Analiza

Analiza – w logice: podział określonej całości polegający na wyodrębnieniu w nim części. Stanowi ona jedną z głównych metod systematyzacji. Często prócz samego wyodrębnienia części ma się na myśli także badanie relacji pomiędzy nimi. Tak części, jak i relacje pomiędzy nimi powinny być istotne dla z góry założonych celów analizy. Jest to termin wieloznaczny, stosowany w wielu dziedzinach nauk humanistycznych i przyrodniczych, a także w technice i w języku ogólnym (potocznym). Często analizę rozumie się również metodologicznie, jako zespół procesów myślowych służących do pogłębionego zrozumienia danego problemu.


Definicja. Główne rodzaje analizy – partycja i stratyfikacja

Partycja i stratyfikacja. Analiza jako podział na składniki

Greckie słowo “analysis” oznacza rozłożenie, rozbiór. Analizą nazywa się rozłożenie przedmiotu fizycznego lub mentalnego (abstrakcyjnego) na elementy składowe lub przynajmniej wyróżnienie pewnych części przedmiotu. Elementami składowymi mogą być np. jego fizyczne części i jego cechy, w trakcie analizy określa się również relacje pomiędzy częściami. Inne niż analiza sposoby systematyzacji to przede wszystkim klasyfikacja, kwalifikacja, typologia i szeregowanie. Szczególnym rodzajem analizy jest także abstrakcja (abstrahowanie) rozumiana jako myślowe wyodrębnienie cech przedmiotu.

Części samodzielne określa się jako składniki, części niesamodzielne określa się jako własności. Wyodrębnienie części przedmiotów to partycja, wyodrębnienie własności przedmiotu to stratyfikacja. Tak partycja, jak i stratyfikacja przeprowadzona może być i na przedmiotach indywidualnych (indywiduach), i na zbiorach. Obok partycji i stratyfikacji wyróżnia się też dwie inne grupy czynności analitycznych – analizy stanowiące czynności mentalne (myślowe) i analizy stanowiące pewne zabiegi fizyczne (wywołujące zmiany w przedmiotach, których dotyczą). Przykładami tak rozumianej analizy mogą być analizy utworów literackich, analiza chemiczna, analiza widma sygnału oraz analiza obrazu lub dźwięku.

Partycja może stanowić operację realną, przez co ma się na myśli przede wszystkim fizyczny podział przedmiotu na części (nie da się jednak oczywiście wyodrębnić realnie składników czasowych przedmiotu o charakterze czasowym). Stratyfikacja jest natomiast zawsze operacją mentalną, nie da się wyodrębnić fizycznie własności przedmiotu, któremu przysługują.

Przykładem partycji zbioru może być szeroko przyjmowane wyodrębnienie w semiotyce logicznej trzech dziedzin: syntaktyki, semantyki i pragmatyki. Przykładem partycji indywiduum może być podział dzbana na ucho i brzusiec.

Przykładem stratyfikacji indywiduum może być wyodrębnienie w Morzu Bałtyckim powierzchni, głębokości, temperatury wody i stopnia zasolenia. Bardziej złożonym teoretycznie problemem jest stratyfikacja zbioru. Stratyfikację zbioru A definiuje się jako wskazanie zbioru B, który jest wobec niego nadrzędny.

W swoim znaczeniu podstawowym analiza uważana jest często za przeciwieństwo syntezy. Syntezą nazywa się łączenie różnych elementów w jedną całość – może to być także formułowanie twierdzeń ogólnych na podstawie twierdzeń cząstkowych. Określenia takie jak “synteza pojęciowa” nie są jednak równie rozpowszechnione, niekiedy przeciwstawianie sobie syntezy i analizy ma charakter sztucznej, fałszywej analogii. Ponadto synteza to nie tylko przeciwieństwo analizy, ale także jej dopełnienie – metody analityczne i synteza uzupełniają się. Różny jest także funkcje analizy i syntezy: celem analizy jest systematyzacja, synteza nie ma takich celów.

