Afektacja

Afektacja, rzadko także wydwarzanie – w sensie ogólnym: wyrażanie uczuć, zachowywanie się i wypowiadanie się w sposób przesadny i nienaturalny, także żarliwe dążenie do czegoś: “osoba afektowana”, “robić coś z afektacją”. Afekt to natomiast krótkotrwała, silna reakcja emocjonalna. Podobne znaczenie ma słowo emfaza, które jednak niekoniecznie ma znaczenie negatywne – może ono oznaczać także “podkreślenie” w sensie neutralnym.

Etymologia: z nowołacińskiego affectatio. W klasycznej łacinie: affectus – “uczucie”, “skłonność”, “usposobienie”; czasownik afficio, afficere – “wyrządzić komuś coś”, “obchodzić się”, “nastroić”, “pobudzić”.

Styl afektowany

W stylistyce określenie “styl afektowany” oznacza styl pełen nienaturalności, napuszony i sztuczny. Ma się przez to na myśli zwłaszcza sztuczne i fałszywe naśladowanie prostoty, naturalności i wdzięku.

Stosunkowo często określenia tego używa się też w historii sztuki, zwłaszcza w odniesieniu do sztuki barokowej. Jest to wtedy raczej określenie neutralne i czysto opisowe, niż negatywnie ocenne, mówi się np. o afektowanych gestach postaci w malarstwie barokowym.

Wydwarzanie, afektacja, affettazione

W terminologii literackiej spotyka się także określenie wydwarzanie. Oznacza on afektację stylistyczną: pełen przesady, afektowany sposób mówienia, zwłaszcza chełpliwy. W dawnym języku polskim oznaczać mógł on jednak także pojęcie pozytywne: czułość, sentyment. Istnieje także czasownik “wydwarzać”, “wydwarzać się” – “przesadzać”.

“Wydawarzanie” to zapewne neologizm wprowadzony przez Łukasza Górnickiego w Dworzaninie. U Górnickiego stanowi on ekwiwalent włoskiego affettazione występującego w dziele Castiglionego (Il Cortegiano). Jest to u Górnickiego “afektacja”, “bycie pretensjonalnym”, “zachowywanie się w sposób nienaturalny i przesadny” – rozumiane nie tylko jako wada stylistyczna, ale także jako krytykowane przez autora negatywne zjawisko społeczne i obyczajowe jego czasów. Jako zjawisko językowe tak rozumiane wydwarzanie przejawia się np. w używaniu nieuzasadnionych zapożyczeń.

Zobacz też: akcent emocjonalny.