Absolut: filozofia starożytna

Główny artykuł: Absolut.


Absolut w filozofii starożytnej – w filozofii starożytnej nie istniał jeszcze bezpośredni odpowiednik późnośredniowiecznego terminu “absolut”, a jego pełnego odpowiednika o charakterze pojęciowym dopatrywać można się dopiero w późnostarożytnej koncepcji prajedni Plotyna. Już w jońskiej filozofii przyrody, a także u wielu późniejszych filozofów starożytnych, istniały terminy i pojęcia zbliżone do pojęcia “absolutu”, a co najmniej w jakiś sposób zapowiadające go.

W filozofii przedsokratejskiej takim pojęciem jest arche (zasada, prazasada). Arche rozumiana jest jako ostateczna zasada rzeczywistości: tak np. dla Talesa z Miletu taką zasadą jest woda, dla Anaksymandra apejron, dla Anaksymenesa powietrze, dla Heraklita logos, dla Ksenofanesa sfajros, dla Parmenidesa byt (to on). Woda Talesa, prawdopodobnie wzięta z mitów kosmologicznych, jest źródłem (początkiem), rzeczywistą naturą i ujściem (celem, kresem) wszechrzeczy. Apejron Anaksymandra to nieokreślony, nieogarnialny poznawczo podstawowy czynnik rzeczywistości. Powietrze Anaksymenesa (aer) rozumiane jest w jego filozofii jako arche, gdyż w świetle jego rozważań stanowi wspólne podłoże podstawowych zjawisk naturalnych. Sfajros Ksenofanesa jest wszechogarniającym bóstwem w formie kuli. On Parmenidesa jest niezmienny, w pełni tożsamy ze sobą, jest jedynym, co istnieje rzeczywiście. Logos Heraklita to wszechprzenikająca, uzasadniająca sama siebie, samoświadoma myśl. Nous (Umysł) Anaksagorasa to siła odpowiedzialna za poruszanie się i rozdzielanie pierwotnych elementów, a więc rodzaj siły kosmicznej unifikującej wszelkie zjawiska. Tak więc w jakimś stopniu arche u każdego filozofa przedsokratejskiego spełnia pewne cechy przypisywane w filozofii późniejszej Absolutowi.

W filozofii Platona zbliżoną do Absolutu jest Najwyższa Idea Dobra, kluczowy element jego teorii idei. Świat idei, bytów ogólnych i niezmiennych, stanowi w filozofii Platona rzeczywistość prawdziwą, której rzeczywistość poznawalna zmysłowo jest jedynie odbiciem. Idea Dobra jest ideą najwyższą, źródłem Dobra, Prawdy, Piękna i rozumu, nie można jednak utożsamiać jej z Bogiem w sensie religijnym, zwłaszcza pojmowanym osobowo. Bogowie, w tym występujący także w filozofii Platona Demiurg (stworzyciel) stoją w hierarchii bytów niżej niż idee.

W filozofii Arystotelesa obecne jest mogące być uznanym za odpowiednik Absolutu w jego myśli pojęcie czystego aktu – czystej formy – niezmiennej substancji najwyższej, stanowiącej byt konieczny, niezmienny oraz istniejący odwiecznie. Tak rozumiany “Absolut” ma charakter Nieruchomego Poruszyciela, który nie jest jednak stwórcą świata, ale jedynie “pierwszym motorem”, który sam pozostaje jednak nieruchomy.

W filozofii chrześcijańskiej, rozwijającej się w ostatnich wiekach starożytności, pojawił się w myśli filozoficznej zaczerpnięty z chrześcijaństwa obraz Boga żywego, stwórcy świata, czuwającego nad nim stale (Opatrzność), stanowiącego osobową pełnię Miłości i Dobra. Taki obraz Boga zaczął być ujmowany przez Ojców Kościoła za pomocą aparatury pojęciowej zaczerpniętej z filozofii pogańskiej, zwłaszcza Plotyna, Platona i Arystotelesa. Wysiłek intelektualny Ojców Kościoła, szczególnie św. Augustyna z Hippony i Pseudo-Dionizego Areopagity, skierowany był na wykazywanie zbieżności między chrześcijańską ideą Boga a platońską Ideą Dobra, arystotelesowskim Nieruchomym Poruszycielem oraz Jednią filozofii Plotyna. Jednia Plotyna wykazywała zresztą spośród idei filozofii starożytnej największą zbieżność z późniejszym pojęciem Absolutu.


Tagi
Encyklopedia filozofiiEncyklopedia religii

Dodaj komentarz