Anamorfoza

Anamorfoza – w terminologii sztuk pięknych: liniowe, jednokierunkowe zwężenie lub rozszerzenie obrazu. Niekiedy także szerszej – odtworzenie pierwotnej postaci obrazu zniekształconego. Analogicznie w terminologii filmowej: stosowane w filmie panoramicznym zwężenie obrazu, uzyskiwane dzięki obiektywom anamorfotycznym (zobacz: anamorfot). Używa się także określenia perspektywa dziwaczna.


Etymologia: z języka greckiego, anamorfosis – “przekształcenie”. W języku angielskim: anamorphosis.

Anamorfoza w sztuce

Określa się w ten sposób pewien rodzaj sztuczek optycznych, zwłaszcza związanych z perspektywą. Polegają one na celowym zniekształceniu obrazu, np. jego sztucznym wydłużeniu. Zniekształcenie takie dotyczy konkretnych obiektów przedstawionych na rysunku lub obrazie – obiekty te oglądane pod określonym kątem lub oglądane za pomocą specjalnie przystosowanych luster przybierają z powrotem zwyczajny wygląd. Najsławniejszym przykładem anamorfozy w sztuce jest obraz Hansa Holbeina Ambasadorowie z 1533 roku (National Gallery, London), na którym przedstawiona została anamorficzna czaszka. Czaszkę rozpoznać można tu dzięki zwykłej łyżce, jej kształt jest jednak na tyle zdeformowany, że obiekt zidentyfikowano dopiero w XX wieku. Innym przykładem może być portret Edwarda VI (1546, National Portrait Gallery, Londyn).

Wyróżnia się kilka rodzajów anamorfozy. Anamorfoza optyczna polega na odczytaniu obrazu poprzez oglądanie na niego pod odpowiednim kątem. Anamorfoza dioptryczna polega na rozpoznaniu obrazu za pomocą specjalnie przystosowanych szkieł. Anamorfoza katoptryczna polega na użyciu luster o specjalnych kształtach. Funkcją anamorfozy jest najczęściej rozbawienie widza, stworzenie w dziele atmosfery tajemniczości, ukrycie jakiejś treści lub zaakcentowanie jakiegoś elementu dzieła poprzez odróżnienie go od całości.

Tego rodzaju efekty artystyczne znane były już malarzom i rzeźbiarzom starożytnej Grecji. Dysponowali oni już podstawową znajomością zasad negatywnej perspektywy optycznej. Artyści starożytni tworzyli dzieła, które oglądane od dołu nadal wydawały się proporcjonalne – fakt ten poświadcza Platon w dialogu Sofista.

Szczególnie popularna stała się anamorfoza w sztuce początku XVII wieku, w malarstwie manieryzmu i baroku. Już w XVI wieku powstało wiele podręczników i prac teoretycznych omawiających zagadnienie anamorfozy – pisał o niej np. Daniel Barbero. Największe znaczenie miała praca: François Noceron, La Perspective curieuse ou magie artificielle, 1638. Inne traktaty omawiające to zagadnienie to np.: Emmanuel Maignan, Perspective boraria, sive de horographia gnomica, 1648; jezuicki podręcznik La Perspective practique par un religieux de la Compagnie de Jésus, 1649.

Anamorfoza w filmie

Zobacz więcej w osobnym artykule: anamorfot.

W terminologii filmowej terminem “anamorfoza” określa się efekty “ścieśniania” i “rozszerzania” obrazu filmowego w realizacji i projekcji filmów, zwłaszcza w filmie panoramicznym. Efekty takie uzyskuje się przy zastosowaniu specjalnych obiektywów, określanych jako “anamorfoty” lub “obiektywy anamorfotyczne”. Współcześnie filmowy efekt anamorfozy uzyskuje się jednak także za pomocą technik komputerowych.

Pierwszym reżyserem, który wykorzystał w filmie efekt anamorfozy jako rodzaj chwytu estetycznego był Abel Gance (film Szaleństwo doktora Tube, 1915 rok). Specjalne obiektywy anamorfotyczne rozwijały się jednak później (Enrico Guazzoni, Il Sacco di Roma, 1923; Claude Autant-Lara, Construire un feu, 1927).


Tagi
Encyklopedia sztuk pięknychLeksykon filmu

1 komentarz do “Anamorfoza”

Dodaj komentarz