Antycypacja

Antycypacja, także antycypowanie – w znaczeniu ogólnym: wyprzedzanie czegoś, przedwczesne wykonywanie jakiejś czynności lub przewidywanie jakiegoś zdarzenia. W podobnym znaczeniu termin “antycypacja” pojawia się także w psychologii. W terminologii filmowej wyraz ten oznacza rodzaj chwytu montażowego. W filozofii termin posiada wiele znaczeń, określa się tak np. przekonania, które nie zostały zweryfikowane przez doświadczenie (przyjęte wstępnie). Termin ma także wiele innych znaczeń szczegółowych (w prakseologii, muzyce, genetyce, językoznawstwie).


Etymologia: z języka łacińskiego. Czasownik anticipoanticipare znaczy “poprzedzać”, “powziąć z góry”, “skrócić drogę”. Rzeczownik anticipatio (także w formie anticipatum) oznacza “pierwotne wyobrażenie”, “wstępne pojęcie o czymś”, “naturalne lub wrodzone wyobrażenie”. Zwłaszcza w sensie filozoficznym słowo łacińskie stanowi odpowiednik greckiego terminu prolepsis.

Antycypacja w psychologii

W psychologii pod pojęciem “antycypacji” rozumie się dotyczącą wykonywania czynności zdolność uprzedzania. Określona czynność może być przez jednostkę zrealizowana przed uzyskaniem sygnału komunikującego o potrzebie jej wykonania. Jest to możliwe dzięki zdobywanym przez jednostkę doświadczeniom i silnie utrwalonym mechanizmom szybkiego reagowania na bodźce (mechanizm percepcyjno-antycypacyjny). Tak rozumianą antycypację definiować można także jako przystosowanie ruchowe do bodźców.

Zjawisko antycypacji ma duże znaczenie dla kształtowania się relacji i postaw interpersonalnych. Leży także u postawy preferowania określonych zachowań, w tym zwłaszcza zachowań odruchowych. W szczególności na antycypowanych oczekiwaniach jednostek oparte są tak lęk, jak i poczucie satysfakcji osobistej.

Literatura przedmiotu: Waldemar Tłokiński, Frustracja potrzeb komunikacyjnych. Rola antycypacji, w: idem, Lęk. Zjawisko umotywowane, 1995.

Antycypacja w filozofii

W filozofii stoików i epikurejczyków antycypacja (prolepsis) to spontaniczne przechodzenie od szczegółowych spostrzeżeń do sądów o charakterze ogólnym.

Francis Bacon określał tak uogólnienia przedwczesne, opierające się na zbyt małej liczbie faktów. Uogólnienia takie jednocześnie nie nasuwają tworzącym je wątpliwości.

Immanuel Kant określał tak poznanie, dzięki któremu można określić a priori dane dostarczane przez doświadczenie aposterioryczne.

Termin pojawia się często także w fenomenologii (Edmund Husserl) i w związanym z nią egzystencjalizmie (Martin Heidegger, Maurice Merleau-Ponty, Jean-Paul Sartre). Określa się tak projektujący sposób bytowania.

Stosunkowo często, także potocznie, pojęcie pojawia się w sensie metodologicznym. Określa  się tak przyjęcie hipotezy, a także przyjęcie dowolnego twierdzenia, które na danym etapie rozwoju nauki nie zostało jeszcze zweryfikowane lub sfalsyfikowane (twierdzenie to może jednak zostać zweryfikowane lub sfalsyfikowane w przyszłości).

Antycypacja w prakseologii

W prakseologii (teorii sprawnego działania) antycypacja to wszelkie działania zapobiegające zawczasu zdarzeniom niepożądanym. Także działania przygotowujące warunki do zajścia zdarzeń pożądanych. Przeciwieństwem tak zdefiniowanej antycypacji jest kunktacja.

Antycypacja w filmie

W terminologii filmowej termin “antycypacja” oznacza pewien chwyt montażowy. Polega on na wprowadzenie w przebieg akcji filmu (jeszcze w fabularnej przeszłości) elementu zapowiadającego wydarzenia, które dopiero mają nastąpić )w fabularnej przyszłości). Dopiero w świetle późniejszych wydarzeń element ten ujawnia w pełni swoje właściwe znaczenie.

Podobne znaczenie ma angielskie określenie flash forward (flashforward). Oznacza ono scenę z przyszłości wmontowaną w bieżącą akcję filmu.

Inne znaczenie ma termin “antycypacja dokumentalna”, stanowiące synonim terminu “rekonstrukcja dokumentalna”. Rekonstrukcja dokumentalna to filmowy zapis wydarzenia rzeczywistego wykonany za pośrednictwem rzeczywistości fingowanej.

Inne znaczenia

W językoznawstwie – przedwczesne wykonanie ruchu artykulacyjnego głoski, przyczyna upodobnień wstecznych.

W muzyce – zjawisko harmoniczne. Określa się tak pojawiający się w akordzie obcy dźwięk, który stanowi składnik kolejnego akordu.

W genetyce antycypacja genetyczna oznacza występujące w niektórych chorobach genetycznych wcześniejsze pojawienie się objawów choroby w kolejnych pokoleniach, połączone z nasileniem się objawów.

Antycypacja rozumiana może być również jako nastrój oczekiwania na jakieś zdarzenie lub jako moment antycypacji, rozpoczęcie i stopniowe narastanie działania (np. w sztuce – por. Michał Anioł, Dawid).


Tagi
Encyklopedia filozofiiEncyklopedia psychologiiLeksykon filmu

Dodaj komentarz