Akademia Świętego Łukasza (Accademia di San Luca)

Akademia Świętego Łukasza (w języku włoskim Accademia di San Luca) – akademia artystyczna (malarstwa, rzeźby i architektury) założona w 1577 roku w Rzymie. Stanowiła stowarzyszenie artystów a zarazem bractwo religijne związane z kultem świętego Łukasza Ewangelisty, patrona sztuki i artystów.

Tradycja przypisuje świętemu Łukaszowi malowanie ikon, w tym portretów Matki Boskiej (porównaj: acheiropita). Cechy artystów pod patronatem św. Łukasza istniały w wielu miastach średniowiecznych, prócz Rzymu np. we Florencji. Później imieniem św. Łukasza nazwano wiele instytucji artystycznych -odwoływały się one tak do lokalnej tradycji cechowej, jak i do najsłynniejszej instytucji pod patronatem św. Łukasza, Akademii w Rzymie.

Okres jej największego rozkwitu trwał od 1592 roku po XVIII wiek. Akademia Świętego Łukasza istnieje przy tym do dzisiaj, funkcjonując pod nazwą Accademia Nazionale di San Luca (dawniej Reale Accademia Romana di San Luca). Akademia Świętego Łukasza znana była też z organizowania konkursów artystycznych (konkursy klementyńskie).

Zobacz też: akademie literackie.

Akademia Świętego Łukasza – historia i funkcjonowanie Akademii

Akademia Świętego Łukasza zastąpiła średniowieczne rzymskie struktury cechowe (cech malarzy, miniaturzystów, rzeźbiarzy, hafciarzy i architektów – korporacja pod nazwą Compagna di San Luca), które były już przestarzałe – kontynuowała jednak ich tradycje. Wzorcem dla niej była natomiast renesansowa Accademia delle Arti del Disegno, którą założono w 1562 roku we Florencji pod patronatem Wawrzyńca Medyceusza. Była więc drugą włoską akademią sztuki, cieszyła się jednak większym prestiżem, niż akademia florentyńska. Do pomysłodawców założenia Akademii należeli malarze Federico Zuccari (Zuccaro) i Girolamo Muziano, zatwierdził ją natomiast osobną bullą z 15 października 1577 roku papież Grzegorz XIII. W 1593 roku Federico Zuccari (jako pierwszy principe Akademii) i kardynał Fryderyk Boromeusz przeprowadzili reformę Akademii (data ta uważana jest niekiedy za jej odnowienie).

Działalność Akademii Świętego Łukasza wspierana była przez kolejnych papieży. Licznymi przywilejami obdarzyli ją Sykstus V i Urban VIII. Wielokrotnie ją reformowano, zwłaszcza w okresie pontyfikatu Klemensa XIII. Wsparcie elit politycznych, które protegowały członków Akademii, przyczyniało się do wzrostu ilości zamówień na dzieła sztuki. Akademia kształtowała tak smak szerokiej publiczności, jak i panujące teorie estetyczne. Siedzibą Akademii Św. Łukasza był początkowo gmach przy kościele św. Marcina w okolicach Forum Romnum. Od 1932 roku jest nią Pałac Carpegna na północ od Forum Romanum (przy Piazza dell’Accademia di San Luca i Via della Stamperia). Godłem Akademii był trójkąt równoboczny składający się z symboli jej trzech “klas” – pędzla, dłuta i cyrkla. W trójkąt wpisana była dewiza Akademii Świętego Łukasza – aequa potestas (“równa siła”).

Sama Accademia di San Luca (jej statuty, estetyka i praktyka dydaktyczna) stała się natomiast inspiracją dla wielu innych europejskich uczelni artystycznych. Należała do nich przede wszystkim założona w 1648 roku francuska Królewska Akademia Malarstwa i Rzeźby (fr. Académie royale de peinture et de sculpture, zobacz też: akademizm) – podobnie jak Accademia del Cimento stanowiła wzorzec Akademii Francuskiej. Podobne idee żywiła także bolońska Akademia Carraccich, która dystansowała się jednak od filozoficznego neoplatonizmu na rzecz praktycznego nauczania warsztatu malarskiego.

Celem działania Akademii było nie tylko kształcenie malarzy, ale też kształtowanie i podnoszenie panujących standardów estetycznych (obecna w Akademii tendencja do ustalania kanonów artystycznych znalazła odzwierciedlenie w rozwoju akademizmu w sztuce późniejszej). Nie od samego początku była ona szkołą artystyczną, początkowo była wyłącznie rodzajem instytutu sztuki. W Akademii organizowano wtedy zebrania, dyskusje i odczyty, w których poruszano głównie zagadnienia związane z teorią sztuki. Działalność dydaktyczną Accademia di San Luca prowadzić zaczęła dopiero w ostatnich latach XVI wieku.

