Ablacja
Ablacja – proces zmniejszania się masy lodowca drogą topnienia, parowania i sublimacji (ablacja lodowcowa, określana także jako topnienie lodowca). Wyraz ten występuje także w wielu innych znaczeniach w różnych dziedzinach wiedzy (np. w medycynie – ablacja przezskórna). W geologii oprócz pojęcia ablacji lodowcowej występuje także pojęcie ablacji deszczowej – ablacja deszczowa, określana także nazwami “spłukiwanie” i “zmyw” to niszczące działanie deszczu, przede wszystkim na glebę.
Etymologia: od łacińskiego rzeczownika ablatio, ablationis – “usunięcie”, “odjęcie” (por. ablativus, przypadek gramatyczny). Zobacz też: abrazja.
Proces ablacji lodowcowej obejmuje nie tylko topnienie lodu budującego lodowce, ale także ubytek masy pokrywy śnieżnej. Ponadto pojęcie ablacji odnosi się nie tylko do lodowców, ale także do lodu pływającego.
Czynniki ablacji lodowcowej. Ablacja mechaniczna i fizyczna lodowca
Istnieje wiele czynników wywołujących zachodzenie ablacji lodowcowej. Są to przede wszystkim:
- insolacja (nasłonecznienie), w tym także nagrzewanie się kamieni (moreny) na powierzchni lodowca
- wysoka temperatura powietrza (wpływ ciepłych mas powietrza) a także dopływ ciepła z głębi Ziemi (ciepło geotermalne)
- wpływ wody deszczowej oraz wpływ wód lodowcowych pochodzących z topnienia wyższych partii lodowca
- wpływ wiatru (fenu)
- ciśnienie lodu i tarcie
- wpływ spływu powierzchniowego
- oddawanie ciepła przez masy skalne otaczające masę lodową lub śnieżną
Utrata masy lodowca w wyniku czynników działania czynników mechanicznych (obrywanie się lodowca, zwiewanie śniegu, cielenie) to ablacja mechaniczna lodowca. Ubytek masy lodowca w wyniku procesów przejścia ze stałego stanu skupienia w stan płynny lub gazowy to ablacja fizyczna lodowca. Ablacja fizyczna obejmuje: topnienie śniegu i lodu na powierzchni lodowca (skutkujące odpływem wód roztopowych); parowanie wody roztopowej; sublimację śniegu i lodu; topnienie wewnętrzne; topnienie spągu lodowca w miejscu kontaktu z podłożem; topnienie lodowca w miejscu stykania się z wodami morskimi i jeziornymi.
Bilans masy lodowca
W stanie stacjonarnym ablację równoważy dopływ lodu z górnych partii lodowca. Gdy ablacja przewyższa dopływ lodu, lodowiec cofa się, gdy jest mniejsza niż dopływ lodu – lodowiec posuwa się do przodu. Procesy te nie zachodzą jednak równomiernie. Nierównomierność zachodzenia procesów ablacyjnych stanowi przyczynę zróżnicowania kształtów form lodowych. Do form tworzonych pod wpływem tej nierównomierności należą rynny lodowcowe, kotły (cyrki) lodowcowe, stoły lodowcowe, penitenty oraz piramidy. Zjawisko ablacji zachodzi przede wszystkim w dolnych partiach lodowca (strefa ablacji), gdzie panują wyższe temperatury powietrza – w miarę spływania lodowca poniżej granicy wiecznego śniegu.
Zestawienie przychodów i ubytków masy lodowca określa się jako bilans masy lodowca. Przychód, czyli akumulacja masy lodowca (zob. akumulacja – geologia)obejmuje następujące czynniki: opady śniegu, nawiewanie śniegu, lawiny, zamarzanie deszczu, zamarzanie wód roztopowych, osadzanie się szadzi. Czynnikami ubytku masy lodowca są natomiast ablacja fizyczna i mechaniczna.
Poznanie bilansu masy lodowca ma duże znaczenie praktyczne i poznawcze. Ułatwia np. wykorzystanie wód lodowcowych w hydroenergetyce i w nawadnianiu pól. Ma znaczenie tak dla badań nad ewolucją lodowców współczesnych, jak i nad zlodowaceniami w poprzednich epokach geologicznych.