Abażur
Abażur – w sztuce użytkowej: dekoracyjna osłona lamp (elektrycznych, naftowych i innych) oraz świeczników i innych źródeł światła.
Abażury w historii sztuki dekoracyjnej
Prócz funkcji dekoracyjnych (zob. dekoracja), abażur pełni także funkcje użytkowe, chroniąc oczy przed nadmierną ilością jaskrawego światła. Abażury pojawiły się we Francji za panowania Ludwika XV – wiązało się to z coraz to powszechniejszym w XVIII wieku używaniem biurek oraz stołów do pisania. Potwierdza to etymologia słowa: z francuskiego abat-jour. Ich powstanie wiązało się także ze szczególną dbałością o wystrój wnętrz, która wystąpiła w sztuce francuskiej tego okresu (styl Ludwika XV). Do powszechnego użytku abażury weszły jednak dopiero w XIX wieku, głównie za sprawą rozpowszechnienia się lamp naftowych.
Świeczniki, zwłaszcza świeczniki w typie bouillotte, miały często specjalne naczepy do abażurów, chroniące je przed ogniem. Do lamp naftowych stosowano natomiast często wielkie, podpięte abażury wykonane z barwnych tkanin. Zdobiono je często dodatkowymi przesłonami sporządzonymi z kolorowych paciorków. Prócz tkanin, abażury wykonywano także z najróżniejszych innych materiałów: również ze szkła (szczególnie ze szkła mlecznego), z porcelany, z metalu, z macicy perłowej, z delikatnie prześwitującego alabastru, ze słomki, z papieru, z listewek drewnianych i z tworzyw sztucznych.
Ampla i umbra
Wisząca na łańcuszku lampa oliwna, a także jej abażur, to ampla. W dawnym języku polskim abażury określano także terminem “umbra” (z języka łacińskiego – “cień”).
Abażur: Objaśnienia językowe
W innych językach: Język angielski – lampshade. Język niemiecki – Lampenschirm. Język francuski – abat-jour. Etymologia: od francuskiego rzeczownika jour, “dzień”, i czasownika abattre – “zburzyć”, “zabić”, a więc dosłownie “zabijacz dnia”, “zabijacz światła”. Podobne zestawienia są częstsze w języku francuskim, np. abat-faim (rodzaj posiłku, dosłownie “zabijacz głodu”).
Dopełniacz tego wyrazu w języku polskim to abażuru lub abażura. Forma abażura jest przy tym wprawdzie poprawna, ale rzadsza.