Abstractio formalis

Abstractio formalis (średniowiecznołacińskie “wyodrębnianie aspektu formalnego”) – w teorii poznania; pol. abstrakcja formalna, abstrakcja intensywna. W obecnym w tradycji scholastycznej, a przedstawionej przez Kajetana (Caietanus, Tommaso de Vio) podziale abstrakcji pojęcie przeciwstawiane abstractio totalis. W abstrakcji formalnej wyodrębnia się treść wypracowywanego pojęcia, natomiast w abstractio totalis raczej jego zakres. Abstractio formalis polega więc na wyodrębnieniu z jakiejś rzeczy jednego z jej aspektów formalnych. Wyróżnia się, za Arystotelesem, trzy kolejne stopnie abstrakcji formalnej: abstrakcję fizyczną, abstrakcję matematyczną i abstrakcję metafizyczną.

W innych językach: angielskie formal abstraction; niemieckie die Formalabstraktion.

Rodzaje abstractio formalis

Abstrakcja fizyczna, właściwa naukom przyrodniczym, polega na abstrahowaniu od materii jednostkowej przy zachowaniu materii poznawalnej zmysłowo. Abstrakcja matematyczna (przy czym matematykę rozumie się tu w sposób już przestarzały, jako naukę o relacjach ilościowych) polega na abstrahowaniu i od materii jednostkowej, i od materii poznawalnej zmysłowo, a zachowaniu materii poznawalnej intelektualnie. Stanowi ona podłoże intelektualne ujęć ilościowych. Abstrakcja metafizyczna pomija wszelką materię: tak jej właściwości jednostkowe, jak i ilościowe i jakościowe. Bierze się w niej pod uwagę jedynie bytowość, co prowadzić ma do utworzenia transcendentalnego pojęcia bytu. Dosłownie rozumiana abstrakcja metafizyczna raczej niż do pojęcia bytu doprowadziłaby do pojęcia nicości, dlatego też we współczesnej filozofii tomistycznej (pod wpływem reinterpretacji pism św. Tomasza z Akwinu) raczej niż o abstrakcji metafizycznej mówi się o separacji, neutralizacji konkretnych treści za pomocą negatywnych sądów orzecznikowych.

Źródła:

• Paul Richard Blum, Studies on Early Modern Aristotelianism.
• Antoni Podsiad, Słownik terminów i pojęć filozoficznych.