). Locke przedstawia w tym dziele zwięzłą definicję tego argumentu: “Trzecim środkiem jest przycisnąć człowieka konsekwencjami wysnutymi z jego własnych zasad lub z tego, na co się zgodził.  Sposób ten jest znany pod nazwą ad hominem“. Locke, twórca terminu, utożsamia więc argument ad hominem z argumentem ex concessis.

Locke pisze, że argument jest szeroko znany pod podaną przez niego nazwą, nazwa ta nie była jednak znana wcześniej. Jej twórca nawiązuje prawdopodobnie do pewnych fragmentów pism logicznych Arystotelesa (TopikiO dowodach sofistycznych) omawiających podobną problematykę. Arystoteles omawia kierowanie argumentów bezpośrednio przeciw osobie przeciwnika, co tłumaczenia jego pism oddawały łacińską frazą ad hominem, zamiast kierowania argumentów przeciw innym argumentom, co z kolei tłumaczenia oddawały frazą ad orationem.

W późniejszej literaturze logicznej i filozoficznej pojawiło się wiele różnych rozumień argumentu ad hominem. Do utożsamienia argumentów ad hominem (wbrew definicji Locke’a) z argumentami ad personam przyczynił się przede wszystkim Arthur Schopenhauer i jego dzieło Erystyka, czyli Sztuka prowadzenia sporów. Pod wpływem Schopenhauera w anglojęzycznej literaturze logicznej i w wielu innych kulturach termin “argumentum ad hominem” oznacza atak na cechy przeciwnika, nie na jego argumenty – a więc to, co w Polsce określa się częściej jako “argumentum ad personam”. Współcześnie jednak także w polskiej literaturze logicznej coraz częściej pojawia się utożsamienie “ad hominem” i “ad personam”, podczas gdy dawne rozumienie argumentów ad hominem oddaje się terminem “argumenty ex concessis”.

 


Tagi
Encyklopedia filozofiiEncyklopedia retorykiKsięga przysłówLeksykon języka łacińskiego

Dodaj komentarz