Ankieta

Ankieta – formularz z pytaniami skierowanymi do określonej grupy osób, a także badania przeprowadzane za pomocą takiego formularza (badania ankietowe). Formularz taki przybiera postać arkusza z pytaniami i miejscem na odpowiedź, badania przeprowadzone za pomocą ankiet scharakteryzować można natomiast jako zbieranie informacji i opinii dotyczących jakiegoś tematu (zwłaszcza zjawisk masowych) poprzez zadawanie pytań.

Obok wywiadu ankiety stanowią jedną z najczęstszych form sondażu, badań socjologicznych obejmujących reprezentatywną grupę społeczną, gromadzących informacje o opiniach i poglądach populacji generalnej.

Odpowiadający na przedstawiane w ankiecie pytania to ankietowany bądź respondent. Termin “respondent” ma zazwyczaj szersze znaczenie, może oznaczać też np. osoby biorące udział w wywiadzie. Pytania stanowią formę, w której ujmowane są interesujące badacza zmienne. Formułuje się je tak, aby nie wymagały od respondentów dodatkowych komentarzy i wyjaśnień. Oczekiwana odpowiedź może mieć przy tym charakter odpowiedzi otwartej lub odpowiedzi zamkniętej. W pierwszym przypadku respondent swobodnie formułuje odpowiedź opisową, w drugim dokonuje wyboru spośród kilku niezmiennych opcji ujętych w kwestionariuszu.

Ankiety znajdują najszersze zastosowanie w badaniach socjologicznych (stanowiąc jedną z głównych metod socjologii empirycznej), marketingowych, ekonomicznych i psychologicznych (zwłaszcza w psychologii społecznej). Stanowią metodę zbierania danych statystycznych pierwotnych, czyli informacji statystycznych uzyskiwanych bezpośrednio od badanych jednostek.

Etymologia: z języka francuskiego, enquête – “śledztwo”, “dochodzenie”, “badanie”. Pierwotnie słowo, w tym także jego odpowiednik polski, nie oznaczało rodzaju kwestionariusza, ale zbadanie określonej sytuacji przez rzeczoznawców.

Ankieta: wybrane terminy powiązane

Prostą formą badania ankietowego, a często zwyczajnej rozrywki czytelników prasy, jest ankieta prasowa. Ankiety prasowe rozprowadza się razem z gazetami i czasopismami – mogą być one drukowane na łamach pisma lub dołączane w formie osobnych wkładek. Wyniki ankiet prasowych nie mają dużej wartości poznawczej, nie są bowiem reprezentatywne. Brak reprezentatywności wiąże się także z faktem, że oferowane często czytelnikom gazet nagrody za wypełnianie ankiet są źródłem dodatkowych zniekształceń. Źródłem zniekształceń jest także sama forma apelu odredakcyjnego, którą najczęściej przybierają ankiety prasowe.

Formą ankiety jest także ankieta czytelnicza, zbierająca dotyczące lektur i rynku wydawniczego odpowiedzi na pytania skierowane bezpośrednio do czytelników, najczęściej kierowana do nich przez biblioteki i wydawnictwa. Najczęściej publikowane są one w formie swobodnej w czasopismach. Badania nad czytelnictwem w postaci badań ankietowych o bardziej złożonej, naukowej metodologii prowadzą jednak także ośrodki socjologiczne, statystyczne i pedagogiczne.

Ankieta statystyczna stanowi zbliżoną do metody reprezentacyjnej formę niewyczerpujących badań statystycznych. Służy obserwacji statystycznej, pytania w niej zawarte uzupełniane są często pytaniami o charakterze jakościowym i opisowym. Jej formy stanowią mikrocenzusy społeczne, badania ankietowe poziomu i jakości życia ludności.

Ankieta personalna stanowi kwestionariusz zbierający informacje o danych osobowych, takich jak imię i nazwisko, płeć, stan cywilny, informacje o wykształceniu i zatrudnieniu.

Badania ankietowe to badania naukowe, najczęściej socjologiczne, wykonywane tak za pomocą kwestionariuszy ankiety, jak i za pomocą kwestionariuszy wywiadu. Stosowane formularze są przy tym standaryzowane. Przeprowadza się je na reprezentatywnej próbie, najczęściej na próbie losowej lub losowo-kwotowej. Informacje i materiały zebrane za pomocą badań ankietowych opracowuje się przede wszystkim ilościowo.

Kwestionariusz to dowolny arkusz pytań, nie tylko kwestionariusz ankietowy w ścisłym sensie. Wśród kwestionariuszy wyróżnia się kwestionariusze ankietowe i kwestionariusze wywiadu, zdefiniowane niżej. Spotyka się także takie rozumienie terminu “formularz ankietowy”, przy którym formularz ankietowy to formularz anonimowy.

W obrębie badań psychologicznych stosuje się często szerokie określenie metoda kwestionariuszowa. Kwestionariusze nie zawsze mają charakter w pełni naukowy, cieszą się jednak większym zaufaniem, niż inne rodzaje testów psychologicznych. Psychodiagnostyka wypracowała wiele typów kwestionariuszy wzorcowych, określanych też angielskim terminem inventory.

Wywiad w sensie ścisłym nie jest formą ankiety, chociaż także jest formą badań ankietowych – ankiety przeprowadza się za pomocą formularzy pytań i odpowiedzi, wywiady natomiast za pomocą odpowiednio ukierunkowanych, planowych rozmów. Spotyka się jednak także szersze znaczenie terminu, przy którym wywiad definiuje się jako wszelkie techniki badawcze, w których głównym źródłem informacji jest sam badany (ptzy tym znaczeniu formą wywiadu są więc także ankiety). Rozróżnia się także kwestionariusze ankiety i kwestionariusze wywiadu, przy czym kwestionariusze ankiety wypełnia sam ankietowany, kwestionariusze wywiadu wypełnia natomiast ankieter na podstawie uzyskanych od respondenta informacji.

Dowolny formularz lub ankieta, który zawiera puste miejsca przeznaczone do wypełnienia, określany jest terminem blankiet (np. blankiet urzędowy).

Zobacz też: założenie pytania (w logice pytań).