Analiza jako proces myślowy

W języku potocznym znaczenie terminu “analiza” jest bardzo szerokie. Określa się tak myślenie, rozważanie, zastanawianie się, głęboki namysł (“analizowanie czegoś”) – zwłaszcza rozpatrywanie jakiegoś problemu z różnych stron, z wielu punktów widzenia, w celu jego głębszego zrozumienia. Analizami nazywa się również produkty jakkolwiek rozumianych analiz jako czynności mentalnych, w tym zwłaszcza przedstawiające je opisy – teksty pisane.

Podobne do potocznego rozumienie analizy występuje jednak również w nauce i technice – nie każdy termin nazywany w naukach szczegółowych analizą jest podziałem na części, partycją lub stratyfikacją. Analiza definiowana może być także jako wszelkiego rodzaju procesy myślowe, które prowadzą do pogłębionego poznania określonych problemów i zjawisk (np. układów fizycznych, procesów historycznych). Takie rozumienie analizy, które jest wtórne i niezgodne z grecką etymologią tego słowa, ma charakter metodologiczny – obejmuje zasady postępowania, metody badawcze i zbiory metod w naukach szczegółowych i w technice. Mogą to być ciągi dowodów matematycznych, eksperymenty naukowe i wszelkie inne procesy myślowe w nauce.

Przykłady analizy jako metody to analiza ekonomiczna (metody diagnostyczne jednostek gospodarczych), analiza statystyczna (poprzedzone zebraniem materiału statystycznego badanie przyczyn zjawisk masowych), analiza czynnikowa (w statystyce przekształcenie zmiennych obserwowanych w mniejszą liczbę czynników koncepcyjnych) i analiza historyczna. Zachodzi jednak wzajemne przenikanie się obu rodzajów analizy – w analizach rozumianych metodologicznie stosuje się regularnie stratyfikację i partycję badanych obiektów.

Co to jest analiza w naukach przyrodniczych i humanistycznych? Znaczenie szczegółowe terminu

Analiza w naukach humanistycznych i społecznych

W naukach humanistycznych szczególną rolę odgrywają analizy zjawisk językowych oraz innych złożonych struktur symbolicznych (systemów znakowych). Stosuje się w nich często typową dla humanistyki metodologię hermeneutyczną, w której części badanych przedmiotów wyodrębnia się na podstawie rozumienia treści. W przypadku analiz dzieł sztuki, ustalenie relacji między ich częściami jest podstawową i niezbędną procedurą umożliwiającą ich interpretację. Humanistyka i nauki społeczne korzystają jednak szeroko również z analiz opartych na metodach empirycznych oraz na badaniach statystycznych.

Analiza dzieła literackiego (także: analiza utworu literackiego, tekstu literackiego) – działania badawcze zmierzające do ustalenia elementów składowych, budowy utworu literackiego. Obejmuje zazwyczaj wyodrębnienie poziomów organizacyjnych dzieła, wyodrębnienie w ich obrębie jednostek składowych, określenie powiązań między tymi jednostkami w ramach tego samego poziomu (horyzontalna organizacja dzieła) oraz określenie powiązań między tymi jednostkami w ramach różnych poziomów (wertykalna organizacja dzieła). Nie zawsze jednak ma charakter całościowy, często obejmuje tylko pewne wybrane poziomy organizacyjne tekstu, np. jego ukształtowanie stylistyczne lub wersyfikacyjne. Stanowi zazwyczaj procedurę wyjściową interpretacji utworu literackiego.

