Aksamit

Aksamit, także welwet lub welur – tkanina bawełniana z krótką, puszystą wierzchnią okrywą włosową (bawełnianą, jedwabną lub wełnianą).


Tkanina dwuwarstwowa, składająca się z podłoża i runa z gęstych, krótkich nitek (końcówki nici dodatkowej osnowy lub dodatkowego wątku tworzą charakterystyczny meszek). Krótkość nitek odróżnia aksamit od pluszu – długość okrywy włókiennej nie przekracza 3 milimetrów. “Welur” i “welwet” to często synonimy aksamitu, terminy te mają jednak także znaczenia specyficzne (opisane niżej). Zobacz też: adamaszek, atłas – także tkaniny pochodzenia wschodniego.

Uzyskuje się ją poprzez wprowadzenie dodatkowych nici runowych w formie pętelek pomiędzy nici osnowy i wątku. Dodatkowe nici mogą pozostać nierozcięte (aksamit pętelkowy), mogą też być rozcinane (aksamit strzyżony). Jakość tkaniny zależy od gęstości i równej długości nitek tworzących runo. Bardziej ogólnym określeniem jest “tkanina supełkowa”, obejmuje ono wszelkiego rodzaju podobne tkaniny produkowane już od starożytności.

Aksamit: historia tkaniny

Technika wytwarzania aksamitu pochodzi z Indii. W Europie, gdzie dotarły za pośrednictwem arabskim, stosuje się ją od XII wieku. Głównymi ośrodkami europejskiej produkcji aksamitu były początkowo Genua i Wenecja, a także inne miasta włoskie – Amalfi, Lukka i Florencja. Każdy z tych wielkich ośrodków produkcji tkanin, opierając się głównie na wzorach perskich, stworzył własne typy dekoracji – przypominające najczęściej wzornictwo perskich kobierców kwietnych. Szczególnie ceniony był typ wenecki, o bardzo wysokim runie i wypukłym wzorze na strzyżonym tle. Wzór uzyskiwano nakładając na tkaninę szablony i ścinając przechodzące przez otwory szablonów nitki. Wenecka technika polegająca na kontrastowaniu strzyżonego tła i wypukłego, puszystego wzoru upowszechniła się następnie także we Francji – w 1536 roku otwarta została pierwsza wytwórnia aksamitu w Lyonie, który odtąd stał się jednym z głównych ośrodków tkackich Europy.

W Polsce aksamity produkuje się je od końca XVII wieku. W tym samym czasie, co w Europie, nadal wytwarzano je także w krajach islamskich – szczególnie znane były tkaniny produkowane w Turcji w XVI i XVII wieku, zwłaszcza aksamity z Bursy i tureckie brokaty.

Aksamity stanowiły cenne tkaniny, początkowo używano ich do wytwarzania szat liturgicznych i reprezentacyjnych ubiorów świeckich (suknie, kostiumy). Już w średniowieczu zaczął być jednak stosowany także jako tkanina obiciowa, wytwarzano z niego m.in. zasłony, pokrycia mebli i kapy. Współcześnie nie są już tak kosztowne, nadal jednak używa się ich głównie do produkcji odzieży wieczorowej i wyjściowej. Aksamity stosowane są przez najsławniejszych projektantów mody – w ubraniach codziennych spotyka się je rzadziej ze względu na przekonanie, że poszerzają optycznie sylwetkę.

Aksamit w języku

Etymologia: wyraz pochodzi z późnej (bizantyjskiej) greki – heksamitos, “złożony z sześciu nici”. W języku i kulturze aksamit stanowi symbol miękkości, delikatności. “Aksamitny” to w języku polskim nie tylko “zrobiony z aksamitu”, ale też “miękki”, “gładki”. Symbolika taka funkcjonuje w wielu kulturach, szczególnie znane są określenia “aksamitna rewolucja” i “aksamitny rozwód”, odnoszące się do pozbawionych zaburzeń politycznych i konfliktów procesów upadku komunizmu w Czechosłowacji, a następnie rozpadu tego kraju.

