Andrea del Castagno

Andrea del Castagno (ok. 1419-1457), właściwie Andrea di Bartoldi di Simone – włoski malarz wczesnego renesansu, jeden z najważniejszych przedstawicieli szkoły florenckiej.


Malarstwo del Castagno cechuje monumentalizm i wyraźna rzeźbiarskość. Naśladująca rzeźbę silna plastyka postaci wiąże się przede wszystkim z wpływem Donatella. Właściwość ta nie jest jednak czymś wyjątkowym w malarstwie quattrocenta, widoczna jest również w dziełach Masaccia. Andrea del Castagno nie zwraca przy tym uwagi na łatwe, bezpośrednie piękno, postacie z jego obrazów mogą nawet wydać się brzydkie. Wrażenie na widza wywiera przede wszystkim dokładność anatomiczna, która sprawia, że ruch w dziełach del Castagno jest przekonujący, że postacie jego obrazów wydają nam się dynamiczne i wielowymiarowe. Dzieła del Castagno są także pełne wyrazu emocjonalnego. Na jego twórczość wpływ wywarli przede wszystkim Donatello i Domenico Veneziano, od których zaczerpnął pełen emocji realizm, w mniejszym stopniu także Piero della Francesca. Malarstwo del Castagno wywarło z kolei wpływ na późniejszych malarzy szkoły florenckiej, np. Sandro Botticellego i Antonia del Pollaiuolo.

Andrea de Castagno – życie i twórczość

Andrea del Castagno urodził się w Mugello w okolicach Florencji około 1419 roku – na jego część frazione Mugello, w której przyszedł na świat, nazwano Castagno d’Andrea. O jego życiu wiadomo niewiele, szczególnie o jego młodości – informacje, które przekazuje o nim Giorgio Vasari, główne źródło wiedzy o biografii malarzy renesansowych, są w przypadku Andrei del Castagno niewiarygodne. Trudna do prześledzenia jest również ewolucja artystyczna Andrei del Castagno. Wiele jego dzieł nie zachowało się, a te, które dotrwały do naszych czasów są słabo udokumentowane.

Vasari opisuje del Castagno jako człowieka gwałtownego i skorego do przemocy, który z zazdrości zabił swojego rywala, malarza Domenico Veneziano. Już w XIX wieku obalono jednak twierdzenia Vasariego, udało się bowiem ustalić na podstawie dokumentów dokładną datę śmierci del Castagno, który zmarł cztery lata wcześniej, niż Domenico Veneziano – 19 sierpnia 1457 roku.

W 1440 roku Andea del Castagno otrzymał zamówienie na dekorację malarską fasady Palazzo del Podestà we Florencji (obecnie Palazzo del Bargello), siedziby podesty, administracji miejskiej. Freski wyrażały one radość z obalenia we Florencji rządów potężnej rodziny Albizzi i były raczej makabryczne. Przedstawiały powieszonych do góry nogami członków rodu Albizzi i ich zwolenników, zgładzonych za “zdradę republiki” i “tyranię”. Nie zachowały się one do naszych czasów, zostały zniszczone w 1494 roku. Andrea del Castagno był bardzo młody tworząc ten “mural”, co wskazuje, że był wcześnie rozwiniętym twórcą. Dzieło stało się oczywiście bardzo znane, a młody malarz zyskał sobie wśród mieszkańców miasta przydomek “Andreino degli Impiccati” (“Andrzejek od Wisielców”).

W 1442 roku del Castagno pracował w Wenecji, gdzie stworzył swoje pierwsze udokumentowane dzieło – jest ono podpisane i datowane, przy czym jego współautorem był Francesco da Faenza. Była to dekoracja malarska sklepienia kaplicy św. Terencjusza w kościele San Zaccaria. Malowidło to przedstawia Boga Ojca, świętych i ewangelistów. Freski del Castagno przyczyniły się do wprowadzenia do Wenecji stylu malarstwa florenckiego, wywierając znaczny wpływ na weneckie quattrocento i dalszy rozwój szkoły weneckiej.

Około 1445 del Castagno powrócił do Florencji by stworzyć słynne freski dla refektarza klasztoru Sant’Apollonia (Cenacolo di Sant’Apollonia). Nieco wcześniej dla klasztoru Santa Maria degli Angeli Ukrzyżowanie z czterema  świętymi, które obecnie także znajduje się w refektarzu Santa Apollonia. Zwraca w nim uwagę zainteresowanie malarza realistycznym przedstawieniem ciała ludzkiego w ruchu – widoczny jest tu wpływ Donatella. Wyraźna jest tu już także solidność i pewna ociężałość postaci, typowa dla malarstwa del Castagno. Nie jest ona tylko wpływem rzeźby na malarstwo, w jeszcze większym stopniu zapożyczona jest z malarstwa Masaccia.

Monumentalne freski dla refektarza klasztoru San’Apollonia, powstałe w 1447 roku, to cztery sceny pasyjne: Ostatnia Wieczerza i tworzące z nią wspólną kompozycję Ukrzyżowanie, Złożenie do grobu oraz Zmartwychwstanie. Stanowią one największe arcydzieło del Castagno. W Ostatniej wieczerzy zwraca uwagę jego mistrzostwo w zastosowaniu rodzącej się perspektywy linearnej. Widoczny jest także wpływ iluzjonistycznej sztuki Masaccia.

