A posteriori

A posteriori – termin filozoficzny w teorii poznania, pochodzenia nowołacińskiego (“z tego, co późniejsze”, w bardziej technicznym języku “z następstw”). Przeciwieństwo pojęcia a priori. W teorii poznania (gdzie występuje także przymiotnik aposterioryczny) zwrot ten określa zależność poznania od doświadczenia. Zależność ta ma przy tym charakter logiczny (nie czasowy).

Zobacz też: a fortiori.

Sądy a posteriori

Zwrot “a posteriori” kojarzy się szczególnie silnie z filozofią Immanuela Kanta, w której występują pojęcia sądów a posteriori oraz przeciwstawne sądów a priori (przede wszystkim w Krytyce czystego rozumu). Sądy a posteriori w filozofii Kanta stanowią rezultat doświadczenia i zarazem apriorycznych form poznania, sądy a priori są niezależne od doświadczenia. Te dwa wyróżnione przez Kanta rodzaje sądów analizowane są szeroko także w filozofii późniejszej.

Sądy a posteriori to sądy wydane na podstawie doświadczenia (zwłaszcza zmysłowego). Zwrot a posteriori jest jednak dużo starszy, występował już w filozofii scholastycznej. W scholastyce określa się nim rozumowania, które prowadzą od skutku do przyczyny. Takie rozumowania, których punktem wyjścia jest to co późniejsze: a więc takie, które przebiegają w kierunku odwrotnym od ontycznej zależności przyczynowej (demonstratio quia, w opozycji do demonstratio propter quid).

Aposterioryzm

Wywodzący się od tego wyrażenia termin aposterioryzm (także, w terminologii Kazimierza Ajdukiewicza: empiryzm metodologiczny) oznacza pogląd epistemologiczny, według którego doświadczenie jest kryterium wiedzy wartościowej: czy to jedynym (aposterioryzm skrajny), czy to jedynie w odniesieniu do faktów empirycznych (aposterioryzm umiarkowany, według którego niezależne od doświadczenia są logika i matematyka).

Wiedza aposterioryczna i wiedza aprioryczna

Wiedza aposterioryczna jest możliwa do zdobycia jedynie za pomocą doświadczenia, wszelka inna wiedza ma charakter aprioryczny. Czyste myślenie, wiedza aprioryczna, obecne jest głównie w dwóch dziedzinach poznawczych, w logice i matematyce, określanych jako nauki dedukcyjne. Empiryści, odrzucając możliwość istnienia wiedzy apriorycznej, starają się wykazywać, że także wiedza logiczna i matematyczna jest w jakiś sposób zależna od doświadczenia, względnie że poznanie matematyczne i logiczne nie dostarcza rzeczowej i rzeczywistej wiedzy (rozumieją sądy a priori albo jako czysto analityczne, stanowiące tylko pewnego rodzaju konwencje językowe i reguły zapisu).