Analiza treści
Analiza treści – w polskiej terminologii socjologicznej, metodologicznej i medioznawczej jest to określenie wieloznaczne. Może ono stanowić synonim terminu analiza zawartości, może być rozumiana jako rodzaj analizy zawartości, wreszcie może oznaczać samodzielną, odmienną od analizy zawartości metodę badania treści. Porównaj: analiza w sensie ogólnym, analiza językowa (lingwistyczna), analiza tekstu i analiza dyskursu. Pewną odmianą analizy treści, a właściwie operacją na treści, jest także analiza dokumentacyjna (streszczenie tekstu dla określonych potrzeb).
Analiza treści a analiza zawartości
W wielu opracowaniach polskich, a tym bardziej w przekładach literatury obcojęzycznej, terminy “analiza zawartości” (także: analiza zawartości przekazu, analiza zawartości mediów, analiza zawartości prasy itp.) używane są zamiennie. Angielskie słowo content zawarte w określeniu content analysis może bowiem oznaczać tak treść, jak i zawartość.
W innych opracowaniach analizę treści definiuje się jako pewien rodzaj analizy zawartości. Ma się przez to najczęściej na myśli badania ilościowe dotyczące przekazów opracowanych przez poszczególnych autorów (np. książki, artykuły), podczas gdy analiza zawartości traktowana jest jako metoda badania komunikowania masowego, badania statystyczne nad obszernymi korpusami tekstów.
Analiza zawartości może być traktowana także jako odmiana analizy treści. W badaniach nad treścią przekazów wyróżnić można dwa zasadnicze podejścia: są to jakościowa analiza treści i ilościowa analiza treści. Analiza zawartości utożsamiana jest wtedy z analizą ilościową. Zauważyć trzeba jednak, że mimo stawianych analizie zawartości wymogów intersubiektywności i systematyczności, istnieją etapy analizy zawartości, na których może być pożądane uzupełnienie jej o elementy analizy jakościowej – dotyczy to zwłaszcza formułowania wniosków końcowych.
Metoda jakościowa badania treści
Często jednak traktuje się analizę zawartości i analizę treści jako całkowicie odrębne pojęcia, tym drugim terminem określając badania jakościowe, humanistyczne i hermeneutyczne nad treścią. Szczególnie często analizuje się w ten sposób dokumenty osobiste, takie jak listy, pamiętniki i dzienniki. W socjologii występują odpowiednie terminy metoda biograficzna, metoda autobiograficzna i metoda dokumentów osobistych.
Humanistyczna analiza treści rozwija się od początku XX wieku wbrew wcześniejszej metodologii pozytywistycznej (“przełom antypozytywistyczny”) i paralelnie do późniejszego rozwoju metod empirycznych w humanistyce i naukach społecznych – przyjmuje założenia socjologii humanistycznej, w tym dyrektywę metodologiczną określaną jako “współczynnik humanistyczny”. Istotą analizy treści jest więc metodologia rozumiejąca, zrozumienie treści tekstu poprzez umiejętne wczucie się w intencje autora dokumentu i w jego kontekst historyczny. Główne znaczenie ma tu analiza jakościowa sfery symbolicznej i świata wartości, w tym ustalenie znaczenia, które autor przypisuje obecnym w tekście myślom i opiniom. Do głównych celów analizy treści należy opis, a następnie interpretacja postaw społecznych.