A capite ad calcem

A capite ad calcem – sentencja łacińska, znacząca “od początku do końca”, “całkowicie”, “w całości”, “całkiem”. Jej polski odpowiednik to powiedzenie “od stóp do głów”. W języku łacińskim powiedzenie to znaczy dosłownie “od głowy do pięty”. Wymowa uproszczona: a kapite ad kalcem.

Porównaj: a capite, wyrażenie łacińskie znaczące “od nowego akapitu”, w którym słowo caput nie oznacza głowy, ale rozdział. Zobacz też: akapit. Istnieje też zbliżona znaczeniowo sentencja łacińska o postaci A pedibus usque ad caput (dosłownie “od stóp do głowy”).

Pochodzenie sentencji

Początkowo sentencja ta pojawiała się głównie w tekstach medycznych i anatomicznych, gdzie rozumiano ją dosłownie. W średniowiecznych traktatach medycznych oznaczała po prostu omówienie poszczególnych części i organów ciała ludzkiego “od głowy do stóp”. Wyrażenie to pojawiało się często w tytułach i w tytułach rozdziałów dawnych ksiąg medycznych, często w nieco zmienionych wersjach – wskazując na pełność i dokładność typową dla medyczneho kompendium. Przykładem może być wydane w 1542 roku w Paryżu dzieło B. Gordonii omnium aegritudinum a vertice ad calcem opus praeclarissimum quod lilium medicinae appellatur.