Akwizgran

Aachen

Akwizgran, niem. Aachen (także Bad Aachen), fr. Aix-la-Chapelle, łac. Aquae Granni – miasto w zachodnich Niemczech, w landzie Nadrenia Północna-Westfalia, nad rzeką Wurm, przy granicy z Belgią i Holandią. 245 885 mieszkańców (stan na 2015 rok). Założone w czasach rzymskich, znane przede wszystkim jako ośrodek imperium Karola Wielkiego oraz z zabytków z czasów karolińskich, w tym Katedry w Akwizgranie.

Akwizgran: Historia

Miasto zostało założone przez Rzymian w I w. n.e., ze względu na występowanie wód mineralnych (stąd w łacińskiej nazwie Aquae Granni człon Aquae – “wody”, a w niemieckiej przydawany czasem człon “Bad”). Stanowiło ośrodek kultu celtyckiego boga Grannusa, przez Rzymian czczonego jako Apollo Grannus. W średniowieczu stało się ośrodkiem Państwa Franków, a szczególnie główną rezydencja Karola Wielkiego. Karol Wielki zmarł w Akwizgranie, tam jest pochowany, a prawdopodobnie także się urodził. W czasach Karola Wielkiego Akwizgran stanowił także jedno z głównych centrów kultury i edukacji Zachodu. Z tego względu w mieście znajdują się najważniejsze zabytki architektury czasów karolińskich.

Jako miejsce koronacji cesarzy Świętego Cesarstwa Rzymskiego w latach 936-1531 miasto było także jednym z głównych ośrodków Niemiec. W 1166 cesarz Fryderyk Barbarossa nadał mu szerokie przywileje handlowe (rozszerzone w 1215), a ok. 1250 Akwizgran stał się wolnym miastem cesarskim (a więc w praktyce niepodległym państwem). W XII-XIV wieku słynące z targów miasto otoczono murami. W ostatnich wiekach średniowiecza stało się ośrodkiem sukiennictwa i metalurgii. W XVI wieku rozpoczął się jednak stopniowy zmierzch miasta, które, choć mogło być nawet uznawane za pełniące pewne funkcje stołeczne, było zbyt oddalone od głównych ośrodków Niemiec. Od 1560 koronacje cesarskie odbywały się już w centralnie położonym Frankfurcie.

W 1656 miasto zostało zniszczone przez pożar. W 1668 stanowiło miejsce zawarcia pokoju akwizgrańskiego, kończącego wojnę dewolucyjną między Francją i Hiszpanią. Natomiast pokój w Akwizgranie zawarty w 1748 zakończył wojnę o sukcesję austriacką. W 1794 miasto zdobyła rewolucyjna Francja. Częścią Francji stało się w czasach napoleońskich,  w 1801 roku. Po kongresie wiedeńskim (od 1815) wchodziło w skład Prus, utraciwszy status wolnego miasta Rzeszy. W 1818 w mieście odbył się kongres akwizgrański, pierwszy kongres Świętego Przymierza, kończący okupację Francji po wojnach napoleońskich: wbrew propozycjom cara Aleksandra I związki między państwami Świętego Przymierza nie uległy jednak zacieśnieniu. W 1841 Akwizgran otrzymał połączenie kolejowe z Kolonią. Między 1918 a 1930 wraz z całą północną Nadrenią Akwizgran okupowany był przez wojska alianckie. W czasie II wojny światowej 2/3 miasta uległo zniszczeniu. Akwizgran był też pierwszy dużym niemieckim miastem zajętym przez aliantów (październik 1944).

Akwizgran: Gospodarka

Miasto jest dużym ośrodkiem przemysłowym (przemysł elektrotechniczny, metalowy, maszynowy, środków transportu, spożywczy) oraz węzłem kolejowym i drogowym. Słynie szczególnie z jednej z największych na świecie fabryk czekolady. Jest także ośrodkiem Zagłębia Akwizgrańskiego: wydobycie węgla kamiennego i brunatnego.

Ze względu na interesujące zabytki i status uzdrowiska (wody alkaliczne, solanki, cieplice siarczanowe o temperaturze do 76°C – Schwertbad-Quelle, wykorzystywane już w czasach rzymskich) jest jednym z najważniejszych ośrodków turystyki w Niemczech. Stanowi ośrodek szkolnictwa wyższego, znajduje się w nim m.in. politechnika (RWTH Aachen).

Akwizgran: Zabytki i sztuka

Jednym z najważniejszych zabytków jest gotycki ratusz w Akwizgranie, wybudowany na fundamentach przedromańskiej rezydencji Karola Wielkiego (niem. Pfalz, łac. palatium): do najciekawszych elementów należą Sala Koronacyjna, Granusturm (Wieża Granusa) i repliki cesarskich regaliów. Katedra w Akwizgranie, która powstawała między VIII a XIX wiekiem, głównie gotycka, znajduje się na liście światowego dziedzictwa UNESCO. Cennym zabytkiem sztuki karolińskiej jest stanowiąca jej część oktagonalna kaplica pałacowa Karola Wielkiego (Pfalzkapelle), zbudowana w latach 790-805, której budowniczym był Odon z Metzu – wzorowana na kościele San Vitale w Rawennie. W katedrze znajduje się grób Karola Wielkiego. W odróżnieniu od ratusza i wielu innych zabytków Akwizgranu, katedra tylko nieznacznie ucierpiała w czasie II wojny światowej.

Do innych interesujących zabytków architektury sakralnej należą kościół św. Jana Chrzciciela (St. Johann, pochodzący z XI wieku, przebudowany w stylu barokowym), kościół św. Wojciecha (St. Adalbert, XI w., przebudowany w XIX w.), pojezuicki kościół św. Michała (St. Michael, XVII w.). Warte uwagi są także np. gotyckie kościoły St. Foillan i St. Nikolaus, zrekonstruowane po II wojnie światowej.

Niewielki zamek Frankenburg (Frankenberg) znajduje się poza ścisłym centrum miasta, stanowi obecnie muzeum.  Przykładem XIX-wiecznego klasycyzmu jest hala uzdrowiskowa Elisenbrunnen, której architektami byli Johann Peter Cremer i Karl Friedrich Schinkel. Zachowały się także duże fragmenty średniowiecznych murów miejskich, w tym wieża Langer Turm i brama Marschiertor. Muzeum Suermondt-Ludwig-Museum posiada bogatą kolekcję dzieł sztuki. Interesującym muzeum sztuki współczesnej jest Ludwig Forum Aachen, ulokowane w budynku w stylu Bauhausu.

Od niemieckiej nazwy miasta Aachen swoje nazwisko przyjął malarz renesansowy Hans von Aachen. Nie był on jednak związany osobiście z Akwizgranem, wywodziła się stąd jego rodzina. Od nazwy miasta pochodzi również przydomek anonimowego malarza średniowiecznego znanego jako Mistrz Akwizgrańskich Drzwi (w języku niemieckim Meister der Aachener Schranktüren).