Anatolij Ladow (Anatolij Konstantynowicz Ladow, ros. Анатолий Константинович Лядов), 1855-1914 – rosyjski kompozytor. Jego twórczość nawiązywała to konwencji impresjonizmu, zaznaczyły się w niej także wpływy Fryderyka Chopina i Aleksandra Skriabina. Znany jest przede wszystkim jako twórca obrazów symfonicznych (Baba Jaga – 1904, Zaczarowane jezioro – 1909, Kikimora – 1910) a także utworów fortepianowych (dużą popularność zdobyła Tabakierka muzyczna) i pieśni.

Był także konduktorem i pedagogiem muzycznym oraz etnografem (jako badacz rosyjskiego folkloru muzycznego). Dzięki poetyzmowi i koloryzmowi swoich nielicznych, ale starannie opracowanych kompozycji stał się jedną z kluczowych postaci rosyjskiego romantyzmu muzycznego.

Anatolij Ladow – biografia

Anatolij Ladow urodził się 11 maja 1855 roku w Petersburgu w rodzinie artystycznej. Jego ojciec, który był w latach 1850-1858 dyrygentem w operze cesarskiej (Teatr Maryjski w Petersburgu), udzielał synowi pierwszych lekcji muzyki. Były one jednak niesystematyczne i nieregularne.

W 1870 Anatolij Ladow wstąpił do konserwatorium muzycznego – jego nauczycielem kompozycji był Nikołaj Rimski-Korsakow. Za główny przedmiot studiów wybrał jednak grę na fortepianie i grę na skrzypcach  – doskonale opanował oba instrumenty, większe znaczenie miał jednak fortepian. Następnie uczył się kontrapunktu i fugi, jego nauczycielem był Julius Johannsen. Od tego czasu datuje się stałe zainteresowanie Ladowa techniką kontrapunktu. W 1876 roku został jednak wyrzucony z konserwatorium ze względu na lenistwo i nieuczęszczanie na zajęcia – przyjęto go tam jednak ponownie w 1878 roku. Pomimo, że wyrzucono go z konserwatorium, zdawano sobie szeroko sprawę z talentu Ladowa – za jednego z najzdolniejszych młodych kompozytorów uważał go Modest Musorgski. 23 maja wykonano publicznie utwór, którym zakończył studia – była to muzyka incydentalna do jednej ze scen z Narzeczonej z Messyny Schillera.

Po ukończeniu studiów pełnił różne funkcje pedagogiczne w petersburskim konserwatorium, był także kapelmistrzem w kaplicy carskiej. Od 1878 nauczał w konserwatorium teorii muzyki, od 1901 kontrapunktu, a od 1906 kompozycji. W 1905 zrezygnował czasowo z pracy w konserwatorium ze względu na uprzednią rezygnację Rimskiego-Korsakowa, która wiązała się z wydarzeniami rewolucyjnymi w Rosji. Obaj kompozytorzy powrócili jednak do pracy niedługo później. Do grona jego uczniów należał Sergiusz Prokofiew i Nikołaj Miaskowski.

Ladow był bardzo aktywny także jako dyrygent, nigdy jednak nie zajmował oficjalnego stanowiska w żadnej orkiestrze. W latach 90. XIX wieku dyrygował często w czasie koncertów, które organizowało Cesarskie Rosyjskie Towarzystwo Muzyczne.

Już w latach 70. XIX wieku pozostawał pod znacznym wpływem “potężnej gromadki” – grupę tę tworzyli Modest Mussorgski, Nikołaj Rimski-Korsakow, Aleksander Borodin, Milij Bałakiriew i Cezar Cui. Odnosił się przy tym z niechęcią do elementów religijnych, które próbował wprowadzić do muzyki rosyjskiej Milij Bałakiriew. Duży wpływ wywarł na Ladowa Mitrofan Bielajew,  filantrop i mecenas muzyki. Ladow należał do pierwszych członków grupy określanej jako “koło Bielajewa”, w skład której wchodzili także Rimski-Korsakow i Aleksandr Głazunow. W latach 80. grupa ta spotykała się w każdy piątek w celu wspólnego komponowania – rezultatem tych spotkań była edycja powstałych w ten sposób utworów muzycznych wydana przez Bielajewa. W 1884 roku Bielajew założył wydawnictwo muzyczne, w którym Ladow był jednym z doradców merytorycznych. Po śmierci Bielajewa w 1904 roku został wraz z Głazunowem i Rimskim-Korsakowem członkiem zarządu wydawnictwa. Pomimo jego dużej roli w rozwoju muzyki rosyjskiej, wydawnictwo Bielajewa reprezentowało raczej zachowawcze tendencje, w pewnej mierze pod wpływem Ladowa.

W 1884 roku zawarł związek małżeński. Znalazł się dzięki temu w posiadaniu majątku ziemskiego Połynowka koło Nowogrodu Wielkiego. Ladow spędzał tam każde lato, majątek był jednak raczej miejscem odpoczynku, niż pracy twórczej. Ladow komponował bardzo mało, uchodził wręcz za “leniwego” (powody, dla których jego dorobek kompozytorski jest niewielki, są jednak bardziej złożone) – rzadko komponował także w Połynowce, gdzie po trzech latach przewlekłej choroby zmarł w 1915 roku.

