Abrazja

Abrazja – w geologii: proces erozyjny (jeden z głównych czynników erozji), niszczenie brzegów morskich wraz z przybrzeżem przez czynniki takie jak ruch postępowy (prądy) i falowy wody morskiej oraz działanie erozyjne piasku i żwiru niesionego przez fale. W mniejszym zakresie abrazja zachodzi nie tylko w morzu, ale także w jeziorach i dużych sztucznych zbiornikach wodnych.

Etymologia: z łacińskiego rzeczownika abrasio, abrasionis – “zdzieranie”, “zeskrobywanie”. Wyraz występuje także w terminologii innych dziedzin, np. terminologii technicznej (ścieranie powierzchniowe elementów maszyn), w stomatologii i medycynie (wyłyżeczkowanie jamy macicy).

Zobacz też: ablacja.

Abrazja morska, egzaracja i typy abrazji

Niekiedy odróżnia się pojęcie abrazji w sensie ogólnym (niszczenie skał, podłoża skalnego i materiału skalnego przez ścieranie) od pojęcia abrazja morska, odnoszącego się do ścierania brzegów morskich. Abrazja lodowcowa (abrazja glacjalna) określana jest terminem egzaracja. Inne typy abrazji w sensie szerokim, wyróżniane w zależności od środowiska, to abrazja wiatrowa i abrazja rzeczna. Wszystkie te procesy prowadzą do obniżenia powierzchni terenu. Oddziałują jednak niejednakowo na zróżnicowane geologicznie podłoże (cechują się selektywnością).

Istnieją także inne czynniki abrazji: oddziaływanie wiatru, oddziaływanie lodowca, oddziaływanie prądów rzecznych oraz ścieranie podłoża skalnego przez luźny materiał skalny (w tym głazy i okruchy). Oddziaływanie ruchu wirowego wody na podłoże skalne to eworsja (np. wodospady). Znaczenie w procesie niszczenia wyższych partii brzegu mają także bryzgi wody morskiej. Wysoki brzeg morski podcinany jest przez przyboje, co powoduje jego obrywanie i osuwanie się. W procesie abrazji wyjściowy materiał skalny podlega rozdrobnieniu i obtoczeniu.

Platforma abrazyjna

Na skutek abrazji rozwija się platforma abrazyjna. Stroma ściana nad platformą abrazyjną to klif (określany także jako faleza). Klify, strome urwiska brzegowe, powstają w wyniku oddziaływania czynników abrazyjnych na wysoki brzeg morski. Gdy wytworzona platforma abrazyjna osiągnie odpowiednią wielkość, dalsze podcinanie klifu ustaje. Fale trące o dużą platformę abrazyjną tracą energię i nie mogą ani odpowiednio silnie uderzać w klif, ani usuwać produktów abrazji. Platforma abrazyjna jest jednak zwykle wąska, od kilku do kilkunastu metrów.

Dobrze wykształcona platforma abrazyjna, w której nie zachodzi już ścinanie klifu, to terasa nadmorska. Terasa nadmorska to przysypana luźnym materiałem powierzchnia ścięcia abrazyjnego. Szerokie platformy abrazyjne powstają w wyniku procesów określanych jako transgresja morza, występujących gdy poziom morza stopniowo podnosi się lub obniża. Szerokość platformy abrazyjnej może wtedy wynosić nawet kilkadziesiąt kilometrów (np, na wybrzeżu Norwegii).

Od strony morza przylega do platformy abrazyjnej terasa akumulacyjna, stanowiąca jej kontynuację. Terasa akumulacyjna usypana jest z luźnego, drobnego materiału pochodzącego z rozkruszania brzegu i osadzanego przez fale i prądy przybrzeżne.

Widowiskowymi przykładami działania procesów abrazyjnych mogą być wyżyna Antrim w Irlandii Północnej (Antrim Mountains, odsłonięte wybrzeże klifowe z słupami bazaltowymi), a w Polsce pozostałości gotyckiego kościoła w Trzęsaczu. Przykładem znacznego oddziaływania abrazji w przypadku zbiorników sztucznych może być natomiast Jezioro Rożnowskie na Dunajcu.