Agradacja

Agradacja – w geologii: typ akumulacji, pionowe nadbudowywanie się osadów, zwiększanie się grubości osadów poprzez nakładanie się na siebie kolejnych warstw. Gromadzenie się osadów w zbiorniku wodnym, występujące szczególnie w rzekach, zwłaszcza w ujściach, a także w środowisku morskim. Powoduje stopniowe podwyższenie powierzchni terenu (akumulacja, zob. akumulacja rzeczna), podnoszenie się dna basenu sedymentacyjnego.

Etymologia: z języka łacińskiego, ad – “przy”, gradus – “stopień”. W języku angielskim: aggradation.

Agradacja w środowisku rzecznym

Termin “agradacja” rozumie się często wąsko, odnosząc go wyłącznie do gromadzenie się osadów rzecznych w korytach rzek. Osady te, aluwia, to głównie transportowane przez rzekę piaski, muły i żwiry. Proces ten występuje w całym biegu rzeki, postępując od ujścia w górę jej biegu. Najbardziej intensywny jest jednak w dolnym biegu, zwłaszcza w okolicach samego ujścia, gdzie prędkość przepływu wody jest najmniejsza. Agradacja wiąże się z niezdolnością rzeki do dalszego transportu swojego rumowiska. Współwystępują przy tym zmniejszenie się prędkości lub ilości wody, wzrost ilości rumowiska, a także zmniejszenie się spadku podłużnego rzeki (średni kąt nachylenia koryta rzeki pomiędzy źródłem a ujściem). Prowadzi do stopniowego zasypywania doliny rzecznej, a często także do zmiany przebiegu koryta rzeki – błądząca po płaskiej powierzchni swoich osadów rzeka często znajduje nowe ujście (kaptaż, przeciągnięcie rzeki).

W sposób szczególnie wyrazisty procesy te zachodzą w przypadku chińskiej Rzeki Żółtej (Huang He), w Europie do rzek silnie agradujących należy Pad. Zamulenie koryta Rzeki Żółtej jest przyczyną katastrofalnych powodzi oraz obniża jej znaczenie dla transportu i gospodarki. Rzeki agradujące stwarzają znaczne zagrożenie powodziowe. Rzeki takie jak Huang He i Pad, obwałowane przez człowieka, po upływie lat płyną znacznie powyżej pierwotnego poziomu doliny rzecznej.

Agradacja zachodzi szybciej także w okolicach zapór. Budowanie zapór może więc przyczynić się do sztucznego zwiększenia agradacji przez człowieka.

Procesy agradacji występują często przemiennie z procesami erozyjnymi. Dzięki przemienności agradacji i erozji powstają terasy rzeczne (fragmenty dawnego dna doliny rzecznej znajdujące się powyżej współczesnego dna).