Aksamity: wybrane rodzaje

Aksamity gładkie i aksamity wzorzyste

Aksamity dzielą się ogólnie na dwie kategorie, aksamity gładkieaksamity wzorzyste. W przypadku aksamitów wzorzystych wzory uzyskuje się przede wszystkim poprzez kontrastowanie wysokości włosa, zestawienie powierzchni pokrytych włosem z pętelkami, a także prasowanie, wytłaczanie, gofrowanie (wytłaczanie wzorów za pomocą walców) oraz druk tkanin.

Brokat, altembas

Rodzajem aksamitu wzorzystego jest brokat, określany także terminem altembas. Wytwarza się go poprzez dodawanie do tkaniny nici metalowych (złotych, srebrnych).

Aksamit genueński

Aksamit genueński, określany też terminem francuskim velours de Gênes (w języku włoskim velutto di Genova) występował we Włoszech w XV i XVI wieku. Termin odnosi się raczej do rodzaju ornamentu, niż do rodzaju tkaniny. Jest to ornament w aksamicie strzyżonym i pętelkowym na tle złotolitym.

Aksamit utrechcki

Aksamit utrechcki – z osnową lnianą, wątkiem wełnianym i puszystą okrywą z sierści koziej. Prawdopodobnie nie pochodzi z Utrechtu, ale stanowi wynalazek francuski, do Holandii sprowadzili go wygnani z Francji tkacze wyznający protestantyzm (hugenoci).

Aksamit ryty

Aksamit ryty, w język francuskim velours à ferronneries (velours ferronnerie), w języku włoski zetano veluato – tło z aksamitu strzyżonego; cechują go linearne, wgłębione motywy dekoracyjne w splocie atłasowym.

Altobasso

Altobasso to aksamit włoski strzyżony w dwóch wysokościach. Często występowało tło złotolite. (Porównaj: ałtabas).

Ałtabas

Ałtabas to pochodząca z języka rosyjskiego nazwa aksamitów włoskich, przede wszystkim genueńskich i weneckich na złotolitym tle. Tym samym terminem określa się tradycyjne aksamity tureckie produkowane w Bursie. (Porównaj: altobasso).

Goflin

Goflin – rodzaj aksamitu cechujący się szerokimi prążkami. Stosuje się go do wyrobu zasłon i narzut.

Welur

Terminy welur i aksamit używane są często wymiennie. Terminem “welur” określa się jednak właściwie bardzo cienkie aksamity, w tym zwłaszcza jedwabne, o krótkiej okrywie włosowej. Występują one w wielu odmianach, takich jak chiffon (delikatne prążki) i transparent (prześwitujący). Poza tym słowo “welur” ma także inne znaczenia, określa się nim np. tkaninę wełnianą stosowaną na płaszcze, odmianę flauszu oraz rodzaj skóry przypominający zamsz.

Welwet

Podobnie jak welur, welwet to czasem synonim aksamitu. Właściwie jednak jest to rodzaj lśniącego pluszu uzyskiwanego przez przecięcie odcinków niektórych wątków.

Skóra angielska, moleskin

Skóra angielska (moleskin) nie jest rodzajem aksamitu, ale stosowany przy jej produkcji sposób strzyżenia i drapowania nadaje jej podobny wygląd.

Dywetyna

Dywetyna to imitacja aksamitu – typowy dla niej delikatny puszek uzyskuje się poprzez drapanie i szmerglowanie nitek wątkowych.

Plusz

Tkaniną bardzo zbliżoną do aksamitu jest plusz. Plusz cechuje jednak znacznie wyższa okrywa włókienna (utworzona z dodatkowej osnowy).


Tagi
Encyklopedia sztuk pięknych

Dodaj komentarz