Agat

Agat – minerał, kamień półszlachetny. Odmiana chalcedonu, skrytokrystalicznej, wielobarwnej krzemionki. Cechuje go charakterystyczna budowa wstęgowa, różnobarwne pasy i inne wzory w przekroju.

Zależnie od rodzaju uwarstwienia widocznego w szlifowanych przekrojach (poziome, wzorzyste, koncentryczne) wyróżnia się wiele odmian agatu: agaty wstęgowe, agaty pasiaste, agaty ruinowe, agaty krajobrazowe, agaty mszyste, agaty gwiaździste, agaty koralowe. Formy o intensywnym wybarwieniu zdarzają się stosunkowo rzadko, przeważają szare i brunatne. Do bardziej interesujących odmian barwnych należą intensywnie wybarwione czarne i różowe agaty. Z tego względu powszechnie stosuje się barwienie sztuczne  – stosowano je już w starożytności. Do cennych odmian barwnych agatu należą czarno-biały onyks, a także jego wariant, brunatno-biały (czerwonawy) sardonyks (sardoniks).

Polska nazwa agatu pochodzi prawdopodobnie ze starofrancuskiego agate lub niemieckiego Achat. W języku łacińskim i greckim agat to achates (ἀχάτης). Nazwa ta pochodzi od sycylijskiej rzeki Achates (dzisiaj pod nazwą Dirilllo), nad którą agaty odkrył grecki przyrodnik Teofrast, uczeń Arystotelesa (wbrew spotykanym czasem informacjom nie pochodzi od przymiotnika agathos, “dobry”).

Tworzy geody (przestrzenie masy skalnej wypełnione minerałem) w strefie wietrzenia skał, głównie wulkanicznych – występuje w postaci buł różnego kształtu, najczęściej owalnych lub okrągłych, o średnicy od kilku do kilkudziesięciu centymetrów. Występuje w skałach wylewnych, np. riolitach. Powstaje na skutek rekrystalizacji wypełniającego pustki skalne opalu, produktu procesów hydrotermalnych. Charakterystyczne dla agatu wstęgi są równoległe do ścian tych pustek.

Agat wydobywa się przede wszystkim w Brazylii, w Urugwaju, w Stanach Zjednoczonych oraz w Gruzji (okolice Achalciche, zapisywane też Achałcyche). W Polsce występuje w dość dużych ilościach na Dolnym Śląsku, istnieją także złoża w okolicach Krzeszowic nieopodal Krakowa.

Zastosowania agatu: agaty w sztuce

Używany w jubilerstwie, do wyrobu biżuterii i galanterii ozdobnej (popielniczki, spinki, cyferblaty itp.). Posiada także zastosowania przemysłowe, w mechanice precyzyjnej (łożyska) i technice laboratoryjnej (moździerze, młynki kulowe). Te same zastosowania przemysłowe ma także chalcedon.

Już w starożytnym Egipcie i Sumerze wykorzystywano agat do wytwarzania drobnych wyrobów dekoracyjnych oraz do zdobienia mebli. Już w starożytności stosowano sztuczne barwienie agatu, a także wytwarzanie imitacji agatów przez sztuczne barwienie innych rodzajów chalcedonu. W Mezopotamii z agatów wytwarzano z niego bardzo charakterystyczne dla kultur Mezopotamii pieczęcie cylindryczne. W sztuce starożytnego Egiptu występowały często wykonywane z agatu gemmy w kształcie skarabeuszy. Dla sztuki starożytności klasycznej typowe były sygnety z agatu, w sztuce rzymskiej często wykonywano z agatu kamee. Wykona z onyksu kamea Gemma Augusta jest jednym z najwspanialszych zabytków sztuki rzymskiej. W sztuce nowożytnej wykonywano z agatu głównie biżuterię, a także małe formy rzeźbiarskie, czarki, kielichy, amulety i wszelkiego rodzaju przedmioty codziennego użytku. Z agatu wykonuje się także dekorację mebli (inkrustacja), a niekiedy nawet okładziny ścienne. Szczególnie lubianym materiałem był w sztuce dekoracyjnej baroku.

Zobacz też: szkło agatowe i ceramika agatowa, odpowiednio szklane i ceramiczne imitacje agatu.

Agat w magii i symbolice

Jak wiele minerałów, także agat znajdował także zastosowanie w praktykach magicznych oraz posiadał znaczenie symboliczne. Uchodził za kamień chroniący przed złym okiem, niepogodą oraz ukąszeniami jadowitych węży i skorpionów. Mógł nawet powstrzymywać pioruny i burze. W dawnej medycynie uważany był za środek leczący wiele chorób i za afrodyzjak. Uspokajał umysł i pomagał w walce z zakażeniem ran. Osoba, która nosiła przy sobie agat lepiej radziła sobie z samotnością, stawała się elokwentna, a nawet zyskiwała sobie łaski władców. Agaty miały też dopomagać w zwycięstwie nad wrogami.