Annibale Carracci

Annibale Carracci (1560-1609) – włoski malarz, grafik i rysownik wczesnego baroku. Najwybitniejszy przedstawiciel rodziny Carraccich (zobacz Carracci – Akademia Carraccich). Dążył do odnowienia i syntezy malarstwa malarstwa dojrzałego renesansu włoskiego, zwalczając manieryzm. Także rysownik i grafik, jeden z twórców karykatury jako odrębnego gatunku artystycznego.


Annibale Carracci – życie i twórczość

Annibale Carracci urodził się w Bolonii 2 listopada 1560 roku (źródła podają też datę 3 listopada, która jest datą chrztu). Z rodzinną Bolonią wiązać się będzie znaczna część jego działalności artystycznej i dydaktycznej. Agostino Carracci (1557-1602) był starszym bratem Annibale Carracciego, a Ludovico Carracci (1555-1619) jego kuzynem i w pewnej mierze nauczycielem. Annibale i Agostino byli synami krawca, do zajęcia się malarstwem skłonił ich starszy kuzyn. Carracci założyli w Bolonii prywatną akademię sztuk pięknych (Accademia degli Incamminati), której ideały estetyczne miały ogromny wpływ na rozwój barokowej sztuki włoskiej. Równie ważna była jednak własna twórczość malarska Carraccich, przy czym to właśnie Annibale Carracci był najwybitniejszym artystą w rodzinie.

W Młodości Annibale Carracci podróżował wiele w obfitujących w cenne dzieła sztuki okolicach Bolonii (m.in. Piacenza, Parma). Największe znaczenie miała jednak dłuższa podróż do Wenecji w 1588 roku, gdzie zapoznał się z malarstwem Tycjana i innych mistrzów szkoły weneckiej – być może poznając osobiście Tintoretta i Veronese. W Wenecji mieszkał z malarzem Jacopo Bassano, który także wywarł na niego znaczny wpływ. Ważny w twórczości młodego Carracciego był również wpływ Correggia – ten wczesnorenesansowy malarz był pod koniec XVI wieku niemal zapomniany poza rodzinną Parmą. Wyraźne wpływy Correggia widzimy we wczesnym obrazie Carracciego Chrzest Chrystusa (1584, Bolonia, kościół San Gregorio) – zob. też chrzest Chrystusa jako motyw w sztuce. Annibale Carracci uchodzi za “odkrywcę Correggia”, który miał później uświadomić innym znaczenie tego malarza – Akademia Carraccich ceniła zwłaszcza łagodną elegancję jego dzieł.

Na początku swojej kariery Annibale Carracci tworzył głównie obrazy rodzajowe. Wczesne malarstwo Annibale Carracciego przynależy jeszcze do konwencji manieryzmu (do której już wtedy żywił jednak niechęć), następnie wykształcił własny styl klasycyzujący, nawiązując do dojrzałego renesansu. Obrazy te przedstawiały najczęściej postacie zwykłe i codzienne, często w pełnych godności pozach. Do tego rodzaju wczesnych dzieł Carracciego należą Pijący chłopiec (1582-1583, Cleveland, Cleveland Museum of Art), Jedzący fasolę (1583–1584, Rzym, Galleria Colonna) i Sklep rzeźnika (ok. 1582 – przy czym przyjmuje się też późniejsze datowania, Oksford, Christ Church Picture Gallery). To ostatnie dzieło jest już malarskim objaśnieniem estetyki i filozofii sztuki Carraccich, którą będzie później rozwijać ich Akademia. Widoczna jest w nim już istotna dla całej estetyki szkoły Carraccich krytyka manieryzmu – jest to swoista karykatura malarstwa manierystycznego. Tematyka życia codziennego, w tym kulinarna, jest dość częsta we wczesnej twórczości Carracciego (który był z pochodzenia mieszczaninem, synem krawca, a jego kuzyn Ludovico był synem rzeźnika). Motyw sklepu rzeźnika nie jest przy tym nowością, równie znany namalował wcześniej Pieter Aertsen – i także było to dzieło o treści dydaktyczno-alegorycznej.

W 1583 roku Annibale Carracci otrzymał swoje pierwsze zamówienie publiczne. Powstał wtedy dla kościoła Santa Maria della Carità w Bolonii obraz Ukrzyżowanie ze świętymi. Obraz ten wykonany jest w sposób przejrzysty i spokojny, zgodny z ideami kontrreformacji, które w 1583 roku wyraził biskup Bolonii Gabriele Paleotti w traktacie Intorno alle imagini. Poglądy biskupa Paleottiego, pragnącego przy tym dzieł sztuki, które wzbudzają w wiernych pobożność, były przy tym zgodne z ideami Carraccich i ich krytyką manieryzmu.

