Adynata

Adynata (z greckiego ἀδύνατος, adynatos – “niemożliwy”), także impossibilia – w literaturze, w odniesieniu do elementów fabularnych i elementów świata przedstawionego, “rzeczy niemożliwe”.  Określa się tak motywy nonsensowne w utworach literackich, takie, które kłócą się ze zdrowym rozsądkiem i codziennym ludzkim doświadczeniem, cudaczne i niewiarygodne. Niekiedy także utwory fabularne o tego rodzaju charakterze. Niedorzeczności te opierały się często na humorze sytuacyjnym, względnie zderzeniu wykluczających się pojęć i sytuacji, typowe dla nich jest także zastosowanie hiperboli. Adynata rozumieć można zresztą także jako osobną figurę retoryczną, ewentualnie jako odmianę hiperboli.

W innych językach: angielskie adynaton; niemieckie Adynata; francuskie amphigouri.

Adynata występują przede wszystkim w folklorystycznych utworach humorystycznych. Obfituje w nie zwłaszcza literatura sowizdrzalska. Przykładem może być jedna z przygód barona Münchhausena (opowieści spisanych w dziele Niezwykłe przygody Barona Münchhausena), kiedy to tonący w bagnie baron Münchhausen uratował się w ten sposób, że sam siebie wyciągnął z niego za włosy.

Utwory poetyckie silnie opierające się na adynatach rozumianych jako figury retoryczne pisała późnorzymska, pochodząca z Galii poetka Eucheria z V wieku n.e. W klasycznej literaturze rzymskiej gromadził je np. Wergiliusz w Georgikach (wilki uciekające przed owcami, złote jabłka rosnące na dębach). W archaicznej literaturze rzymskiej motywem poprzedzającym Münchhausena był “miles gloriosus” (“żołnierz-samochwał”, np. w komedii Plauta). W literaturze staropolskiej, gdzie często występowały, określano tak “niedorzeczności”, “brednie”. Nazywano tak występujące w niej różnego rodzaju facecje, anegdoty i komiczne opowiadania.

Etymologia: liczba mnoga rodzaju nijakiego greckiego przymiotnika ἀδύνατος, adynatos – “niemożliwy”, “niewiarygodny”.