Archiwalia

Archiwalia, także zasoby archiwalne – ogólne określenie wszelkiego rodzaju materiałów (materiały archiwalne) przechowywanych w archiwum lub kwalifikujących się do takiego przechowywania. Niezależnie od techniki ich sporządzenia określa się tak wszelkie dokumenty powstałe  w wyniku działalności urzędów i instytucji (o charakterze prawnym lub politycznym), względnie dokumenty powstałe w wyniku społecznej, artystycznej lub naukowej działalności osób prywatnych, które ze względu na dużą wartość naukową lub praktyczną przeznaczone są do włączenia do zasobu archiwum i wieczystego przechowywania w nim.

Archiwalia to przede wszystkim dokumenty i akta, a także pisma prywatne, nie mające już bieżącej wartości użytkowej – przede wszystkim rękopiśmienne. Do archiwaliów zalicza się nie tylko dokumenty pisane, ale także materiały audiowizualne, zwłaszcza wytworzone przez urzędy i instytucje państwowe lub przez organizacje społeczne. Termin można rozumieć także szerszej, obejmując nim wszystkie typy dokumentacji (powstającej w przeszłości i powstającej współcześnie), które mają znaczenie jako źródła historyczne. Zasoby archiwalne rozumiane jako źródła informacji historycznych mówią o działalności urzędów i innych organów państwowych, a także życiu społecznym i gospodarczym oraz o rozwoju nauki i kultury. Nauka o archiwach i archiwaliach (zwłaszcza ich systematyzacji) to archiwistyka.

Materiały archiwalne, zasoby archiwalne

Bardzo podobne znaczenie mają terminy materiały archiwalne i zasoby archiwalne, ich definicja nie jest jednak identyczna. Zasoby archiwalne (określane też jako “zasoby archiwum”) to całość materiałów, które przechowuje archiwum. Materiały archiwalne to wszelkie dokumenty stanowiące wytwór twórców zespołów, które kwalifikują się do przechowywania w archiwum – przede wszystkim zbiór materiałów przechowywanych w archiwum wieczyście, oznaczanych literą “A”.

Termin “materiał archiwalny” ma także inne znaczenie, oznaczając materiały piśmienne (np. ołówki) o wysokiej trwałości i jednocześnie nieszkodliwe dla przechowywanych w archiwum dokumentów.

Archiwalia: uwagi językowe, etymologia

Słowo w zasadzie nie występuje w języku polskim w liczbie pojedynczej – możliwą liczbą pojedynczą jest omówione wyżej określenie alternatywne, materiał archiwalny i zasób archiwalny. Forma luczby pojedynczej “archiwalium” nie istnieje w języku polskim, mimo że jest etymologicznie poprawna.

Etymologia: słowo nie przeszło do języka polskiego bezpośrednio z łaciny, ale za pośrednictwem języka niemieckiego – Archivalien. W łacinie występują rzeczowniki archium i rzadszy archivum, oznaczające zapiski publiczne, stanowiące latynizację greckiego ἀρχεῖον, archeion. Od rzeczownika tego można utworzyć przymiotnik archivalis, archivale – forma rodzaju nijakiego liczby mnogiej archivalia oznacza wtedy “to, co odnosi się do zapisków publicznych”.

W innych językach: język angielski – archive; język francuski – documents d’archives; język niemiecki – Archivalien.