Malarstwo Annibale Carracciego ma charakter klasycyzujący. Jest to jednak klasycyzm pozbawiony pompatyczności i chłodu, szlachetny i natchniony, ale jednocześnie pełen łagodnych i wręcz sielankowych tonów. Cechy te widoczne są w dziełach Carracciego wcześnie, już po powrocie z Wenecji do Bolonii, i obecne są w całym jego późniejszym malarstwie. Dojrzałą twórczość Carracciego otwiera powstała wkrótce po powrocie do Bolonii Tronująca Madonna ze św. Mateuszem (1588, Drezno, Galeria Obrazów Starych Mistrzów), stworzona dla kościoła San Prospero w Reggio. Już w okresie bolońskim Annibale Carracci tworzył też freski, z których później najbardziej słynął. Powstały one (we współpracy z Agostinem i Lodovico Carraccimi) w Palazzo Salem (Palazzo Magnani) w Bolonii oraz w dwóch bolońskich domach miejskich. Już wtedy dużą rolę we freskach Carracciego odgrywał pejzaż, zapoczątkowały one więc dominację krajobrazu we włoskim malarstwie ściennym.

Około 1589 roku stworzył Ołtarz św. Ludwika dla bolońskiego Convento dei Santi Ludovico e Alessio (obecnie Pinacoteca Nazionale, Bolonia). Dzieło to wykazuje silny wpływ Correggia, jednego z malarzy najbardziej cenionych przez Carraccich, włączanego do ich idei syntezy sztuki dawnych mistrzów. Wpływ ten widoczny jest w miękkości konturów i w rozkołysanej pozie, którą przyjmuje św. Jan Chrzciciel.

Pod koniec lat 80. i na początku lat 90. XVI wieku Annibale Carracci tworzył przede wszystkim obrazy o tematyce mitologicznej, pozostające przy tym pod silnym wpływem Tycjana i całego malarstwa weneckiego. Ze szkoły weneckiej pochodzą tu elementy takie jak nagie, zmysłowe postacie kobiece, żywe kolory i silne światło. Przynależą tu np. Wenus z satyrem i amorkami (ok. 1588, Florecja, Uffizi) oraz Wenus czesana przez trzy Gracje (1594-1595, Waszyngton, National Gallery).

W 1595 roku bajeczniebogaty kardynał Odoardo Farnese zawezwał Annibale Carracciego do Rzymu, zlecając mu dekorację malarską pałacu rodowego. Palazzo Farnese, często przebudowywany, należał do najwspanialszych w Rzymie, kardynałowi zależało zaś na reprezentacyjności głównych pomieszczeń. Obraz Wybór Herkulesa (Legenda Herkulesa, ok. 1596, Neapol, Museo Nazionale di Capodimonte) przedstawia lubianą w starożytności, alegoryczną i moralizującą opowieść o Heraklesie na rozstaju dróg, pochodzącą od sofisty Prodikosa z Keos (wybór między cnotą i trudem a rozkoszą i występkiem). Miał on być umieszczony na suficie gabinetu (camerino, por. camerino d’alabastro) kardynała Farnese.

Od około 1597 do 1600 roku Annibale Carracci tworzył w Palazzo Farnese serię fresków o tematyce mitologicznej Przygody miłosne bogów, przedstawiających miłość greckich i rzymskich bóstw – sufit Palazzo Farnese. Stanowią one największe osiągnięcie jego życia, przy czym korzystał on w ich tworzeniu z pomocy wielu współpracowników – należał do nich także Agostino Carracci, który w 1597 także przybył do Rzymu, dołączając do brata.

Tematy fresków zaczerpnięte są głównie z Metamorfoz Owidiusza (stąd nazwa “Galeria Owidiusza”) a całościowy program dzieła opracował uczony humanista Fulvio Orsini. We freskach tych Annibale Carracci zastosował technikę quadro riportato, czyli ujęcie dzieła w ramy architektoniczne bez zastosowania iluzjonistycznego skrótu – odpowiadała ona klasycyzmowi Carraccich. Jest to przy tym klasycyzm niekoturnowy, ciepły i łagodny, który można nazwać “humanistycznym”. Freski są przy tym jednak złożone formalnie, w swoim kompozycyjnym bogactwie przewyższyły nawet freski Rafaela. Nie stronią od efektów iluzjonistycznych – są przy tym pełne pomysłowych aluzji do fresków Michała Anioła w Kaplicy Sykstyńskiej. Mimo swej złożoności, freski Carracciego są niezwykle efektowne, oddziałują na odbiorcę silnie i bezpośrednio. Wiąże się to z ich żywością, dynamizmem, bogactwem kolorystycznym.

