Adaptacja filmowa

Adaptacja filmowa – przystosowanie dzieła literackiego (w tym scenicznego), rzadziej także innych rodzajów utworów (w tym muzycznych, plastycznych, teatralnych w sensie pozaliterackim) do potrzeb filmu. Porównaj: adaptacja, definicja ogólna adaptacji w odniesieniu do wszystkich rodzajów utworów. Rozumie się przez to najczęściej przystosowanie tekstu literackiego na potrzeby scenariusza, użycie motywów fabularnych utworu literackiego jako podstawy przy pisaniu scenariusza. Zabiegi adaptacyjne w filmie mogą być jednak oczywiście o wiele bardziej złożone i wielopłaszczyznowe. Obejmować mogą różne rodzaje reartykulacji innego dzieła w języku filmu i w tworzywie filmowym, prócz parafrazy i transformacji fabularnej także adaptację idei, formy czy szeroko pojętej wymowy i treści adaptowanego dzieła.


Etymologia: z języka łacińskiego – rzeczownik adaptatio, od czasownika adaptoadaptare – “dostosowywać”, “przystosowywać”. W języku angielskim: film adaptation.

Procesy adaptacji filmowej przebiegają więc na różne sposoby. Za każdym razem mają one na celu dostosowanie elementów adaptowanego utworu dla potrzeb nowego medium, nowego tworzywa, a także odmiennego kręgu odbiorców. Najczęstszym występującym przypadkiem są adaptacje prozy narracyjnej, szczególnie beletrystyki, a także utworów dramatycznych. Zdarzają się niekiedy także adaptacje filmowe poezji – przykłady mogą stanowić film animowany Lokomotywa (1976) zrealizowany przez Zbigniewa Rybczyńskiego na podstawie znanego wiersza Juliana Tuwima oraz film Europa Franciszki i Stefana Themersonów z 1932 roku (opracowanie graficzne: Mieczysław Szczuka; film powstał na podstawie poematu Anatola Sterna).

Rodzaje adaptacji filmowej

W historycznym rozwoju kinematografii wykształciło się wiele norm i konwencji adaptacji filmowej. W teorii adaptacji filmowej wyróżnia się najczęściej trzy jej główne rodzaje, są to transpozycja, komentarz i analogia.

W przypadku transpozycji utwór pochodny podąża bardzo wiernie za oryginałem, ingerencja autorska ograniczona jest do minimum. W przypadku komentarza mają miejsce wyraźne zmiany w porównaniu z dziełem oryginalnym – mogą być one skutkiem świadomych działań twórców filmu lub powstawać bezwiednie. W przypadku analogii mamy do czynienia z utworem niezależnym, jedynie swobodnie i w pewnych swoich elementach nawiązującym do innego dzieła. Przykładem transpozycji może być seria filmowa Harry Potter – widzowie byliby rozczarowani widząc film substancjalnie różny od powieści, co nie oznacza oczywiście wielu zmian fabularnych w stosunku do oryginału. Przykładem komentarza może być Dzikość serca Davida Lyncha, film zawierający wiele zmian w fabule w stosunku do oryginalnej powieści, a także wiele nowych scen i nowych postaci. Jako przykład analogii podać można Czas Apokalipsy Francisa Forda Coppoli, dzieło jedynie swobodnie inspirowane Jądrem ciemności Josepha Conrada.

Podział taki jest oczywiście bardzo ogólny, skala możliwości i indywidualności rozwiązań w traktowaniu materiału adaptowanego jest bardzo szeroka, co odnosi się zresztą nie tylko do zagadnień wierności adaptacji i oryginalności dzieła, ale także do różnorodności form adaptacji.

Adaptacja a ekranizacja

Ekranizacja może być rozumiana jako ścisły synonim zdefiniowanej wyżej adaptacji filmowej. Tego rodzaju szerokie rozumienie ekranizacji jest jednak swobodne, a nawet potoczne. We właściwym sensie ekranizacja to wierne przeniesienie na ekran innego dzieła, z zachowaniem wszystkich jego głównych elementów formalnych i treściowych. Tak definiowany termin “ekranizacja” odnosi się zwłaszcza widowiska scenicznego, gdyż w przypadku powieści (z typową dla tego gatunku złożonością fabuły i świata przedstawionego) tego rodzaju wierność zazwyczaj nie jest możliwa.


Tagi
Encyklopedia literaturyLeksykon filmu

Dodaj komentarz