Absolut: filozofia indyjska

Główny artykuł: Absolut.

Absolut w filozofii indyjskiej – w filozofii indyjskiej znaleźć można wiele odpowiedników zachodniego pojęcia “Absolut”, tak o charakterze osobowym, jak i nieosobowym. Odpowiednikami o charakterze osobowym, obok treści filozoficznej posiadającymi także religijną, są np. dewa (deva, bóg lub półbóg, istota wyższa od człowieka: w buddyzmie i hinduizmie) i Iśwara (Īśvara, Najwyższa Istota, pan, władca). 

>Iśwara występuje we wszystkich głównych systemach filozoficznych Indii i we wszystkich jest to pojęcie bliskie zachodniemu Absolutowi. U Ramanudży (Rāmānuja), Wallabhy (Vallabha) i Nimbarki Iśwara rozumiany jest panenteistycznie, jako osobowy byt absolutny, brahman. Iśwara wyłonił  z siebie świat o stanowi jego sprawczą i materialną przyczynę. Tworząc świat, nie wyczerpał się jednak w nim, pozostając nieskończonym w swojej transcendencji jako pełnia bytu. W wielu aspektach Iśwara przypomina więc Boga chrześcijańskiego, z tym jednak, że jest zmienny i przemijający.

Według hinduistycznych systemów filozoficznych njaji, wajsiesziki i jogi klasycznej Iśwara nie jest stwórcą ani w jakimkolwiek sensie przyczyną świata, stanowi jednak siłę, która kieruje światem i stale sprawuje nad nim pieczę. Tak pojęty stanowi Najwyższą Istotę, która nie podlega reinkarnacji, ale jest w pełni wolna i wszechwiedząca. W systemach tych Iśwara z pewnością nie jest więc Absolutem ani nie odpowiada chrześcijańskiemu pojęciu Boga, gdyż nie stanowi pełni Bytu.

W filozofii buddyzmu mahajana Absolut, Byt najwyższy, ujmowany jest głównie za pomocą określeń negatywnych. Określenia te to np. akrta (niestworzony, niepowstały), avikara (niepodlegający zmianom, czasowi), anabhinirvrtta (nie przechodzący w istnienie empiryczne). Stanowi natomiast bhutakoti, szczyt rzeczywistości, jest świadomością, najwyższą rzeczywistością, jest całkowicie czysty i wolny.

Nagardżuna (Nāgārjuna), jeden z głównych przedstawicieli filozofii mahajanistycznej, uznawał Absolut za Byt Najwyższy, któremu przysługuje svabhava (“samobycie”, “własne istnienie”) i który osiągalny jest w stanach mistycznych. Nie jest możliwy do określenia, choć stwierdza się, że jest najwyższą prawdą (paramarthatva), najwyższą świadomością oraz istotą tego, co istnieje empirycznie.

Asanga, przedstawiciel buddyjskiego systemu filozoficznego jogaczara (yogācāra) uznawał, że Abolut jest posiadającą czysto duchową charakterystykę czystą świadomością. Nie posiada on bezpośredniego związku ze światem zewnętrznym, ale jedynie pośredni, poprzez świadomość zbiorową, która to wytwarza z siebie świat zewnętrzny o charakterze urojenia. 

Przedstawiciel wedanty, hinduistycznego systemu filozoficznego, Siankara (Śankara) przyjmował doktrynę podwójnej prawdy. W filozofii Siankary według jednej z prawd, wyższej, istnieje jedynie brahman o charakterze Absolutu, identyczny z atmanem (najgłębszym elementem człowieka).  Druga, niższa prawda, tyczy się świata doświadczalnego zmysłowo, który to jednak ma charakter iluzji, ułudy.

Źródła:

• Teofil Chodziło, Absolut (V), w: Encyklopedia katolicka.