Centralne miejsce zajmuje fresk Triumf Bachusa (por. Bachus) – jest to renesansowa idealizacja bóstwa, pozbawionego cech rodzajowych i ludycznych, obecnych np. w Bachusie Caravaggia. Triumf Bachusa był powszechnie podziwiany i szeroko naśladowany. Wzoruje się na nim np. słynny fresk Aurora ucznia Carraccich, Guido Reniego (1613, Rzym, Palazzo Pallavicini-Rospigliosi) oraz fresk Aurora, który stworzył Guercino dla Casino di Villa Boncompagni Ludovisi (Villa Aurora, 1623). Aż do XVIII wieku Galleria Farnese była miejscem szczególnie często odwiedzanym przez młodych malarzy ze względu na dydaktyczny walor fresków Carracciego. Inspirowała także największych mistrzów, pobudzając wyobraźnię Rubensa i Gian Lorenza Berniniego.

W Rzymie, zwłaszcza przy tworzeniu fresków, Annibale Carracci kierował zespołem malarzy składającym się głównie z przybyłych tu razem z nim uczniów Akademii Carraccich, współpracował także z malarzami lokalnymi (np. Franscesco Albani, Sisto Badalocchio). Wielu z uczniów Carraccich pozostało później w Rzymie, propagując ideały Akademii, które zwyciężyły w sztuce włoskiej. Mimo że praca nad freskami była długa i ciężka, kardynał Farnese źle opłacał malarza, często zwlekając z zapłatą. Dla Annibale Carracciego, osoby o trudnym charakterze i skłonności do depresji, było to powodem wielkiego rozczarowania i rozgoryczenia. W 1605 roku porzucił przez to pracę nad freskami, pozostawiając dzieło nieukończonym.

W latach tych Annibale Carracci stworzył także wiele obrazów sztalugowych na zlecenie rodu Farnese. Należały do nich np. Chrystus w chwale (ok. 1597, Florencja, Galleria Palatina), Pieta (1599-1600, Neapol, Museo Nazionale di Capodimonte) i Chrystus ukazujący się św. Piotrowi na Via Appia (Quo vadis, Domine?; 1601-02, Londyn, National Gallery). Obrazy Annibale Carracciego z tego okresu są świadectwem jego studiów nad malarstwem rzymskim w zbiorach watykańskich – zwłaszcza nad freskami Rafaela w Stanzach Watykańskich (Stanza della Segnatura) i freskami Michała Anioła w Kaplicy Sykstyńskiej. Świadczy o tym ich paleta, racjonalna kompozycja i przejrzystość. Także półkola Chrystusa w Chwale nawiązują do znajdującego się w stanzach watykańskich dzieła Rafaela Dysputa o Najświętszym Sakramencie (1508-1509). W dziełach tych Annibale Carracci dąży do swojego ideału syntezy twórczości wielkich mistrzów renesansu włoskiego. Postacie tych obrazów są przy tym ciężkie i potężne, a kompozycja dzieł, mimo racjonalnej prostoty, pełna dramatyzmu. Jego zainteresowanie budziła także starożytna sztuka rzymska. Intencją Carracciego były przy tym nie tylko reforma artystyczna i sprzeciw wobec manieryzmu – ważna była też potrzeba adaptacji jego wykształconego na północy Włoch stylu do gustów i przyzwyczajeń publiczności rzymskiej.

Annibale Carracci tworzył także pejzaże, przeważne ze sztafażem mitologicznym i religijnym. W Akademii Carraccich wprowadzono zwyczaj wyjazdów na wieś i malowania z natury. Należy do pierwszych artystów, którzy nie traktowali pejzażu jako malarstwa drugorzędnego, ale uprawiali malarstwo pejzażowe jako pełnoprawną dziedzinę sztuki. W 1603 namalował pejzażowe lunety dla kaplicy pałacowej kardynała Pietro Aldobrandiniego (Palazzo Aldobrandini, obecnie Palazzo Pamhilj). Są to krajobrazy, w których element religijny odgrywa często rolę drugorzędną, w tym Ucieczka do Egiptu (1603) i Złożenie do grobu (ok. 1604). Annibale Carracci zapoczątkował w tych dziełach typ pejzażu idealnego. Było to ważny etap historycznego rozwoju pejzażu wielkoformatowego, którego kontynuacją są rzymskie pejzaże Domenichina i Nicolasa Poussina.

W ostatnich latach życia Annibale Carracci ciężko chorował i niewiele tworzył. Zła była także jego kondycja psychiczna, cierpiał na ciężką depresję. Zmarł w Rzymie 15 lipca 1609 roku – pochowano go obok Rafaela, co stanowiło świadectwo wielkiego uznania, którym cieszyli się Carracci, a nawet wyraz panującego przekonania o triumfie ich ideałów artystycznych.


Tagi
Encyklopedia sztuk pięknych

Dodaj komentarz