Absolut: filozofia średniowieczna

Główny artykuł: Absolut.

Absolut w filozofii średniowiecznej – u zarania dojrzałej myśli średniowiecza Bóg rozumiany jako Absolut obecny jest wyraźniej w przedstawionej przez Anzelma z Canterbury koncepcji ontologicznego dowodu na istnienie Boga: u Anzelma z Canterbury jest to jednak wciąż koncepcja o charakterze w dużej mierze apologetycznym. Pełną i pozbawioną dominacji elementu apologetycznego, tj. czysto filozoficzną i niezależną od Objawienia, koncepcję Absolutu przedstawił dopiero Tomasz z Akwinu. Jej powstanie umożliwiło obecne w filozofii św. Tomasza odróżnienie poznania naturalnego i poznania przez wiarę, a także przedstawiona przez niego nowa koncepcja bytu. Rozróżnienie poznania naturalnego i poznania przez wiarę pozostaje w związku z odróżnieniem religijno-teologicznego pojęcia Boga i czysto filozoficznego pojęcia Absolutu.

Tomistyczna analiza bytów złożonych (z istoty i istnienia), zmiennych, przygodnych, poznawalnych zmysłowo – prowadzi do wniosku o istnieniu bytu niezłożonego, niezmiennego, koniecznego. Byt ten jest zarazem przyczyną sprawczą, a także wzorczą i celową, bytów pierwszego rodzaju. Absolut u świętego Tomasza to Czysty Akt, pełnia istnienia; jest to byt niezłożony, wieczny, niezmienny, doskonały, wszechobecny. Jest to także byt duchowy stanowiący osobę. Tomistyczne pojęcie Absolutu ma więc ten sam desygnat, co pojęcie Boga w rozumieniu chrześcijańskim.

Charakterystykę absolutu u św. Tomasza wyznacza więc przede wszystkim jego koncepcja bytu: wraz ze zmianą koncepcji bytu u innych filozofów średniowiecznych, jak Duns Szkot, czy też w czasach późniejszych Franciszek Suárez, uległa zmianie także ich koncepcja absolutu. Na zmianę rozumienia Absolutu wpływać mogły jednak także różnice w koncepcjach epistemologicznych, zwłaszcza w rozumieniu relacji między wiarą i rozumem, co widoczne jest szczególnie w myśli Williama Ockhama. W końcu średniowiecza różne koncepcje Absolutu łączono w sposób eklektyczny. Eklektyzm ten stanowi źródło obecnego w myśli Mikołaja z Kuzy, myśliciela przełomu średniowiecza i nowożytności, ujęcia Absolutu jako zbieżności przeciwieństw (coincidentia oppositorum). Mikołaj z Kuzy jest zresztą pierwszym filozofem, który używał szerszej nie tylko pojęcia, ale też samego terminu “Absolut”. U Kuzańczyka poznanie Absolutu możliwe jest dzięki analizie logiczno-filozoficznej owej zbieżności przeciwieństw (docta ignorantia, uczona niewiedza).

Źródła:

• Zofia Zdybicka, Stanisław Zięba, Absolut (II), w: Encyklopedia Katolicka.