Akatyst

Akatyst – w liturgii prawosławnej i ogólnie wschodniej: jedna z form hymnu religijnego, ukształtowana w pierwszych wiekach Bizancjum. Rozpowszechniona następnie w całym kościele wschodnim. Hymn zbliżony do kontakionu, pieśni złożonej z 18 lub 24 strof, o charakterze abecedariusza – akatyst można uważać za rodzaj kontakionu. Wykonywany jest, gdy zgromadzenie wiernych stoi – stąd też pochodzi jego oryginalna nazwa grecka (akathistos, “niesiedzący”). Najbardziej znanym jest Akatyst ku czci Bogurodzicy, którego autorem był prawdopodobnie św. Roman Melodos. Akatystem nazywa się często także nabożeństwo ku czci Matki Bożej, w czasie którego jest wykonywany.

Najczęściej inne akatysty także poświęcone są Bogurodzicy. Istnieje jednak także wiele na cześć Trójcy Świętej, na 12 głównych świąt prawosławia, na cześć świętych, na cześć aniołów, a także różne inne rodzaje. Księga liturgiczna stanowiąca zbiór akatystów to akatystarz, akafist.

Budowa akatystu

Akatyst składa się z mniejszych form o charakterze strof, zwanych kontaktionami (kontakdionami, tak jak kontaktion rozumiany jako osobny hymn) i ikosami (oikoi). Ikos to strofa o liczbie wersów nie określonej z góry, ale zawsze takiej samej w pojedynczym utworze. zakończonych refrenami. Każdej strofie towarzyszy refren – dłuższym strofom refreny stanowiące zwroty do Boga, do Matki Bożej lub do świętych, krótszym strofom najczęściej refren w postaci zwrotu “alleluja”. Całość kończy strofa dodatkowa, troparion lub jeszcze jeden kontaktion.

Przykładem treściowo-formalnej budowy akatystu może być Akatyst ku czci Bogurodzicy. Centralną część tego hymnu budują strofy różnej długości. Tekst pierwszych 12 oikoi opowiada o wcieleniu i dzieciństwie Jezusa, tekst pozostałych 12 jest naprzemiennie pochwałą Boga i pochwała Bogurodzicy. Całość jest splotem subtelnie przeplatanych obrazów, stanowiących jeden z punktów szczytowych literatury bizantyjskiej.

Akatyst a muzyka chrześcijańska Zachodu

Akatysty istniały we wczesnym średniowieczu także w wersjach łacińskich. Ich retoryka i sfera przedstawioniowo-wyobrażeniowa wywarła wpływ na wiele późniejszych hymnów zachodnich.