Ablativus loci

Ablativus loci – “ablatyw miejsca”, jedna z funkcji ablatywu (zobacz: ablativus) w języku łacińskim. Wskazuje na miejsce, w którym coś jest ulokowane – odpowiada na pytania gdzie? i którędy?. Funkcja pochodzenia miejscownikowego, miejscownik (locativus) zanikł bowiem w języku łacińskim jako osobny przypadek gramatyczny.

Ablativus loci z przyimkiem i bez przyimka

Ablativus loci występuje zazwyczaj z przyimkiem in, np. in Sicilia (“na Sycylii), in urbe (“w mieście”). Bez przyimka występuje odpowiadając na pytanie którędy?. Przykłady – via Appia -“drogą appijską; ea (z domyślnym via) – “tędy”; qua (via) – “którędy?”; recta (via) – “prosto”.

Odpowiadając na pytanie gdzie? kładzie się bez przyimka rzeczownik locus (“miejsce”) i rzeczowniki z przymiotnikiem totus (“cały”). Przykłady: idoneo loco – “w odpowiednim miejscu”, nonnulis locis – “w niektórych miejscach”, tota Italia – “w całej Italii”.

Składnia nazw miast. Pozostałości lokatywu

Odpowiadając na pytanie gdzie? występują w ablatywie bez przyimka także nazwy miast deklinacji III oraz pluralia tantum deklinacji I i II (składnia nazw miast). Przykłady: Athenis, Popmpeis (“w Atenach”, “w Pompejach”, pluralia tantum), Carthagine, Nepoli (“w Kartaginie”, “w Neapolu”, nazwy miast III deklinacji).

Nazwy miast deklinacji I i II stanowiące singularia tantum zachowały natomiast końcówki stanowiące pozostałości dawnego lokatiwu (miejscownika), który poza tym zanikł w łacinie. Przybierają one postać identyczną z końcówkami genetiwu (dopełniacza). Przykłady: Romae – “w Rzymie”, Corinthi – “w Koryncie”.

Istnieją także inne pozostałości lokatywu, takie jak zwroty domi – “w domu”, ruri – “na wsi”, humi – “na ziemi”, domi militiaeque lub domi bellique – “w pokoju i na wojnie”.

Analogicznie na pytanie skąd? odpowiada w składni nazw miast i w przypadku wymienionych zwrotów ablativus właściwy (ablativus separationis), np. Athenis (“z Aten”), Corintho (“z Koryntu”), rure (“ze wsi”). W odpowiedzi na pytanie dokąd? stosuje się tu natomiast accusativus kierunku (accusativus directionis).