Antologia

Antologia – publikacja zawierająca wybór utworów, fragmentów utworów lub sentencji, przy czym utwory te ukazały się już uprzednio; dokonany przez wydawcę naukowego i ogłoszony pod wybranym przez niego tytułem.


Antologie i zbliżone typy publikacji

Zazwyczaj ma się tu na myśli wybór pochodzący z dzieł więcej niż trzech autorów, konwencja ta nie jest jednak sztywno przestrzegana – zdarzają się nawet antologie utworów jednego autora. Jeśli antologie obejmują utwory różnych autorów, układa się je najczęściej według określonej tematyki (np. Cztery wieki poezji o Warszawie) lub według kryteriów historycznych i chronologicznych (np. Antologia poezji polskiego Oświecenia), względnie według kryteriów narodowych, językowych czy też ze względu na przynależność gatunkową. Zazwyczaj antologie (szczególnie poetyckie) zbierają utwory dotyczące określonego tematu, mogą też być podzielone na działy tematyczne – tematy te mogą być przy tym szerokie, obejmując utwory całych epok literackich, literatur narodowych i gatunków literackich (np. antologie bajek).

W innych językach: język angielski – anthology; język francuski – anthologie; język niemiecki – Anthologie.

Początkowo antologie zbierały jedynie utwory poetyckie, przede wszystkim epigramy. Dziś także antologiami częściej nazywa się wybory poezji, niż wybory prozy. Z literatury pojęcie przeszło jednak do innych dziedzin, spotyka się antologie utworów muzycznych i utworów filmowych. Szczególne znaczenie ma antologia filmowa – termin ten oznacza film pełnometrażowy złożony z powiązanych w jakiś sposób fragmentów innych filmów, który inaczej niż antologia literacka stanowić może samodzielne artystycznie dzieło.

Nazwa antologii pochodzi z języka greckiego – oznacza ona “wieniec”, “zbiór kwiatów” (ἀνθολογία, anthologia, złożenie wyrazów ἄνθος, anthos – kwiat, i λέγω, lego – zbieram). Nazwą tą Grecy oznaczali wybory drobnych utworów poetyckich, szczególnie epigramatów. Łacińskie “florilegium” jest dosłownym przekładem tego słowa.

Podobny charakter mają:

  • almanach – publikacja ukazująca się co roku, lub antologia powstałych w tym samym czasie utworów różnych pisarzy.
  • analecta – wybór fragmentów z pism różnych autorów oraz wyciągów z dokumentów.
  • ana – wybór tekstów dotyczących jakiegoś zagadnienia (np. Varsaviana) lub autora (np. Valesiana).
  • florilegium – łaciński synonim antologii.
  • chrestomatia – wybrane utwory różnych autorów, głównie do użytku szkolnego.
  • wypisy – wybór fragmentów dzieł sporządzony do celów dydaktycznych.
  • stromata – “kobierzec”, zbiór uznanych za szczególnie cenne rozpraw filozoficznych lub utworów literackich.
  • katalekty – odmiana antologii lub wypisów, zbiór krótkich utworów.
  • synopsis – ogólny przegląd określonej publikacji lub zestawienie tekstów o tym samym temacie.
  • collectanea – rękopiśmienny lub drukowany zbiór materiałów, wypisów i wyciągów.
  • miscellanea – zbiór tekstów różnych autorów i o różnej treści.
  • silva rerum – “las rzeczy”, zbiór utworów o różnorodnej treści.

Antologia grecka i rzymska

Antologia grecka

Zbiory epigramatów greckich określa się terminem Anthologia Graeca (Antologia Grecka). Pierwszy taki zbiór sporządził około 60 roku p.n.e. Meleager z Gadary, nadając mu tytuł Stephanos, czyli Wieniec. Zbiór ten obejmował tak utwory samego Meleagra, jak i 46 innych poetów, tak współczesnych, jak i dawniejszych. Do poetów tych należeli np. Archiloch, Safona, Mojro i Simonides. Ułożone były one w porządku alfabetycznym. Za panowania cesarza Kaliguli Filip z Tesaloniki rozszerzył ten zbiór o utwory trzynastu poetów późniejszych od Meleagra – w ten sposób powstał tzw. Wieniec Filipa.

Podobne wybory układali później Diogenianos z Heraklei (II wiek n.e.), Stratos z Sardes (III wiek n.e. – wiersze erotyczne skierowane do chłopców) i Agatias z Myriny (V wiek n.e.). Powstało także kilka antologii mniejszych rozmiarów, np. Sylloge EuphenianaSylloge Parisina. Żaden z nich nie zachował się całkowicie do naszych czasów.

Ocalałe fragmenty starszych antologii zebrał w V wieku n.e. Konstantinos Kefalas. Jego sławny zbiór, zachowany do dzisiaj, to Antologia Palatyńska. Zbiór ten nie ma układu alfabetycznego (jak antologia Meleagra), ale rzeczowy – składa się z 15 ksiąg w układzie tematycznym. Bardzo znana jest także antologia, którą na podstawie Antologii Palatyńskiej – dodając jednak wiele nowych utworów – sporządził w XIII wieku bizantyjski mnich Maksym Planudes. Nosi ona tytuł Antologia Planudejska (Anthologia Planudea), składa się z siedmiu ksiąg. Antologię Planudejską opublikował po raz pierwszy Giovanni Lascaris we Florencji w 1497 roku.

W 1607 roku Claude Saumaise (Salmasius) odnalazł w bibliotece w Heidelbergu rękopis Antologii Palatyńskiej, kodeks zwany Codex Palatinus (Cod. Pal. 23, pochodzący z XI wieku). Nazwa antologii Kefalasa pochodzi właśnie od tytułu tego kodeksu. Saumaise dopisał także do Antologii Planudejskiej pochodzące z niego brakujące epigramy. Codex Palatinus ma także wiele późniejszych odpisów.

Antologia łacińska

Zbiór epigramatów łacińskich określa się terminem Anthologia Latina (Antologia Łacińska). Nie istnieje jednak taki zbiór pochodzący z czasów rzymskich. Prawdopodobnie za panowania cesarza Augusta powstał zbiór epigramatów erotycznych (fakt ten poświadczają Pliniusz i Geliusz), nie dochował się on jednak do naszych czasów. W VI wieku powstał natomiast zbiór sentencji łacińskich, który sporządził Luskoriusz.

Dopiero w okresie renesansu wyłoniła się idea zebrania w jeden zbiór rozproszonych krótkich utworów łacińskich. Pierwszy taki zbiór, o tytule Catalecta Veterum Poetarum, stworzył w 1573 roku włoski humanista Scaliger. Obejmował on 250 utworów. Obszerny zbiór w pięciu księgach ułożył w XVIII wieku Pieter Burman, nadając mu tytuł Anthologia Latina (Anthologia veterum Latinorum epigramatum et poematum). Obejmował on 1457 utworów. Nowsze antologie utworów łacińskich przedstawili m.in. Emil Bahrens (1879-1883), Alexander Riese i Franz Bücheler (1894) oraz J.W. Duff i A.M. Duff (1934).


Tagi
Encyklopedia kultury antycznejEncyklopedia literatury

Dodaj komentarz