Akompaniament

Akompaniament – tło muzyczne głównej partii utworu muzycznego. Stanowi wsparcie rytmiczne (poprzez wybijanie rytmu) lub harmoniczne (poprzez dodawanie akordów), a także kolorystyczne – niekiedy jednak ma także samodzielne znaczenie muzyczne, może też budować dodatkowe linie melodyczne.

Najczęściej akompaniament wykonywany jest przez instrument solo (np. fortepian, gitarę, lutnię, harfę, organy) – możliwy jest jednak także akompaniament pojedynczego śpiewaka. Istnieje jednak także wiele utworów z akompaniamentem orkiestrowym lub z towarzyszeniem mniejszych zespołów muzycznych. Potocznie słowo “akompaniament” oznacza dowolne dźwięki towarzyszące czemuś (w tym nawet oprawę muzyczną imprez okolicznościowych).

Termin pochodzi z języka włoskiego: accompagnamento – “wtór”, “orszak”. Utwory bez akompaniamentu, zwłaszcza chóralne, określa się jako wykonywane a cappella. Osoba wykonująca partię akompaniamentu to akompaniator. Swobodnie stosuje się także określenia typu “wtórowanie”, “z towarzyszeniem instrumentu”.

Funkcje akompaniamentu w dziele muzycznym

Akompaniament wspiera więc główną partię utworu, która jest grana lub śpiewana w tym samym czasie. Zdarza się, że jest improwizowany, zwłaszcza w muzyce dawnej oraz w muzyce rozrywkowej. W muzyce poważnej od czasów baroku stanowi jednak integralną część dzieła muzycznego, o stałym, określonym przez kompozytora charakterze. Stanowi nie tylko tło, ale także kontekst muzyczny utworu – widoczne jest to np. w pieśniach Ludwiga van Beethovena, w których równie duże znaczenie, co partie wokalne mają towarzyszące im partie fortepianowe. Częściej jednak jedynie główna część dzieła muzycznego zawiera melodię lub temat. Towarzyszący jej akompaniament może zawierać melodię dodatkową, zazwyczaj jednak składa się głównie z elementów rytmicznych, akordów i struktur harmonicznych oraz kombinacji kilku rodzajów elementów.

Funkcję akompaniamentu porównać można więc do tła obrazu lub fotografii – zasadniczy temat dzieła plastycznego zawarty jest zazwyczaj na pierwszym planie, tło określa jednak w znacznym stopniu wymowę dzieła i wrażenie, które wywiera ono na odbiorcy. Zadaniem akompaniamentu jest także unifikacja materiału muzycznego – melodycznego, harmonicznego i rytmicznego. Główna część dzieła muzycznego wydaje się wtedy piękniejsza, bardziej wyrazista i bardziej interesująca. Akompaniament towarzyszyć może także mowie i recytacji utworów poetyckich – powszechny był zwłaszcza w literaturze starożytnej, w której wykonania utworów poetyckich niemal zawsze były akompaniowane, przy czym często grał i recytował swój utwór sam poeta (formą pośrednią jest zbliżony do akompaniowanej mowy recytatyw, w przeciwieństwie do złożonej muzycznie arii).

Akompaniament jako tło dzieła muzycznego

Akompaniować głównemu wątkowi melodycznemu może pojedynczy instrument muzyczny lub głos. Partię akompaniamentu mogą jednak tworzyć także grupy instrumentów, grupy głosów lub mieszane grupy instrumentów i głosów. Tak np. orkiestra symfoniczna może akompaniować pojedynczemu wokaliście, grupa instrumentów smyczkowych skrzypkowi, fortepian fletowi itp.

W przypadku wielu instrumentów główną partię melodyczną wykonuje się jedną ręką (zazwyczaj prawą), podczas gdy druga ręka wykonuje akompaniament. Do instrumentów takich należą przede wszystkim instrumenty klawiszowe (fortepian, klawesyn, organy), a także harfa. W wielu utworach poszczególne instrumenty lub ręce zmieniają jednak swoje role: te, które dotychczas wykonywały melodię, zaczynają wykonywać partię akompaniamentu. Zmiany takie mogą zachodzić wielokrotnie. Istnieją formy muzyczne, których istotą jest kontrastowanie partii solowych i partii zbiorowych – należy do nich przede wszystkim koncert. Nawet w koncertach zdarza się jednak, że akompaniująca soliście orkiestra zmienia funkcję, wykonując główną funkcję melodyczną – w momentach tych solista albo nie wykonuje melodii, albo wykonuje partie o charakterze czysto ornamentacyjnym.

Akompaniowanie wiąże się przy tym często z potrzebą interpretacji dzieła muzycznego. Wykonawcy muszą wiedzieć, w których momentach należy akompaniować soliście w sposób subtelny i dyskretny, a w których niezbędne jest silniejsze podkreślenie melodii za pomocą akompaniamentu.

Akompaniament instrumentalny

W muzyce rozrywkowej szczególne znaczenie jako instrument akompaniujący partiom wokalnym ma gitara – zazwyczaj odgrywająca prosty akompaniament akordowy. W dawniejszej muzyce o lekkim charakterze w podobny sposób stosowano lutnię.

W muzyce poważnej akompaniament jest bardziej złożony, nie ogranicza się do podkreślania rytmu. Jako instrumenty akompaniujące wykorzystuje się więc, ze względu na ich znaczną uniwersalność, przede wszystkim instrumenty klawiszowe – fortepian, klawesyn i organy. Zaletą fortepianu jest łatwość jednoczesnego grania melodii i akordów. W muzyce XVII i XVIII wieku akompaniament na instrumentach klawiszowych był przy tym wyraźnie mniej istotny, niż partie głosu i instrumentów solowych. Sytuacja ta zmieniła się już pod koniec XVIII wieku, zwłaszcza w obrębie sonaty – powstawały wtedy często sonaty przeznaczone na fortepian z akompaniamentem skrzypiec (tworzył je zwłaszcza Mozart, a także Beethoven).

W XIX wieku dotyczyć zaczęło to również pieśni (zob. pieśń – forma muzyczna). Zwłaszcza Franz Schubert tworzył pieśni, w których partia fortepianu nie jest tłem, dodatkiem do partii wokalnej, ale w których jest ona pełna dramatyzmu i samodzielnego charakteru muzycznego. Tendencja ta była nadal rozwijana w pieśniach i innych formach muzycznych XIX i XX wieku – są one właściwie rodzajem duetu, w którym uczestniczą śpiewak i pianista. Niezwykłą popularnością aranżacja muzyczna na fortepian (redukcja fortepianowa) cieszyła się w XIX wieku także w domach prywatnych – jej znaczenie porównać można do współczesnego przemysłu płytowego.