Animizacja

Animizacja, także ożywienie – figura retoryczna i środek stylistyczny; odmiana metafory polegająca na nadaniu atrybutów (cech) istot żywych przedmiotom nieożywionym. Przedmiotami takimi mogą być tak konkretne rzeczy (zjawiska przyrody i przedmioty wyprodukowane przez człowieka), jak i pojęcia abstrakcyjne.


Animizacja pojawia się w bardzo wielu rodzajach wypowiedzi, jest zjawiskiem o szerokim zasięgu stylistycznym. Najczęściej jednak występuje w poezji lirycznej i w literaturze dla dzieci (np. w bajce).

Etymologia: z francuskiego rzeczownika animisation, “ożywienie”, który pochodzi od łacińskiego przymiotnika animalis, “zwierzęcy” i rzeczownika animal, “zwierzę”. Przeciwieństwem animizacji jest reifikacja, nadanie cech typowych dla przedmiotów nieożywionych przedmiotom ożywionym.

Animizacja a antropomorfizacja i personifikacja

Specyficznymi odmianami animizacji są antropomorfizacja i personifikacja. Antropomorfizacja to nadanie przedmiotom cech ludzkich – cechy ludzkie nadane mogą być przy tym tak przedmiotom nieożywionym (np. skałom, pojęciom abstrakcyjnym), jak i ożywionym (roślinom i zwierzętom). Podobny charakter ma personifikacja. W przypadku antropomorfizacji ma się na myśli nadanie przedmiotom tylko niektórych, wybranych cech ludzkich. W przypadku personifikacji przedmioty przedstawia się natomiast bezpośrednio w postaci ludzkiej, np. jako wygłaszające przemowy. Co więcej, personifikacja jest często bardziej skonwencjonalizowana niż antropomorfizacja – np. personifikacja poezji to przedstawienie jej jako kobiety o pewnych konwencjonalnych, “uświęconych tradycją” cechach, takich jak wieniec laurowy. Zobacz też: alegoria.

Ponadto personifikacja jest zazwyczaj silnie skonwencjonalizowana (silnie wpisana w tradycję literacką), antropomorfizacja ma zaś bardziej swobodny charakter. Pojęcia antropomorfizacji i personifikacji są niekiedy utożsamiane ze sobą, mogą być niekiedy używane zamiennie. Nie można jednak używać ich zamiennie z pojęciem “animizacji”.

Pojęciem zbliżonym animizacji jest też animalizacja. Animalizacja polega na nadaniu cech zwierzęcych abstraktom i przedmiotom, a także ludziom lub grupom osób (np. “chłopiec zwinął się w kłębek i zasyczał”).

Przykłady

Ciepła ciemność na ramionach się oprze / jest dobrotliwym zwierzęciem milczenia / ogromna i powolna – Krzysztof Kamil Baczyński, Z nocy. Animizacji ulega tu ciemność.

Nawoływał bawoli róg / szare sosny w polu rozbiegane – Mieczysław Jastrun, Pogranicze.

Stoi na stacji lokomotywa / Ciężka, ogromna i pot z niej spływa – Julian Tuwim, Lokomotywa.

Widzę otchłań, co skomląc w gęstwinie się miota – Bolesław Leśmian, Otchłań.

W malarstwie i innych dziełach sztuki ciekawym przykładem animizacji jest ukazanie w postaci ludzkiej rzeki Jordan w scenach chrztu Chrystusa. Niekiedy jest to rodzaj pół człowieka, a pół rzeki. Motyw ten jest bardzo częsty w sztuce średniowiecznej i bizantyjskiej – rzeka, w której Chrystus przyjmuje chrzest, ukazany jest jako przerażony Bożym majestatem człowiek. W sztuce wczesnochrześcijańskiej Jordan przypomina pogańskie bóstwo wodne (w podobny sposób ukazywano w starożytności także inne rzeki, zwłaszcza Tyber i Nil).

Animizacja w sztuce filmowej

Podobnie jak w literaturze, w twórczości filmowej animizacja jest pewnym przekształceniem znaczeniowym. Za pomocą środków specyficznie filmowych nadaje się pojęciom abstrakcyjnym i przedmiotom nieożywionym (przedmiotom znanym z życia codziennego, zjawiskom przyrody) – cechy istot żywych. Szczególnie często zabieg filmowej animizacji występuje w filmach animowanych Disneya. Przykładami mogą być także więdnące mikrofony oraz suita z globusem o charakterze pantomimy w filmie Dyktator Charliego Chaplina z 1940 roku.

Zobacz też: animacja i animatronika.


Tagi
Encyklopedia literaturyEncyklopedia retorykiLeksykon filmu

Dodaj komentarz