Analiza filmu (analiza filmowa) – jedna z podstawowych metod filmologii. Czynności badawcze mające na celu wyodrębnienie poszczególnych elementów składowych utworu filmowego, a także przedstawienie relacji pomiędzy poszczególnymi elementami strukturalnymi dzieła filmowego w celu przedstawienia jego opisu. Stanowi niezbędny etap przygotowawczy interpretacji filmu oraz przedstawienia filmoznawczej syntezy historycznej. Jest także, w bardziej swobodnej formie, elementem krytyki filmowej. Może być jednak wykonywana także w celach praktycznych, przy produkcji filmu oraz na stole montażowym (analiza montażowa). Porównaj także: “Analizy Arcydzieł Filmu Fabularnego“.

Analiza ekonomiczna – metoda badania procesów gospodarczych, polegająca na rozpatrywaniu relacji pomiędzy elementami konstytuującymi te procesy. Obejmuje także ocenę współdziałania tych elementów w kontekście efektywności. W przypadku przedsiębiorstw jej celem jest najczęściej ustalenie skuteczności dotychczasowych działań.

Analiza rozjemcza, także analiza arbitrażowa – wywiad przeprowadzany przez wybraną wspólnie przez dostawców i odbiorców stronę arbitrażową, przeprowadzany w przypadku rozbieżności pomiędzy własnymi analizami dostawców i odbiorców.

Analiza tekstu – niearbitralna segmentacja tekstu na wyrażenia składowe. Towarzyszy jej ustalenie funkcji wyróżnionych elementów tekstu oraz relacji pomiędzy nimi. Jej podstawowym zadaniem jest odkodowanie informacji zawartej w tekście. Odkodowanie takie dokonuje się poprzez ustalenie relacji między wyróżnionymi elementami tekstu a przyporządkowanymi im elementami rzeczywistości pozatekstowej.

Analiza językowa (lingwistyczna) – opisu wyrażeń języka, którego celem jest wyodrębnienie ich elementów składowych oraz ustalenie wzajemnych relacji między tak wyodrębnionymi elementami. W sensie swobodnym szeroko rozumiany opis języka lub stylu jakiegoś tekstu. W sensie ścisłym opis językoznawczy za pomocą metod dystrybucyjnych i metod transformacyjnych.

Analiza dyskursu, także lingwistyka transfrastyczna – jej przedmiotem jest dyskurs rozumiany jako dowolna wypowiedź dłuższa, niż zdanie, w tym np. akapit, wywiad lub rozmowa. Stanowi podstawową metodę badania spójności tekstu. Rozumie się przez to procedury, metody i techniki badawcze umożliwiające badania nad dyskursem w różnych perspektywach – są to perspektywy językoznawcze, socjologiczne, społecznie zaangażowane, socjolingwistyczne i kognitywistyczne.

Analiza zawartości (mediów, przekazu) – jedna z głównych metod badań nad komunikacją masową (obok wywiadu i eksperymentu). Obejmuje metody i techniki badawcze służące do klasyfikacji, i opisu i interpretacji zawartości przekazów. Ma charakter metody ilościowej, empirycznej. Stanowi technikę badawczą zajmującą się w sposób obiektywny i systematyczny właściwościami przekazów w celu ustalenia właściwości pozajęzykowych zjawisk społecznych. Może być stosowana jednak także do przekazów audiowizualnych, np. reklamowych. Występuje także (zwłaszcza w dawniejszej literaturze przedmiotu) pod nazwą analiza prasy.

Analiza treści: w terminologii socjologicznej, metodologicznej i medioznawczej określenie wieloznaczne. Może stanowić synonim analizy zawartości, rodzaj analizy zawartości lub samodzielną, odmienną od analizy zawartości metoda badania treści o charakterze jakościowym i hermeneutycznym.

Analiza systemowa działalności bibliotecznej – rodzaj analizy systemowej korzystający z metod teorii organizacji i zarządzania. Metodyczne badanie biblioteki i jej funkcjonowania, przy czym bibliotekę traktuje się jako całość złożoną z powiązanych i oddziałujących na siebie elementów.

