Agon: igrzyska

Agon, greckie ἀγών – słowo to oznacza w języku greckim każdy rodzaj współzawodnictwa (porównaj główny artykuł: Agon, a także Agon: teatr, jako przykład innego znaczenia: “współzawodnictwo tragików”, “konkurs poetycki”). Oznacza także wszelkie zawody sportowe (zwłaszcza zapaśnicze), współzawodnictwo atletów i zawody jeździeckie,  w odniesieniu do sportu starożytnego oznacza jednak przede wszystkim igrzyska, w tym najsławniejsze, olimpijskie.  W znaczeniu “igrzyska” słowo to występuje przeważnie w liczbie mnogiej, jako ἀγῶνες, agones.

Agony, starożytne zawody sportowe

Słowo to mogło znaczyć mniej więcej tyle, co nasz sport, zwłaszcza wyczynowy, lub “rywalizacja sportowa”. Pamiętać należy jednak o jego bogatych kontekstach znaczeniowych, które obejmować mogły i rywalizację poetów, i sprawę sądową, czy nawet konkurs piękności.

W starożytności było wiele rodzajów agonów sportowych, w wielu miastach, o bardzo różnym prestiżu. Najsławniejszymi były igrzyska olimpijskie, igrzyska pytyjskie w Delfach, igrzyska istmijskie w Koryncie oraz igrzyska nemejskie. Miały one charakter panhelleński, “ogólnonarodowy”. Istniało też wiele pomniejszych, w tym z nagrodami pieniężnymi, mniej szanowanych. Inskrypcje stanowiące listy zwycięstw w igrzyskach pierwsze wymieniają z nazwy, drugie tylko oznaczają numerami, W późnej starożytności zatwierdzanie (omówionych niżej) agones hieroi, o charakterze honorowym, było wyłącznym przywilejem cesarza rzymskiego.

Odpowiednikiem rzymskim greckich agonów sportowych były ludi, które jednak miały bardziej charakter widowiska masowego, a mniej czystej rywalizacji sportowej.

Typy agonów

Zawody sportowe w starożytnej Grecji dzieliły się na dwie zasadnicze grupy –  te, w których nagrodą był tylko wieniec laurowy i te, w których przewidywano także nagrody pieniężne. Pierwsze nazywały się agones hieroi (“święte igrzyska”) lub agones stephanitai czy agones phyllinai. Drugie nazywały się themides lub agones argyritai (chrematitai, thematikoi, thematitai). W obu grupach głównych wyróżnić można liczne podgrupy.

Do agonów, w których nagrodami były wieńce laurowe, należały zawody określane jako eiselastioi (od czasownika eiselaunein – “wpędzać”, “wjechać”, “wtargnąć”). Ze zwycięstwem w nich wiązały się, prócz otrzymania wieńca, liczne przywileje, m.in. zwycięzca mógł wjechać do ojczystego miasta na rydwanie. Zwyczaj ten pochodzi prawdopodobnie z czasów cesarza rzymskiego Nerona, zwycięzcy wjeżdżali zaś zapewne przez wyłomy w murach.

Agony, w których przyznawano nagrody pieniężne, nie cieszyły się tak dużą estymą. Dzieliły się na talantiaioi i hemitalantiaoi – nagrodą był odpowiednio jeden talent i pół talenta.

Różnice te podlegały jednak częstym wahaniom, a poszczególne rodzaje zawodów sportowych niejednokrotnie zmieniały swój status.

Personifikacja Agonu

Personifikacja igrzysk, bóg Agon, mitologiczne uosobienie współzawodnictwa, znany jest z przekazu Pauzaniasza (Wędrówki po Helladzie). Jego posąg znajdował się w Olimpii, obok posągu boga wojny Aresa.

Agonoteci

Sponsorami i nadzorcami przebiegu zawodów byli agonoteci. Termin ten odnosi się do organizatorów zawodów sportowych, ale też np. poetyckich. Była to funkcja ciesząca się wielkim prestiżem społecznym.