Agitka

Agitka, w języku rosyjskim агитка – specyficzny gatunek literacki wykształcony w bolszewickiej Rosji. Ma charakter jaskrawej agitacji politycznej, stąd też nazwa. Nie jest to zresztą jasno zdefiniowany gatunek we właściwym dla genologii literackiej rozumieniu, operuje bowiem często środkami innych, lepiej określonych w warstwie formalnej gatunków, jak pieśń (zob. pieśń w literaturze i pieśń w muzyce) czy pamflet; może mieć charakter tak prozatorski, jak i poetycki.

Agitki to w sensie ogólnym utwory literackie o charakterze propagandowym, mające na celu bezpośrednie oddziaływanie na czytelników tak, by przyjęli określone programy polityczne, stali się wyznawcami jakiejś ideologii lub członkami jakiegoś ruchu masowego. Znaczenie ogólne odnosi się przy tym częściej do omówionego niżej gatunku filmowego, niż do dzieł literackich. W sensie słownikowym agitka to także także ulotka, broszura polityczna o treści agitacyjnej lub przemówienie agitacyjne.

Określenie to ma dzisiaj zdecydowanie pejoratywny charakter. Wśród pisarzy bolszewickich, gdzie określenie to powstało, postrzegane było jednak jako zwyczajny i normalny element literatury zaangażowanej w ich własnym rozumieniu tego pojęcia. Pierwotnie, i jest to do dziś znaczenie terminu w sensie właściwym i wąskim, określano tak utwory polityczno-publicystyczne pisane w czasie wojny domowej w Rosji po dojściu do władzy bolszewików. Pisarzami związanymi z partią bolszewicką, którzy uprawiali ten rodzaj literatury, byli np. Włodzimierz Majakowski i Demian Biedny. Forma tego rodzaju utworów miała programowo opierać się na prostych, wyrazistych środkach wyrazu, a adresowana do masowego odbiorcy treść odwoływać się zawsze do problematyki bieżącej.

Pojęcie agitki odwoływało się do leninowskiego rozumienia agitacji, w którym postrzegana jest ona jako równoważna z propagandą forma oddziaływania na społeczeństwo. Agitację i propagandę Lenin połączył w jedną kategorię pojęciową – agitprop.

Agitka filmowa

Określenie stosowane także w filmoznawstwie, stosuje się go do filmów radzieckich o analogicznym charakterze (agitka jako gatunek filmowy). Częściej niż w przypadku literatury, termin ten obejmuje utwory propagandowe powstałe w innych niż radziecki systemach totalitarnych, a często nawet wszystkie filmy wyraziście propagandowe. Ma się tu na myśli przede wszystkim filmy paradokumentalne, których celem jest wywarcie za pomocą środków filmowych dużego wpływu emocjonalnego na odbiorcę. Oddziaływanie takie ma skłonić widzów do uwierzenia w określoną ideę czy do podjęcia pewnych działań społecznych. W odniesieniu do filmów współczesnych ma się niekiedy pod tym terminem filmy służące edukacji społecznej, uprawiane jako plakat dokumentalny.

Agitka filmowa wykształciła się jako gatunek jeszcze w epoce kina niemego. Stała się istotnym narzędziem bolszewickiej agitacji politycznej. Przykłady utworów tego rodzaju stanowić mogą filmy: Na czerwonym froncie (Na krasnom frontie, 1920), reżyseria: Lew Kuleszow; Naprzód, rady (Szagaj, Sowiet!, 1926), reżyseria: Dziga Wiertow.

Szeroko rozumiane agitki odegrały znaczną rolę w agitacji nazistowskiej, już w epoce kina dźwiękowego. Można tu wymienić filmy: Wieczny Żyd (Der ewige Jude, 1940), reżyseria: Fritz Hippler; Menscheleben in Gefahr (1942).