Od 1897 tworzył aranżacje pieśni ludowych w związku z ich gromadzeniem przez Cesarskie Rosyjskie Towarzystwo Geograficzne. Do 1900 tworzył głównie kompozycje fortepianowe, następnie zwrócił się ku muzyce orkiestrowej. Powstały wtedy jego najbardziej znane dzieła – Kikimora i Zaczarowane jezioro. Stanowiły one szkice do zamierzonej opery fantastycznej, która jednak nigdy nie powstała.

W 1889 Ladow odbył podróż do Paryża w celu wysłuchania wykonań swoich utworów, które prezentowano w czasie Wystawy Światowej. Podróżował również po Rosji, zbierając rosyjskie pieśni ludowe i tworząc ich aranżacje. Utwory te, zebrane zwłaszcza w 1897 roku, ukazały się następnie w czterotomowym wydaniu.

Zmarł 15 sierpnia 1914 roku w swoim majątku w miejscowości Połynowka koło Nowogrodu Wielkiego, po trzech latach choroby. Alternatywne formy zapisu imienia: Anatol Ladow, Anatoly Konstantinovich Lyadov, Liadov.

Twórczość Anatolija Ladowa

Dorobek kompozytorski Ladowa jest niewielki – brak w nim zwłaszcza wielu dużych kompozycji orkiestrowych. Przypisywane mu lenistwo i nierzetelność nie były jedynym czynnikiem ograniczającym działalność kompozytorską Ladowa. Były nim także niewiara we własne siły i krytycyzm wobec własnego dorobku – Ladow czuł się przytłoczony geniuszem i sławą Rimskiego-Korsakowa. Swoje kompozycje tworzył też powoli i dokładnie, co jeszcze bardziej ograniczyło ich ilość. Ladow nie wierzył zwłaszcza w swoje zdolności do tworzenia interesujących, oryginalnych melodii. Jego dzieła opierają się często na melodiach ludowych (np. Wariacje na temat polski op. 51 oraz liczne opracowania rosyjskich pieśni ludowych) lub stanowią wariacje na tematy z dzieł innych kompozytorów (np. Wariacje na temat z Glinki op. 35).

Z drugiej strony, tak duże zainteresowanie techniką wariacyjną samo stanowi element oryginalny w twórczości Ladowa (kompozytora interesował również cantus firmus). Nie oznacza to jednak, że Ladow komponował abstrakcyjne formy muzyczne, że zainteresowany był strukturą formalną dzieła muzycznego. Przeciwnie, większość jego utworów to muzyka programowa. Ladow nie był także zainteresowany wyrażaniem emocji w muzyce. Posiadał jednak głęboką znajomość orkiestracji, którą zawdzięczał Rimskiemu-Korsakowowi – dzięki temu jego utwory wyróżnia interesujący koloryzm. Miał także umiejętność trafnej charakteryzacji muzycznej, dzięki czemu ciekawy wyraz uzyskują w jego utworach motywy z bajki, baśni i świata fantazji. Motywy ludowe występują też w wielu innych kompozycjach Ladowa, takich jak Pieśni ludowe na orkiestrę (8 pieśni z 1906 roku).

Trzy najbardziej znane utwory Anatolija Ladowa, poematy symfoniczne Baba Jaga, Zaczarowane jezioro i Kikimora, opierają się na rosyjskich baśniach ludowych. Dzięki swojemu koloryzmowi, charakterystyczności i bogactwu wyobraźni zyskały one także znaczną popularność wśród szerokiej publiczności. Baśniowość wprowadza tu również chaotyczny rytm harmoniczny (który w innych kompozycjach Ladowa uznawany może być za wadę).

Istotne w twórczości Ladowa są także utwory fortepianowe, głównie miniatury muzyczne. Inspirują się one kompozycjami Fryderyka Chopina, a także Roberta Schumanna. Przykładem może być utwór Pro starinu, nawiązujący jeszcze silnie do estetyki “potężnej gromadki” – wzoruje się on na utworze Aleksandra Borodina Pieśń ciemnego lasu. Dziełem pełnym siły wyobraźni była Idylla d-moll z 1891 roku. Ladow oparł na nim studium o tym samym tytule (op. 11 nr 7). W późnych dziełach Ladowa widoczne są elementy impresjonistyczne, które zbliżają je do kompozycji Skriabina (Bolesna pieśń, op. 64). Wpływ Skriabina bardzo wyraźny jest także w dziele Z Apokalipsy, op. 66 (1913). Otwierają one drogę do estetyki nowego pokolenia kompozytorów rosyjskich, takich jak Nikołaj Miaskowski. Do miniatur Ladowa należy też bardzo popularna Tabakierka muzyczna, op. 32 (1893, znana też pt. Tabakiera).