Akrolit

Akrolit – w terminologii sztuk pięknych: typ greckiego posągu kultowego, wykonanego z dwóch lub kilku rodzajów materiałów. Może to być np. połączenie drewna, kamienia i brązu. Szczególnym typem akrolitu jest chryzelefantyna, w której łączy się złoto i kość słoniową.

W języku angielskim – acrolith; w języku niemieckim – Akrolith; w języku francuskim: acrolithe. Etymologia: z języka greckiego, akros – wysoki i “lithos” – “skała”.

Akrolit w sztuce starożytnej Grecji i Rzymu

Jako technika rzeźbiarska akrolit stosowany w sztuce starożytnej Grecji od VII wieku p.n.e. Posągi stanowiące połączenie kamienia, drewna i metali wykształciły się przy tym jako imitacja kosztownej chryzelefantyny, która znana była już wcześniej.

Głowa, ręce i stopy posągu wykonywane były z kamienia, przeważnie marmuru lub wapienia. Pozostała część posągu, korpus i nogi, wykonana była z drewna – przy czym nie były ona widoczna, zakrywała ją bowiem szata z bogato zdobionej tkaniny. Ewentualnie części drewniane polichromowano. W nawiązaniu do chryzelefantyny mogła to być złota polichromia. Stosowano również obicie z blachy (brązowej lub złotej). Praltyka “ubierania” posągu kultowego w szaty ma analogie w wielu religiach świata, stosowana jest także w kulcie chrześcijańskim (w przypadku rzeźb religijnych zwłaszcza w Hiszpanii i we Włoszech).

Najbardziej znane przykłady akrolitu ze sztuki greckiej pochodzą z wykopalisk w Figalei oraz w Pompejach. Przykładem ze sztuki rzymskiej może być Junona Ludovisi (zachowało się tylko marmurowe popiersie, ciało wykonane było z drewna – posąg przedstawiał przy tym postać kobiecą identyfikowaną jako bogini Junona lub Antonia Młodsza) lub Kolos Konstantyna (IV wiek – monumentalny posąg cesarza Konstantyna Wielkiego, z którego zachowała się marmurowa głowa i kilka pomniejszych części, także z marmuru).

Niekiedy termin “akrolity” stosuje się też bardziej ogólnie, określając tak wszelkiego rodzaju rzeźby wykonane z wielu różniących się fakturą i barwą materiałów – w tym sensie akrolit to pewnego rodzaju technika rzeźbiarska. Technika taka występowała także w rzeźbie greckiej, obok wspomnianego typu rzeźb kamienno-drewnianych spotyka się np. także posągi z elementami wykonanymi z brązu. Podobne techniki wprowadziła szerzej na nowo secesja i rzeźba współczesna.

Chryzelefantyna

Drewno stosowano oczywiście ze względu na taniość tego materiału, w okresie archaicznym dziejów Grecji. Wraz z rozwojem ekonomicznym Grecji, w okresie hellenistycznym, akrolit wypierała chryzelefantyna, połączenie drogich materiałów, złota i kości słoniowej. Chryzelefantyna nie jest jednak przy tym techniką młodszą od akrolitu – jej pochodzenie nie jest w pełni wyjaśnione, wydaje się jednak że przeciwnie, technika akrolitu powstała później jako tani zamiennik chryzelefantyny.