Analiza czytelnictwa – ilościowe i jakościowe badania nad czytelnictwem. Obejmuje analizę ilościową czytelnictwa, operującą przede wszystkim zgromadzonymi danymi statystycznymi, oraz analizę jakościową czytelnictwa, badającą relacje między rynkiem wydawniczym i bibliotekami a potrzebami czytelników.

Analiza dokumentacyjna, określana także jako abstrakt – rodzaj adnotacji treściowej, zbliżone do streszczenia zwięzłe, dokładne omówienie treści dokumentu, niekiedy także omówienie aspektów prawnych i formalnych tekstów. Może być powiązana z opisem bibliograficznym dokumentu lub publikowana osobno. Jej główne rodzaje to analiza deskryptorowa; analiza omawiająca i analiza wskazująca, a także streszczenie autorskie oraz streszczenie dokumentacyjne. Jest to więc rodzaj analizy, który obejmuje nie tylko pewne procedury i czynności analityczne, ale także ich produkt w postaci tekstu.

Wybrane przykłady analizy w naukach przyrodniczych, formalnych i technicznych

Analizy w naukach przyrodniczych obejmują przede wszystkim stosunki ilościowe między częściami określonej całości. Opierają się głównie na metodach empirycznych i statystycznych, stosując aparaturę pojęciową matematyki. Szczególnie często przeprowadza się analizy ilościowe i jakościowe składu określonych przedmiotów fizycznych. Empiryczne metody analityczne znalazły podbudowę teoretyczną w filozofii XVI i XVII wieku – badania analityczne stanowiące metodologiczne podstawy nauki w czasach nowożytnych zapoczątkowali przede wszystkim Galileusz (Rozmowy i dowodzenie matematyczne) i Kartezjusz (Rozprawa o metodzie). Urządzenie realizujące czynności analityczne to analizator – rodzajem analizatorów są również narządy zmysłu (np. analizatory wzrokowe).

Analiza matematyczna – dział matematyki, który – opierając się na pojęciu granicy – bada funkcje i ich uogólnienia. Tradycyjnie obejmuje rachunek różniczkowy i rachunek całkowy, teorię granic ciągów i funkcji, szeregów liczbowych i funkcyjnych.

Analiza harmoniczna (fourierowska) – dział matematyki obejmujący teorię szeregów Fouriera i przekształcenia Fouriera wraz z ich uogólnieniami i zastosowaniami.

Analiza chemiczna – badanie składu ilościowego i jakościowego danej substancji, odpowiednio analiza ilościowa i analiza jakościowa.

Analiza instrumentalna – badanie składu ilościowego i jakościowego substancji metodami fizycznymi i fizykochemicznymi. Metody takie cechuje większa czułość, niż klasyczne metody ilościowe.

Metody analityczne – ogólne określenie technik laboratoryjnych umożliwiających określenie składu chemicznego próbki.

Analiza widmowa (spektralna) gwiazd – w astronomii wykorzystywana do badania składu chemicznego gwiazd i warunków fizycznych ich atmosfery, co pozwala także skonstruować klasyfikację gwiazd.

Analiza pyłkowa – w paleobotanice i geologii, metoda umożliwiająca badanie roślinności danego obszaru w okresie polodowcowym. Pyłki roślinne zbierające się w osadach mokradłowych (np. w torfowiskach) są bardzo odporne na rozkład, dzięki czemu, na podstawie badań pyłków w określonej warstwie geologicznej, odtworzyć można nie tylko stan roślinności, ale także panujący dawniej klimat.

Analiza mikrobiologiczna – badanie składu mikrofauny określonego środowiska. Dotyczyć może np. wody, żywności, leków, środowiska produkcyjnego czy surowców użytych w procesie produkcji.

Bibliografia:

  • Jacek Juliusz Jadacki, Spór o granice języka, Wydawnictwo Naukowe Semper, Warszawa 2002.

Tagi
Encyklopedia filozofiiHumanistyczna encyklopedia nauki

Dodaj komentarz