W Akademii prowadzono kursy m.in. anatomii, perspektywy, skrótu perspektywicznego i rysunku. Program szkoły od początku kładł nacisk na regularność wykładów i wystaw. W lekcjach rysunku posługiwano się tak nagimi modelami, jak i kopiami rzeźb antycznych (studium aktu funkcjonowało od pontyfikatu Klemensa XI). Ponadto Akademia była wciąż miejscem spotkań artystów, dyskusji o sztuce i praktyce artystycznej. Przy Akademii funkcjonowała także galeria sztuki (galeria malarstwa i zbiory rysunków), fundacje umożliwiające jej funkcjonowanie materialne, biblioteka i archiwum. Zbiory zachowały się do dziś.

W Akademii istniały trzy “klasy”: klasa malarstwa, klasa rzeźby i klasa rysunku. Do każdej z nich przynależało 12 członków (akademików) rzeczywistych i 12 członków-korespondentów. Ponadto wybierano akademików honorowych, których nie mogło być więcej, niż dziewięćdziesięciu – należeli do nich pisarze, uczeni, mecenasi sztuki i krytycy. Członkowie Akademii wybierani byli większością głosów. Jej prezes nosił tytuł principe (l.mn. principi).

Prestiż Accademia di San Luca podnosiły szeroko znane konkursy klementyńskie, nazwane tak od papieża Klemensa XI. Organizowano je co trzy lata.

Do najsłynniejszych momentów w dziejach Akademii Świętego Łukasza należy spór, który toczyli ze sobą około 1630 roku Pietro da Cortona i Andrea Sacchi. Dotyczył on właściwego sposobu przedstawiania scen historycznych w dziełach sztuki – zwłaszcza tego, czy większą siłą ekspresji odznacza się większa, czy mniejsza ilość postaci przedstawionych na obrazie. W zasadzie jednak związana z dworem papieskim Akademia Świętego Łukasza preferowała w malarstwie tematykę biblijną, nie historyczną czy mitologiczną. Sławny był także wykład L’Idea, który w 1664 roku wygłosił Gian (Giovan, Giovani) Pietro Bellori. Inspirował się on neoplatonizmem, stanowiąc jednocześnie zalążek teorii sztuki neoklasycyzmu – według Belloriego artysta powinien w tworzeniu dzieła sztuki posługiwać się metodą filozofii neoplatońskiej.

Artyści związani z Accademia di San Luca

Do najważniejszych artystów związanych z Accademia di San Luca należeli: Gian Pietro Bellori (swoimi odczytami w Akademii zapoczątkował klasycyzm), Pietro da Cortona, Alessandro Algardi, Carlo Maratta (Maratti, jeden z najbardziej wpływowych profesorów Akademii), Charles Le Brun (przeniósł wzorce Akademii św. Łuksza do Francji), Marco Benfial (przedstawiciel neoklasycyzmu, dyrektor klasy aktu), Anton Raphael Mengs (uczeń Benfialego, jeden z czołowych reprezentantów Akademii), Hercules Seghers, Antonio Canova i Bertel Thorvaldsen.

Do Akademii przyjmowano niekiedy również kobiety. Jedną z nich była malarka i miniaturzystka okresu rokoka Rosalba Carriera, którą przyjęto do Akademii w 1705 roku.

Artyści polscy w Accademia di San Luca

W Akademii kształcili się także artyści polscy. Należał do nich np. Szymon Czechowicz (1689-1775), który związany był z nią dwadzieścia lat. W latach 1763-1784 przebywał w Rzymie malarz Franciszek Smuglewicz. W Rzymie studiował także architekt Kacper Bażanka. Członkiem Akademii był również architekt i teoretyk architektury Chrystian Piotr Aigner. Studiował tu też polski malarz pochodzenia włoskiego Michał Elwiro Andriolli, malarz Antoni Stroiński (zajął trzecie miejsce w konkursie klementyńskim), malarz Jerzy Eleuter Szymonowicz-Siemiginowski oraz architekci Joachim Hempel i Benedykt Renard. Spośród późniejszych artystów polskich w latach 1865-1868 w Akademii Świętego Łukasza studiował rzeźbiarz Andrzej Pruszyński.

Bibliografia:

• Gustavo Giovannoni, La Reale Insigne Accademia di s. Luca nella Inaugurazione della sua nova Sede, 1934.
• Gustavo Giovannoni, La Reale Insigne Accademia di s. Luca, 1945.

Linki zewnętrzne: Strona internetowa Accademia di San Luca.