Bardzo znane są powstałe rok później ponadnaturalnej wielkości portrety sławnych osobistości historycznych, cykl Uomini Illustri. Są to freski, które Andrea del Castagno namalował pierwotnie dla loggi Villa Pandolfini (także Villa Carducci, Villa Carducci-Pandolfini) w miejscowości Lastra a Signa koło Florencji. Mają one pewnego rodzaju wartość ilustracyjną i dokumentacyjną w odniesieniu do sławnych osób ze średniowiecznej Florencji. Należą do nich artyści m.in. Dante, Boccaccio i Petrarka, a także postacie historyczne, np. kondotier Pippo Spano. Zostały one odkryte w 1847 roku, następnie przeniesiono je do galerii Uffizi we Florencji, gdzie eksponowane są do dziś. Także one przypominają dzieła Donatella – nie tylko w swojej rzeźbiarskości, ale też w dokładności w przedstawieniu detali anatomicznych oraz w stanowczych, wręcz apodyktycznych postawach przedstawionych postaci. Rzeźbiarskość podkreślał fakt, że portrety te del Castagno umieścił w niszach, przez co rzeczywiście przypominały rzeźby. Już samo stworzenie wizerunków postaci w skali większej, niż naturalna, stanowiło zerwanie z istniejącą tradycją malarstwa portretowego. Postacie są pełne życia, del Castagno odmalowuje ruch ciała i mimikę, w sposób pełen dramatyzmu.

W 1451 roku rozpoczął pracę nad freskami we florenckim kościele Sant’Egidio, nieukończonym dziełem Domenico Veneziano. W dziele tym współpracował z nim Alesso Baldovinetti. Jany koloryt tych fresków (np. Św. Julian, 1454-1455) wskazuje na kontynuację zamierzenia Domenico Veneziano.

Okło 1444-1445 dla kościoła Santissima Annuziata we Florencji powstał fresk Widzenie św. Hieronima, zamówiony dla kaplicy Girolamo Corboliego. W życiu świętego wizja ta była wydarzeniem, które skłoniło go do udania się na pustynię koło Antiochii i nauki języka hebrajskiego w celu stworzenia najbardziej znanego tłumaczenia na łacinę Pisma Świętego, znanego jako Wulgata. Święty Hieronim przedstawiony jest tu jako stary, bezzębny mężczyzna o ciele równie masywnym, jak na obazach Masaccia. Ukazane są także jego towarzyszka, święta Paula Rzymianka oraz jej córka, święta Eustochium.

Treścią wizji jest ukrzyżowany Chrystus, którego św. Hieronim widzi nad sobą. Podobnie jak w obrazie Masaccia Święta Trójca (1425, Kościół Santa Maria Novella), ukrzyżowanego Chrystusa podtrzymuje Bóg Ojciec. Andrea del Castagno stosuje jednak skróty perspektywiczne, dzięki którym osoby Boże wydają się “płynąć” ponad świętym. Widzenie św. Hieronima to także obraz, w którym Andrea del Castagno najlepiej pokazuje swoje mistrzostwo w przedstawianiu ludzkiej anatomii – struktura kości i mięśnie torsu Chrystusa są przedstawione poprawniej, niż we wcześniejszych wizerunkach ukrzyżowania. Interesujące w obrazie jest także to, że Chrystus nie nosi korony cierniowej, ale rodzaj sznura – wiąże się to z faktem, że zamawiający obraz Girolamo Corboli należał do bractwa biczowników.

Obraz Dawid z głową Goliata z lat 1450-1455 namalował del Castagno na tarczy paradnej (na skórze i drewnie). Także w tym dziele uwagę zwraca rzeźbiarskość, dramatyzm i wrażenie ruchu postaci. (Zob. też król Dawid – w sztuce; Dawid z głową Goliata Caravaggia).

We florenckiej katedrze Santa Maria del Fiore znajduje się obraz del Castagno przedstawiający nagrobek kondotiera Niccolò da Tolentino, z umieszczonym na jego licu posągiem konnym. Jest to ostatnie dzieło del Castagno. Sąsiaduje on z bardzo podobnym obrazem Paola Ucello Pomnik konny sir Johna Hawkwooda, przy czym obraz del Castagno jest późniejszy (1456). W tych monochromatycznych dziełach malarstwo nie tylko inspiruje się rzeźbą, ale świadomie naśladuje ją. Mimo że obrazy są tak podobne, Andrea del Castagno zaplanował swój nie jako uzupełnienie, ale jako krytykę dzieła Ucella. Koń na obrazie del Castagno jest bardziej naturalny, silniej zaznaczona jest jego muskulatura, wrażenie wzmacniają też szczegóły takie jak zwracająca się w stronę widza głowa konia czy jego roztrzepotany ogon.

Andrea del Castagno swoim naciskiem na anatomię zapoczątkował bliską relację malarstwa z nauką, charakterystyczną dla wielu twórców dojrzałego renesansu. Najbardziej znanym malarzem o naukowym zacięciu był Leonardo da Vinci, podejście del Castagno kontynuowało jednak wielu malarzy, np. Antonio Pollaiuolo i Verrocchio. Malarze ci nie tylko studiowali anatomię, ale też przeprowadzali sekcje zwłok, chcąc lepiej poznać funkcjonowanie ciała ludzi i zwierząt.


Tagi
Encyklopedia sztuk pięknych

Dodaj komentarz