Akcent w dialektach

Akcent w dialektach i gwarach języka polskiego – akcent (akcent wyrazowy) w większości dialektów języka polskiego nie różni się zasadniczo od akcentu języka ogólnego, wyjątkiem są tu tylko dialekty peryferyjne: kaszubski, gwara podhalańska i gwara jabłonkowska. Pada więc zasadniczo na przedostatnią sylabę (akcent paroksytoniczny). Dialekty i gwary centralne wykazują różnice jedynie w formach typu “matematyka”, “fizyka”, “muzyka”, w których w odróżnieniu od występującego tu wyjątkowo akcentu proparoksytonicznego języka literackiego mają akcent paroksytoniczny.

Dialekt kaszubski i gwary podhalańskie

W dialekcie kaszubskim akcent jest zróżnicowany geograficznie. Na północy jego zasięgu występuje akcent swobodny, ruchomy (zobacz akcent swobodny, akcent ruchomy). Na Kaszubach południowych akcent pada na pierwszą zgłoskę wyrazu (akcent inicjalny).

Akcent inicjalny występuje także w niektórych tzw. “gwarach góralskich”, są to jednak tylko dwie z nich – gwara jabłonkowska i gwara podhalańska. W gwarze podhalańskiej obecność akcentu inicjalnego ma charakter cechy archaicznej (nie jest, jak czasem się sądzi, wpływem języka słowackiego). W gwarze jabłonkowskiej, należącej do śląskiego zespołu dialektalnego, także występuje akcent inicjalny, który jednak powstał wtórnie właśnie pod wpływem języka słowackiego.

Akcent kresowy, akcent lwowski, akcent krakowski

Potocznie mówi się o akcencie w pewnych dialektach czy gwarach nie w odniesieniu do akcentu w sensie ściśle językoznawczym, ale w odniesieniu do wybranych regionalnych cech wymowy, właściwości fonetycznych szeroko odbieranych jako “charakterystyczne”. Podobne (ale przy tym już nie potoczne) znaczenie ma angielskie słowo accent (podczas gdy akcent wyrazowy to w języku angielskim zazwyczaj word stress). Używa się więc określeń takich jak akcent kresowy czy akcent lwowski, dla którego charakterystyczne jest podwyższenie tonu i wzmocnienie sylab akcentowanych, przy jednoczesnym zwężeniu i osłabieniu samogłosek nieakcentowanych (tzw. “zaśpiew”). Podobnie za charakterystyczny uznaje się “akcent krakowski”, dla którego typowe jest przeciąganie ostatniej samogłoski jednostki wypowiedzeniowej.